Borg (opstal)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een borg is oorspronkelijk een versterkt huis (burcht), vergelijkbaar met een kasteel. Borgen vindt men vooral in de provincie Groningen. In het standaardwerk van W.J. Formsma worden er meer dan 200 beschreven.[1]
Inhoud |
[bewerk] Ontstaan
De provincie Groningen kende in de middeleeuwen geen landsheer. Er was geen centraal gezag. Het bestuur, en dan met name de rechtspraak, werd op lokaal niveau door de bewoners zelf vorm gegeven. Oorspronkelijk bestond er een systeem waarbij de rechtersfunctie rouleerde over de eigenaren van de verschillende boerderijen (heerden). Sommige boeren wisten zich binnen dat systeem op te werken en gingen hun boerderij versterken. Daaruit ontstonden de eerste steenhuizen. Een dergelijke behuizing, in oorsprong een versterkte boerderij, verschafte een zekere veiligheid aan de bewoners en omwonenden.
Toen deze beschermende functie verloren ging doordat eventuele aanvallers konden beschikken over verbeterde vormen van geschut, werd vanaf de vijftiende eeuw overgegaan tot het uitbouwen van het steenhuis naar luxueus ingerichte buitenverblijven, vaak door het aanbouwen van vleugels.
[bewerk] Rechten
Hoewel een borg zelf oorspronkelijk geen bestuurlijke functie vervulde, verwierven de borgen zich in de loop van de tijd wel een bepaalde status. Oorspronkelijk was het eigendom van land de bepalende factor in het rotatiesysteem van rechters (hoe groter het bezit, hoe vaker men aan de beurt was). Het bezit van een steenhuis, later een borg, was een uiting van bezit. Dat bezit was oorspronkelijk persoonlijk, maar werd meer en meer gekoppeld aan de borg. De eigenaar van de borg verbond zijn persoonlijke rechten aan zijn zakelijke recht op de borg. Werd de borg verkocht dan werden de oorspronkelijk persoonlijke rechten mee verkocht. De bezitter van de borg ontwikkelde zich zo van hereboer tot jonker.
Vanwege de koppeling tussen huis en bepaalde rechten wordt de benaming borg in Groningen soms gereserveerd voor huizen waaraan rechten waren verbonden. Echte borgen zijn in Groningen volgens die definitie alleen te vinden in Hunsingo, Fivelingo en het Westerkwartier. In de andere gebieden van Groningen (Gorecht, Oldambt, Reiderland en Westerwolde) had de stad in de loop van de tijd alle rechten verworven. In die gebieden staan wel borgen, maar daaraan waren geen rechten verbonden.
[bewerk] Bestaande borgen
De nog bestaande borgen zijn:
[bewerk] Borgstee
De plek waar een afgebroken borg heeft gestaan is vaak nog goed herkenbaar in het terrein. De gracht is vaak nog aanwezig. Zo'n plek wordt borgstee of borgstede genoemd. In enkele dorpen wordt zo'n plek gekoesterd en tot monument verklaard.
In mei 2007 werd bekend dat archeologen in Uithuizen de restanten van een borg uit de dertiende eeuw hadden gevonden. De grachtengordel en een deel van het fundament zijn nog intact. Mogelijk is dit de Takumaborg waarnaar de archeologen op zoek waren.[2][3]
[bewerk] Zie ook
- Plaggenborg
- stins (de Friese variant)
- Lijst van voormalige borgen
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden in de categorie Borg in Groningen van Wikimedia Commons. |
[bewerk] Noten
- ^ FORMSMA, W.J., De Ommelander borgen en steenhuizen, Assen, Van Gorcum, 1973, 1ste druk, 611 pp.
- ^ Trouw 14-05-2007: Borg uit 13e eeuw gevonden op wierde Eemsmond
- ^ Groningen Internet Courant 26-05-2007: Oud Gronings ‘kasteel’ in Eemsmond blijkt onverwacht groot
