Rużar Briffa
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija ħielsa.
Dr. Rużar Briffa (1906 - 1963) kien poeta u dermatologu Malti daqskemm figura ewlenija fil-letteratura Maltija.
- "Qatt ma kelli l-ħsieb li nistampa dawn il-poeżiji fi ktieb. Uħud minnhom ktibthom fi żmien ta’ dwejjaq kbar, oħrajn ta’ ferħ. U ktibthom għalija…."
Dan kien kliem il-poeta nnifsu li deher fl-ewwel ġabra ta’ poeżiji li ppubblika bl-isem Poeżiji fl-1971 grazzi għall-insistenza tat-tieni mara tiegħu Louisette u ta’ ħabibu P. Valentin Barbara. Il-biċċa l-kbira tal-poeżiji tiegħu kitibhom fuq folji maqtugħa ta’ xi ktejjeb tal-but jew fuq in-naħa ta’ ġewwa ta’ pakketti vojta tas-sigaretti. Oħrajn kitibhom fuq karti tar-riċetti mediċi, fuq boroż, insomma, fuq kulma kien jiġi għal idejh f’waqt ta’ muża.
Werrej |
[editja] Ħajtu
Rużar Briffa baqa’ magħruf bħala l-poeta taċ-ċokon u tas-sempliċità. Studja fl-iskola elementari tal-Gvern f’Sant’ Iermu u l-Liċeo tal-Belt u wara li għadda mill-eżamijiet tal-Matrikola, fl-1923 beda jgħallem fl-iskejjel elementari. Kellu jkun l-ewwel għalliem bil-matrikola fid-Dipartiment. Ftit xhur wara, fl-1924, beda l-istudju tiegħu fil-mediċina, fl-Università ta’ Malta u ssoktah f’Londra fil-Venereoloġija u d-Dermatoloġija. Fl-1932 sar speċjalista tal-mard tal-ġilda. Baqa’ magħruf għall-umiltà u l-qalb kbira li wera mal-morda, speċjalment mal-lebbrużi.
Skond martu Louisette, ix-xewqa tiegħu fil-professjoni medika kienet li jkabbar il-ġmiel fil-ġilda u jnaqqas il-kruha tagħha, u dan l-aspett jixref sikwit fil-versi tiegħu, tant li fi żmienu kien magħruf bħala l-Poeta tas-Sbuħija.
Flimkien ma’ sieħbu Ġużè Bonnici, fl-1931 waqqaf l-Għaqda tal-Malti - Università, li għadha attiva sal-lum, u beda joħroġ ir-rivista Leħen il-Malti.
Rużar Briffa miet nhar it-22 ta’ Frar, 1963. Il-bijografija sħiħa tiegħu dehret fl-1984 f'xogħol tal-Professur Oliver Friggieri.
[editja] Il-Poeżija
Għalkemm kiteb ftit, Briffa kien apprezzat fit-tul minn diversi kritiċi letterarji. Bosta kitbu fuqu. Dawn huma xi kummenti li hu nnifsu għadda fuq il-poeżija bħala interpretazzjoni individwali u bħala espressjoni artistika, universali:
- "Il-poeżiji tiegħi la huma ġrajjiet kbar, la ħsibijiet profondi fuq il-Ħajja u lanqas xewqat għolja ta’ Dinja oħra. Huma biss impressjonijiet, biex ngħid hekk ‘snapshots’ tal-ħajja ta’ kuljum kif tħosshom qalbi. Anki s-‘snapshot’ għandu l-qawwa tiegħu għax ħafna drabi fiċ-ċokon tiegħu jiġbor irqaqat li f’ritratt kbir kienu jitilfu mir-reqqa tagħhom ... jiena wkoll inħoss li l-poeżiji tiegħi għandhom il-qawwa tas-sempliċità."
- "Ma ktibtx għall-fama. Il-Poeżija għalija xejn ma hi ħaġa ta’ gost imma aktarx ta’ tbatija kbira."
- "Jolqotni ħsieb u jdum iberren f’moħħi għal xhur sħaħ – xi drabi għal snin. Imbagħad f’daqqa jtini ferħ ta’ ġenn. Inkun fejn inkun ikolli nieħu lapis u karta u f’temp ta’ minuta toħroġ weħidha l-poeżija. Ebda poeżija ma ħaditli iżjed minn ħames minuti biex niktibha."
- "l-poeżija m’għandhiex tfittex ħlief li tilħaq il-qalb tal-qalb tal-bniedem, u jekk anki jirnexxilha tagħmel dan darba biss, allura l-poeżija tkun laħqet l-aqwa tagħha."
[editja] Jum ir-Rebħ
- U l-Kotra qamet f’daqqa – u għajtet: “Jien Maltija!
- Miskin min ikasbarni, - miskin min jidħak bija!”
- U l-Kotra għanniet f’daqqa – u semmgħet ma’ l-irjieħ
- L-Innu ta’ Malta tagħna, – u l-leħen kien rebbieħ
- Fuq ngħas l-imgħoddi ġwejjef, – in-ngħas ta’ l-Apatija,
- Xħin ruħna kienet rieqda – ġo sodda barranija;
- U l-ombra ta’ Vassalli – qamet minn qiegħ il-qabar,
- U għajtet: “Issa fl-aħħar – jiena se nsib is-sabar.”
Dawn il-versi jalludu għall-protesta li kienet saret fl-Empire Stadium mis-sapporters Maltin fit-2 ta’ Marzu, 1945 qabel ma bdiet il-logħba ta’ ħbiberija bejn Malta u t-tim Jugoslav, Hadjuk ta' Split (Hrvatski nogometni klub Hajduk Split), li dik il-ħabta kien magħruf mad-dinja kollha. L-King’s Own Band daqqew kemm l-innu nazzjonali Jugoslav u kemm il-God Save the King, mingħajr ma daqqew l-Innu Malti. Il-folla maqrusa fil-laħam il-ħaj qamet bil-wieqfa u bdiet tkanta spontanjament il-versi ta’ Dun Karm fuq mużika ta’ Dr Robert Sammut. Dan il-waqt emozzjonanti ferm li kien baqa’ fuq fomm kulħadd għal ġimgħat sħaħ, tpenġa permezz tal-kelma minn Rużar Briffa fil-poeżija t’hawn fuq.
[editja] Lil Ommi
- Benninni ħa norqod,
- Benninni bil-ħlewwa,
- Kull diqa nessini,
- Nessini kull dnewwa;
- benninni bil-lajma
- ta’ leħnek jirtogħod,
- benninni, benninni,
- hekk, hekka, bil-mod.
- Aħbili li hemm barra
- Qed jokrob ir-riħ,
- bħal ruħ qiegħda tfittex,
- għalxejn il-mistrieħ.
- Benninni, benninni,
- nessini kull diqa,
- benninni, bħal meta
- kont ċkejken fin-nieqa,
- u l-għanja tennili
- – il-għanja ta’ dari –
- tat-tfajjel imqareb
- mitluf ġewwa x-xagħri:
- “Iżd’ommu wisq talbet
- lit-twajjeb Bambin,
- u Dan it-triq sablu,
- għaliex hu ħanin.”
- Jien ġrali bħat-tfajjel,
- tbegħidt wisq mid-dar,
- u kollox sibt hieni,
- sakemm il-lejl sar,
- u nfirxet ir-reżħa
- u d-dlam fuq ix-xagħri,
- u sfajt għajjien mejjet,
- imriegħex minn dwari.
- Fejn taf, għażiż’ommi,
- kemm ra l-iben tiegħek
- minn xħin telaq daru
- u nfired minn miegħek!
- Benninni, benninni,
- fissidni bħal dari …
- hekk … hekk … iva, daħhal
- subgħajk ġewwa xagħri;
- W għannili, bil-ħlewwa,
- il-għanja tas-sewwa.
Hawn jinħass il-poeta introvers li bil-lirika tiegħu fassal il-pedament tal-poeżija moderna Maltija
