Сүмо
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
 |
Энэ өгүүлэл эсвэл өгүүллийн хэсгийг Монгол хэл рүү орчуулах хэрэгтэй байна. Хэрэв үүнийг нэг сарын дотор орчуулахгүй бол арилгагдах тухай хэлэлцэгдэх болно. |
Сүмо нь Японы үндэсний спортын төрөл бөгөөд японоос гарал бүхий тулааны урлаг юм. Мэргэжлийн сүмо нь японд "о-зүмо" гэгддэг. Япон хэлэнд хоорондоо золгон барилддаг тулааны урлагийг "сүмо" гэх ба "Үдэ сүмо - Гар барилдаан", "Аши сүмо - Хөл барилдаан", "Юби сүмо - Хуруу барилдаан" гэж бий. Дэлхий дахинд сүмотой ижил төрлийн тулааны урлаг олон бий. Монгол бөх, Хятадын Шүайшао, Солонгосын Сирум, Окинава арлын Шима зэрэг юм.
Агуулга |
[Засварлах] Сүмогийн түүх
О-зүмогийн түүхийн тухай О-зүмо эндээс уншина уу.
[Засварлах] Эртний үеийн сүмо
- Сүмо анх үүссэн үе нь маш эртний үе юм. Японы тооллын Кобүн эрин(МТ 3-р зууны дунд - 6-р зуун төгсгөл)ий үед хийгдсэн (Ханива, Сүэки, Догүү зэрэг) шавар эдлэл болон баримлууд дээр сүмогийн дүрс, зураглалууд байдаг.
- 『Эртний бичиг』 хэмээх Японы түүхий зохиолын оршил хэсэг болох "Японы домог"-т Такемиказүчи Такеминаката хэмээх 2 бурхан хоорондоо хүчээ үзэж буй зураг бий. Энэ нь сүмогийн үүсэл болсон гэгддэг.
- Нара эринд зохиогдсон 『Зууны японы бичиг』 хэмээх түүхийн ботиос үзэхэд, бурхад биш хүмүүс хоорондын хамгийн эртний барилдааныг Сүйнин хааны тооллын 7 он(Манай тооллын өмнөх 22 он)д болсон Номино Сүкүнэ болон Таймано Кэхая 2-н барилдаан гэж бичжээ. Энд "Сүкүнэ нь Кэхаяг "Хөл мэх"-р хаяхдаа нурууны ясыг нь хугалан хороосон" хэмээн бичсэн байдаг. Мэдээж одоогийн сүмогоос ялгаатай тулааны урлаг байсан нь ойлгомжтой. Мөн энэхүү барилдааныг жүдогийн эхлэл байсан ч гэх нь бий. Сүкүнэг сүмог эхлүүлсэн өвөг дээдэс хэмээн шүтсээр ирсэн.
- 『Эртний бичиг』-ийн Сүйнин хааны бичээст анхлан сүмогийн тамирчныг "Рикиши - Хүчтэн" хэмээх хэллэгийг хэрэглэсэн байна.
- Дээрх түүхий ботиудад Кейкоо хааны тооллын 40 онд (МТ 110 он) Ямато Такэрүномикото нь Яматонокүни(Одоогийн Нара аймаг)-н Ибүки хэмээх уулын бурханыг нүцгэн гараараа буулгаж авахаар зэр зэвсэгээ орхин явсан тухай бичсэн байдаг.
- 『Зууны японы бичиг』-т, Юүрякү хааны тооллын 13 оны(МТ 469 он) намар 9 сард Юүрякү хааны тушаалаар Үнэмэ буюу хааны ордны үйлчлэгч 2 эмэгтэйд Фүндоши буюу тухайн үеийн эрэгтэй хүний дотуур өмдийг өмсүүлэн өөрсдийгөө магтан ярих Инабэно Манэгийн урд сүмогоор барилдуулсан байна.
- 『Зууны японы бичиг』-н Коокёкү хааны тооллын 1-р он (МТ 642 он)д бичсэнчлэн Хякүсай улсын Хааны овгийнхийг хамгаалах цэрэгт хүн шалгаж элсүүлэхийн тулд залуу цэргүүдийг сүмогоор барилдуулж байжээ.
[Засварлах] Нара болон Хэйангийн эрин
- 『Ман Ёо Шюү』 хэмээх Японы эртний дууны дээжисийн 5-р ботьд 730 он болон 731 оны сүмо барилдаж байсан тухай тэмдэглэл бий.
- Шёомү эзэн хаан（724 он - 749 он）нь газар нутаг бүрийн тосгодоос сүмо барилддаг хүмүүсийг хүчээр цуглуулах зарлиг гарган, жил бүрийн 7 сарын 7-ны оройн ёслолын үед сүмо барилдуулж байхаар болжээ.
- Хэйангийн эрины үед сүмо нь хааны ордны дотор чухал байр суурь эзлэх ёслол болжээ.
- Хааны ордон дахь сүмогоос гадна жирийн иргэдийн дунд ч сүмо дэлгэрч, "Шорооны сүмо" "Өвсний сүмо" гэж нэрлэж байжээ. Түүнээс гадна самурай нар нь бие бялдар болон сэтгэл зүйн хатуужил олох бялдаржуулах урлаг болгон сүмогоор хичээллэж байжээ. Мөн "Бурханы сүмо" гэж байсан нь газар тариалан эрхлэгч ардууд нь үр тариа арвин хураахыг бэлэгшээж сүмо барилдан ёсолдог байжээ.
[Засварлах] Камакура болон Мүромачигийн эрин
- Камакүрагийн эрингийн үед Минатоно Ёримото нь сүмог хөхиүлэн дэмжиж байв.
- Мүромачигийн эринээс өмнө нь энгийн хувцастайгаар сүмо барилдаж байжээ. Мөн "дохъё" буюу тусгай дэвжээгүй байсан байна.
- Сэнгокүгийн эринд Ода Нобүнага нь сүмог хөхиүлэн дэмжиж, анхлан "дохъё" дээр барилдах саналыг гаргаж байжээ.
[Засварлах] Сэнкокү болон Эдогийн эринээс хойш
- Эдогийн эрингээс сүмо нь мэргэжлийн ажил болон хөгжжээ. Нарийн мэдээллийг О-зүмо сэдвээс уншина уу.
- Шёовагийн 11 оны 6 сард, тухайн үеийн бага сургуульд сүмо нь албан ёсны хичээл болж орж эхэлсэн.
- Эдогийн эринээс Дэлхийн 2-р дайн хүртэл эмэгтэй сүмо байсан. Ойрын хэдэн жилд сонирхогчдын эмэгтэй сүмо буюу "Шинэ сүмо" нь дэлгэрч байгаа.
[Засварлах] Сүмогийн нэршилүүдийн тухай
- 「Сүмо」 гэдэг үг нь эртний「сүмахи」 гэдгээс「сүмафү」 болж, дараа нь 「сүмо」 болжээ.
- Мөн сүмо нь "тэгой" гэж нүцгэн гараараа тулалдах гэсэн утгатай үгээр илэрхийлж байжээ.
- О-зүмогийн тамирчинг японоор "рикиши" "сүмодори" гэж нэрлэдэг. Энгийн ярианд бол "О сүмо сан", монголчууд бол сүмочин, сүмо бөх гэж нэрлэх нь их.
[Засварлах] Сүмогоор барилдах тухай
- 4.55м диаметртэй дугуй хэлбэртэй дэвжээ буюу "дохъё" дээр сүмогийн өмсгөл болох маваши өмсөн барилдана. Дэвжээнээс гарах болон өвдөгнөөс дээш биеийн хэсэг нь дэвжээнд хүрсэн нь ядагддаг. Хориотой мэх хийсэн тохиолдолд "гёожи" буюу засуул нь шийднэ.
- Хориотой мэхийг дүрэмчлэн тогтоохоос өмнө бол Чичих, цохих, хөшиглөх нь хориотой байжээ.
Энгийн барилдаан нь дараах дараалалтайгаар явагддаг.
[Засварлах] Шикири
- Дугуй хэлбэртэй дэвжээ рүү орж хоорондоо нилээн холхон зогсож нүүр нүүрээ харалцдан, хагас сууж атгасан гараа "шикири сэн" буюу бэлтгэлийн зураасанд хүргэнэ. Үүнийг "Шикири" гэдэг. Хэдэн ч удаа хийж болох ч , ихэнхдээ цагийн хязгаар тогтоосон байдаг.
[Засварлах] Барилдааны Тачиай
- Атгасан гараа дэвжээнд хүрсэн байдалтайгаар 2 сүмочин нь харц тулгарсан үедээ зэрэг босч барилдаан эхэлдэг.(тачиай гэдэг нь японоор нийлж босох утгатай гэсэн үг). Үүнийг "тачиай" гэнэ.
- тачиай нь дэлхий бусад оронд байдаггүй, японы онцлог бүхий арга юм. 2 тал нь хоорондоо ямар нэг дохио зангаагүйгээр эхэлдэгт байгаа юм. "Шикири"г хэд хэдэн удаа хийх хооронд 2 сүмочин нь 2лаа барилдахаар шийдсэн үедээ л босдог ба засуул нь ихэнх спортод байдагчлан тэмцээн эхэлснийг зарлах биш магадлах л үүрэгтэй юм.
- Сүмогийн рикиши нь нас, өндөр, жин харгалзахгүйгээр хоорондоо барилддаг.
[Засварлах] Сүмогийн дайрах/довтолгоо мэх - 攻め手
- Зайнаас бие биеэ гараа түлхэх болон зайлж цохих гэх мэт олон мэх байдаг. Монгол бөхийн сэрвээ барьцнаас хийдэг ихэнх мэх дээр түлхэх мэх хэрэглэн давуу барьць байрлал олж авахыг зорино.
- "Маваши"-гаас барилцан(золгож) хоорондоо мэх хийлцэнэ.
[Засварлах] Мэхийн төрөл - 決まり手
- Шидэх, хөл болон гараар этэх, мурих, эрүүдэх(投げ・掛け・反り・捻り) төрлийн мэхүүд голлоно.
- 1928 оны 1 сарын 12-ноос эхлэн Японы Радио Холбооны Нийгэмлэг нь радиооор сүмогийн тэмцээнийг шууд дамжуулж эхэлжээ. Үүнтэй холбогдуулан нэг барилдаан дахь цагийн хязгаарыг тогтоосон байна. Макүүчи нь 10мин, Жүрёо 7мин гэж тогтоожээ. Үүнээс өмнө бол тачиай нь толгойгоо нийлүүлсэн байдлаас эхлэн, цагийн хязгааргүй барилдаж байжээ.
[Засварлах] Хориотой мэх
- →志賀清林・吉田司家を参照のこと。
[Засварлах] 相撲の構え
- 日本古来から伝わる「手合」と呼ばれる相撲の構えが江戸時代中期まであったが、現在まで、その名残として「三段構え」が存在する。（手合と三段構えは世界中では見られない日本独自の構え）
- 力士が、「両手の手（拳）を土俵に付けてから立ち会う」事は、江戸時代中期の人物で紀伊出身の鏡山沖右衛門から始まった、これは、土俵を用いる相撲に適応し、徐々に浸透していった。
- 現在まで伝わっている相撲の「追っ付けの構え」は、相撲の攻防に適した構えである。
[Засварлах] Сүмогийн цол
- 日本相撲連盟が、段級位制を取っている。なお、初段以上は黒いまわしを締めることが許される。
[Засварлах] Сүмогийн хэллэгүүд
- →相撲用語一覧を参照のこと。
[Засварлах] あんことソップ
あんことは、腹の出てでっぷりと太った力士の体型をあらわす言葉。魚のアンコウのように丸々としているという意味。対義語はソップ（語源はスープ）。 あんこ型の力士は体重の多さを生かした押し相撲に威力を発揮することが多いが、反面体重の多さに起因するバランスの悪さ、また体重を支えうる脚力がつりあわないことなどによって引き技やはたき技に弱いことが多い。
[Засварлах] Сүмо болон Японы цагаач иргэд
相撲は、日本移民とともにブラジルに渡り、南アメリカにも持ち込まれた。
ブラジルでの最初の相撲大会は1914年8月31日、天長節を祝してサンパウロ州グアダバラ耕地で、開催された。福岡県、熊本県出身の30人余の若者が参加し、日本の本式の土俵で行われた。
- 1962年、アマチュアの普及発展を目的に、伯国相撲連盟が結成。1966年にはブラジル政府公認のスポーツ団体となった。相撲推定人口は約4000人、本部はサンパウロ市にある。
- 1983年、日本とブラジルの両相撲連盟が発起人となり国際相撲協議会を発足。
- 1985年にはパラグアイ、アルゼンチンの相撲連盟が同協議会に加盟する。
- 1986年、パラグアイへの日本人移民50周年記念事業として、全パ相撲大会が開催される。日本、ブラジル、アルゼンチン、パラグアイの４か国から選手が参加した。
日本からの遠征は1951年、全伯青年連盟の招聘による秀の山一行の渡伯を皮切りに、大相撲からアマチュア相撲の選抜選手が現在も遠征が続けられている。
[Засварлах] О-зүмо
- →プロスポーツとしての相撲については、「大相撲」を参照のこと。
[Засварлах] Засуул
- 相撲司家の吉田司家以外に、全国には行司家というものがあった。行司家は、宗家の五条家をはじめ、吉岡家、服部家、尺子家、一式家、岩井家、式守家、木村家、木瀬家、鏡山家、長瀬家など、その他多数存在した。
- 現在では、木村家と式守家のみが残っている。（行司も参照のこと。）
[Засварлах] Сүмо дахь асуудлууд
- 相撲司家である「吉田家」や「五条家」に伝わる故実・伝書などの調査・研究。
- 各行司家に伝わる故実・伝書などの調査・研究。
- 相撲の指導者および後継者の更なる育成。
- 学校教育への相撲の導入。
- その他
[Засварлах] Холбоосууд
- 相撲用語一覧
- 世界の相撲一覧
- アマチュア相撲
- ロボット相撲
- 歴史書一覧
- 手合
- 志賀清林
- 吉田司家
- 相撲甚句
- 独り相撲
- 昆虫相撲
- 大相撲
- 女相撲（新相撲）
- 腕相撲
- 足相撲
- 童相撲
- 指相撲
- 紙相撲
- 奉納相撲
- 神道
- 野見宿禰神社
- 白川伯王家
- 廻し
[Засварлах] Гадны холбоос
 |
Commons: Sumo - зураг, медиа материалууд |
- 元祖・横綱は野見宿禰
- 鳥（からす）相撲
- 相撲体操に挑戦してみよう!
- 古流相撲（古代相撲）
- 兵庫県相生市の文化・宮本武蔵の相撲図絵馬
- 日本相撲史概略
- 「日本社会における相撲の変容」―文化史としての日本相撲史―
- スポーツ文化情報館
- 女相撲-女のふんどし
- 隠岐古典相撲
- NPO法人日本相撲歴史文化遺産保存協会 公式ホームページ
- 相撲評論家之頁
- 国際相撲連盟 公式ウェブサイト（英語）
- 日本テレビの番組『特命!リサーチ200X』の1997年06月29日放送の「人体はどこまで強くなれるのか?」
- 古代から現在までの相撲
- 財団法人日本相撲連盟 公式ホームページ
- ウィキペディア・相撲(英語)
- 東大相撲部
 |
Энэ өгүүлэл хэт богино байна. Үүнийг өргөжүүлж Википедиад туслаарай. |
