Limborgsch
Vun Wikipedia
Döt Artikle es en Boonsfeilder Platt geschriefen, wat en Kombienatschuun van d'r Wesfäälinger on d'r Nederfranksche Sprook es.
Limborgsch es de Sprook, wat en'e Nederland (Provins Limborg) gekallt wet. Angere Beteichnungen sin ook Südoostnederfranksch on Westplatt. Et es ook enen Deel vam Rhienland gekallt, wat em Westen van Düütschland liggt.
Döt Sprook het ongefiar 1,6 Milliun Minsche, watse kallen don. En'e "Charta der Regional- oder Minderheitensprachen" hävse de Raang van 'ne Streek-Sprook. Äwer völl Sprookwetenschaaftler bekieken sek döt Enscheidung siar kreetesch, do se dor de Gronkdlag ter Eendeelung äs eigene Sprook nit äs gegewen aankieken.
Em Ongerschied te völle angere Sprooken en Europa on ook tem Nederlandsche häv dat Limborgsche een siar meloodische Utsprook wie et Luuxemburgsche. Et het twei Tööne: de sogenante "Schtoottöön" on den "Schleeptöön". Beide Töön beginnen hog on fallen dan aaf. Der Sleeptöön höört äwer met em neuen Aanstieg on de Schtoottöön blieft deep. Soo heet et Wööd zie met dem Schtoottöön utgekallt "Seite", met dem Sleeptöön äwer "Frau".
En'e Weetenschaaft van de germaansche Sprooken ("Germanistik") gelt et Limborgsche äs Gruuop van de Streek-Sprooke van et Südnederfranksche. Een neue Beteichnung, de ook de platte Sprook vant Kleverland on et oostleche Bergsche Land met inbegriept, es Rhien-Maaslandsch (op Nederlandsch: Maas-Rijlands). Soo könnte man ook et Limborgsche äs "Süd-Rhien-Maaslandsch" kallen. Et Kleverlandsche on ook et Oostbergsche tesame äs "Noor-Rien-Maaslandsch" opfassen.
De Lien van Üüring es verschiedene Aansicht no een Deelung van de nederlandsche Streek-Sprooke: Op de eene Sit wet do "ich" op de angere äwer "ik" gekallt.
Tom grööter Limborgsche wet döt Sprooke gereknet:
- Oostlimborgsch in un bi Remunj un Zittert
- Bergsch en de Lien Düsseldörp-Mettmann-Solingen-Reemscheid
- gij-Limburgs en de Lien Haaselt-Töngern
- ik-Limburgs in Venlo on sin Ömgebung
- Centraal-Limburgs in un bi Mestreech, Wieërt un Èèsjde
Döt Eendeelung kömmt van et Vörkommen van de Luut "sch", dat em Westlimborgsche nit gekennt wüürd. Do stoon et op de Stuuv van et Nederlandsch. Dor kömmt "sch" nuur ene Wööd van fremder Aafstaamung vör. En de Oostlimbuogsche kömmt et wie em Hogdüütsche vör, wenn et vör l, m, n, p on t steit. En Eupen on Kerkrade kömmt et ook vör w vör. Domet steit et Limborgsche äs "Öwergangs-Sprook" tüsschen dem Kleverlandsche on et Ripuarsche.
Früher het man döt Sprooke ook äs Nederfranksch tesamegereknet.
