See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസ് - വിക്കിപീഡിയ

പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസ്

വിക്കിപീഡിയ, ഒരു സ്വതന്ത്ര വിജ്ഞാനകോശം.

Title പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസ്
First edition title page
First edition title page
കര്‍ത്താവ് ജോണ്‍ ബന്യന്‍
രാജ്യം ഇംഗ്ലണ്ട്
ഭാഷ ഇംഗ്ലീഷ്
പ്രസാധകര്‍
പ്രസിദ്ധീകരിച്ച വര്‍ഷം 1678
ഏടുകള്‍ 191
ഐ.എസ്.ബി.എന്‍ ലഭ്യമല്ല

ജോണ്‍ ബന്യന്‍ (1628-1688) ഇംഗ്ലീഷില്‍ എഴുതിയ ആദ്ധ്യാത്മിക അന്യാപദേശകഥ (allegory)യാണ് പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസ് (The Pilgrim's Progress; തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴി). ക്രൈസ്തവജീവിതത്തോടുള്ള പ്യൂരിറ്റ്ന്‍ കാല്‍‌വിനിസ്റ്റ് വീക്ഷണത്തെ, ഗ്രാമ്യ ഭാഷയുടെ ശക്തിയിലും മധുരിമയിലും അവതരിപ്പിക്കുന്ന ഈ കൃതി ആത്മീയസാഹിത്യത്തിലെയെന്നല്ല എല്ലാത്തരം സാഹിത്യത്തിലേയും എണ്ണപ്പെട്ട രചനകളിലൊന്നായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. [1] രണ്ടുഭാഗങ്ങളുള്ള കൃതിയുടെ ആദ്യഭാഗം 'ക്രിസ്ത്യാനി' യുടെ തീര്‍ഥാടനകഥയാണ്. രണ്ടാംഭാഗം ആ യാത്രയില്‍ അയാളുടെ വഴി പിന്നീട് പിന്തുടര്‍ന്ന ഭാര്യ 'ക്രിസ്റ്റിയാന'യുടേയും മക്കളുടേയും കഥയും.[2]

ഉള്ളടക്കം

[തിരുത്തുക] ബന്യന്‍

പ്രധാന ലേഖനം: ജോണ്‍ ബന്യന്‍

പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ഇംഗ്ലണ്ടില്‍ ‍ജീവിച്ചിരുന്ന സുവിശേഷപ്രചാരകനും എഴുത്തുകാരനുമായിരുന്നു ജോണ്‍ ബന്യന്‍. അദ്ദേഹം പ്രൊട്ടസ്റ്റന്റ്കളിലെ തീക്ഷ്ണതയേറിയ കാല്‍‌വിനിസ്റ്റ് വിഭാഗത്തിന്റെ വിശ്വാസപ്രമാണങ്ങളില്‍ വിശ്വസിച്ച് അവ പ്രചരിപ്പിച്ചു. അദ്ദേഹം പ്രധാനമായും സ്മരിക്കപ്പെടുന്നത്‍ തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴി (പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രൊഗ്രസ്)യുടെ പേരിലാണ്. പാപികളില്‍ പ്രധാനിക്ക് അളവില്ലാത്ത കൃപ, ശ്രീമാന്‍ ദുഷ്ടന്റെ ജീവിതവും മരണവും, വിശുദ്ധയുദ്ധം എന്നിവയാണ് ബന്യന്റെ മറ്റു പ്രധാന കൃതികള്‍.

[തിരുത്തുക] പ്രസക്തി

പത്തൊന്‍പതാം നൂറ്റാണ്ടിലെ ഒരു ഇംഗ്ലീഷ് കുടുംബത്തില്‍ ഒരു പുസ്തകം മാത്രമാണുണ്ടായിരുന്നതെങ്കില്‍ അത് ബൈബിള്‍ ആകുമായിരുന്നു. ഏന്നാല്‍ രണ്ടു പുസ്തകങ്ങള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നപ്പോള്‍ രണ്ടാമത്തേത് ഷേക്സ്പിയറുടെ നാടകങ്ങളിലൊന്നല്ല, തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴി ആയിരുന്നു എന്നു പറയാറുണ്ട്. [3] ഇംഗ്ലീഷ് ഭാഷയിലെ മുന്തിയരചനകളിലൊന്നായി ഈ കൃതിയെ കണക്കാക്കുന്നുണ്ട്. അതേസമയം, പ്യൂരിറ്റന്‍ കാല്‍‌വിനസത്തിന്റെ ലോകവീക്ഷണം വച്ച് എഴുതിയ കൃതിയുമാണ്. [1] ഔപചാരിക വിദ്യാഭ്യാസം അക്ഷരാഭ്യാസം നേടുന്നതില്‍ അവസാനിച്ച ആളാണ് രചയിതാവെന്ന് കൂടി ഓര്‍ക്കുമ്പോള്‍ തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴി എന്ന കൃതിയുടെ ചരിത്രം ആരെയും അത്ഭുതപ്പെടുത്തുന്നതാണ്. പൊങ്ങച്ച മേള (Vanity Fair), മനസ്സിടിവിന്റെ ചളിക്കുണ്ട് (Slough of Despond), നിരാശാരാക്ഷസന്‍ (Giant Despair), സംശയക്കോട്ട (Doubting Castle), വശ്യസാനു (Delectable Mountains) പോലെയുള്ള പ്രയോഗങ്ങള്‍ ഇംഗ്ലീഷ് ഭാഷക്കു തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴിയില്‍ നിന്നു കിട്ടിയ സംഭാവനകളാണ്. അതിന്റെ ശൈലി വളരെയധികം എഴുത്തുകാരെ സ്വാധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്. താന്‍ താലോലിക്കുന്ന ബാല്യകാലസ്മരണകളിലൊന്ന് പിതാവിനൊപ്പമിരുന്ന് തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴി വായിച്ചതാണെന്ന് ഇംഗ്ലീഷ് നാടകകൃത്ത് ബര്‍ണാഡ് ഷാ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. അഞ്ചാമത്തെ വയസ്സില്‍ ആ പുസ്തകം പൂര്‍ണ്ണ താത്പര്യത്തോടെ വായിക്കുവാന്‍ ഷാക്ക് കഴിഞ്ഞിരുന്നത്രെ. എഴുത്തുകാരനെന്ന നിലയില്‍ ഷാ ബന്യനെ ഷേക്സ്പിയറിനുപരി വിലമതിച്ചിരുന്നു എന്നും പറയപ്പെടുന്നു. [4]

[തിരുത്തുക] സംഗ്രഹം

രസംകൊല്ലി: കഥാസാരവും പരിണാമഗുപ്തിയും ഈ വിഭാഗത്തില്‍ സംഗ്രഹിച്ചിരിക്കുന്നു. അതിനാല്‍ ഈ വിഭാഗം വായിക്കുന്നത് നിങ്ങളുടെ ആസ്വാദനത്തെ ബാധിച്ചേക്കാം.

[തിരുത്തുക] ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ കഥ

കൃതിയുടെ ഒന്നാം ഭാഗത്ത് ബന്യന്‍, തന്റെ വാസസ്ഥലമായിരുന്ന് വിനാശനത്തിന് മുദ്രകുത്തപ്പെട്ട പട്ടണത്തില്‍ നിന്നു രക്ഷപെട്ട്, സ്വര്‍ഗ്ഗീയ നഗരത്തിലേക്ക്, ഒട്ടേറെ അപകടങ്ങള്‍ തരണം ചെയ്ത് യാത്ര ചെയ്യുന്ന ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ കഥ പറയുന്നു. തന്നെ കാത്തിരിക്കുന്ന വിധിയുടെ ഭീകരത അയാള്‍ക്കു വെളിപ്പെട്ടത്, വേദപുസ്തകവായനയില്‍ നിന്നാണ്. മനശ്ശാന്തി പോയി നെടുവീര്‍പ്പിട്ടിരുന്ന അയാള്‍ക്ക് പട്ടണത്തിന് പുറത്തേക്കുള്ള രക്ഷയുടെ മാര്‍ഗം കാണിച്ചു കൊടുത്തത്, സുവിശേഷകനാണ്(Evangelist). സ്വന്തം കുടുംബത്തിന്റെ എതിര്‍പ്പിനെ അവഗണിച്ച്, പാപഭാരത്തിന്റെ മാറാപ്പും ചുമന്ന് ഇറങ്ങിത്തച്ച ക്രീസ്ത്യാനിയെ പിന്തിരിപ്പിക്കാന്‍ അയല്‍ക്കാരായ ചഞ്ചലനും (Pliable) പിടിവാശിയും (Obstinate) ശ്രമിച്ചു നോക്കിയെങ്കിലും അയാള്‍ വഴങ്ങിയില്ല. തുടര്‍ന്നുള്ള യാത്രയില്‍ അയാള്‍ മനസ്സിടിവിന്റെ ചളിക്കുണ്ടില്‍ (Slough of Despond) വീണു. അതില്‍ നിന്നു ഒരുവിധം കരകയറി യാത്ര തുടര്‍ന്ന ക്രിസ്ത്യാനിക്ക് നേരിടേണ്ടീ വന്നത് ലോകജ്ഞാനി (Worldly Wiseman)യെയാണ്. രക്ഷക്ക് ക്രിസ്ത്യാനി തെരഞ്ഞെടുത്ത കഷ്ടപ്പാടിന്റെ വഴി ഉപേക്ഷിച്ച്, അടുത്തു തന്നെയുള്ള സദാചാരം (Morality) എന്ന ഗ്രാമത്തില്‍ തങ്ങാന്‍ ലോകജ്ഞാനി ഉപദേശിച്ചു. അയാളില്‍ നിന്നും കഷ്ടിച്ചു രക്ഷപെട്ട ക്രിസ്ത്യാനി പട്ടണത്തിനു വെളിയിലേക്കുള്ള ഇടുങ്ങിയ വാതില്‍ക്കല്‍ എത്തി.

[തിരുത്തുക] ഇടുങ്ങിയ നേര്‍മാര്‍ഗം

അവിടന്നങ്ങോട്ട് സ്വര്‍ഗ്ഗീയനഗരത്തിലേക്കുള്ള മാര്‍ഗമായിരുന്നു. അത് ദുര്‍ഗമവും ഇടുങ്ങിയതുമെങ്കിലും നേര്‍മാര്‍ഗമായിരുന്നു. താമസിയാതെ അയാള്‍ പരിഭാഷകന്‍ (Interpreter) എന്നൊരാളെ കണ്ടുമുട്ടി. അയാള്‍ ക്രിസ്ത്യാനിക്കു പല ദൃശ്യങ്ങളും കാണിച്ച് അര്‍ഥം വിശദീകരിച്ചു കൊടുത്തു. പിന്നെ തീര്‍ഥാടകന്‍ ഒരു കുരിശിനും ശവകുടീരത്തിനും മുന്നിലെത്തി. അവിടെ അയാളുടെ പുറത്തെ ഭാരം അത്ഭുതകരമായി നീക്കപ്പെട്ടതു കൂടാതെ, തുടര്‍ന്നുള്ള യാത്രക്കുവേണ്ട രേഖകളും സം‌രക്ഷാകവചവും കിട്ടി. എന്നുവച്ച് അപകടങ്ങള്‍ ഒഴിവായി എന്നര്‍ഥമില്ല. അയാള്‍ക്കു മുന്നില്‍ ബദ്ധപ്പാടിന്റെ മല (difficulty hill) ഉണ്ടായിരുന്നു. അതു കടക്കാനൊരുങ്ങിയ ക്രിസ്ത്യാനി ഉപചാരിയേയും (Formalist) കാപട്യത്തേയും (Hypocrasy) കണ്ടുമുട്ടി. കുറുക്കുവഴികള്‍ മാത്രം നടന്ന് ശീലിച്ചവരായിരുന്നു അവര്‍. അവരുടെ ഉപദേശം കൈക്കൊള്ളാതെ യാത്ര തുടര്‍ന്ന തീര്‍ഥാടകന്‍ ബദ്ധപ്പാടിന്റെ മലക്കു മുകളില്‍ ക്ഷീണം കൊണ്ട് തെല്ലു നേരം മയങ്ങി. മയക്കത്തില്‍ നിന്നു ഉണര്‍ന്ന് യാത്രതുടര്‍ന്ന് കുറേദൂരം ചെന്നപ്പോഴാണ്, തന്റെ യാത്രാരേഖകള്‍ ഉറങ്ങിയ സ്ഥലത്ത് വച്ചുമറന്ന കാര്യം അയാള്‍ക്കു ഓര്‍മ്മ വന്നത്. അവ തിരികെയെടുത്ത് തീര്‍ഥാടകന്‍ ബദ്ധപ്പാടിന്റെ മലയുടെ ഉച്ചിയിലെ സുന്ദരമായ കൊട്ടാരത്തിലെത്തി.

[തിരുത്തുക] മരണത്തിന്റെ താഴ്വര, പൊങ്ങച്ച മേള

കൊട്ടാരത്തില്‍ രൂപവതികളായ വകതിരിവ് (Discretion), വിവേകം (Prudence), ഭക്തി(Piety), പരസ്നേഹം(Charity) എന്നിവരുടെ സാന്ത്വനോപദേശങ്ങള്‍ സ്വീകരിച്ച് വിശ്രമിച്ച ശേഷം യത്ര തുടര്‍ന്ന തീര്‍ഥാടകന്, അപമാനത്തിന്റെ താഴ്വരയില്‍ (Valley of Humiliation) ഒരു സത്വവുമായി (Apollyon) ഏറ്റുമുട്ടേണ്ടി വന്നു. ആ പോരാട്ടത്തില്‍ ജയിച്ച് മുന്നോട്ടു ചെന്ന അയാള്‍ എത്തിയത്, മരണം നിഴല്‍ വീഴ്ത്തിയ താഴ്വര(Valley of the Shadow of Death)യിലാണ്. ഭയഭീതനായ തീര്‍ഥാടകന് അവിടെ വിശ്വസ്തന്‍(Faithful) എന്നൊരാളെ സഹയാത്രികായി കിട്ടി. പരസ്പരം സാന്ത്വനം പകര്‍ന്ന് യാത്ര തുടര്‍ന്ന അവര്‍ക്ക് പിന്നെ പൊങ്ങച്ച മേള (Vanity Fair) എന്ന പട്ടണത്തില്‍ കൂടിയാണ് പോകേണ്ടിയിരുന്നത്. അവിടത്തെ പ്രലോഭനങ്ങളില്‍ വീഴാന്‍ വിസമ്മതിച്ച അവരോട് അമര്‍ഷം കൊണ്ട പട്ടണവാസികള്‍ അവരെ പിടിച്ച് വിചാരണക്കായി, നന്മവിരോധി (Hate Good) എന്ന ന്യായാധിപന്റെ മുന്നിലെത്തിച്ചു. അയാള്‍ വിശ്വസ്തനെ മരണശിക്ഷക്കു വിധിച്ചു. ക്രിസ്ത്യാനി കഷ്ടിച്ച രക്ഷപെട്ടു.

[തിരുത്തുക] നിരാശാരാക്ഷസന്‍, വാഗ്ദാനത്തിന്റെ താക്കോല്‍

മുന്നോട്ടുള്ള യാത്രയില്‍ ക്രിസ്ത്യാനിക്കു കൂട്ടായി പ്രത്യാശി (Hopeful) എന്നൊരാളെ കിട്ടി. അയാളുമൊത്ത് യാത്രതുടര്‍ന്നെങ്കിലും താമസിയാതെ അവരിരുവരും നിരാശാരാക്ഷസന്റെ (Giant Despair) പിടിയില്‍ പെട്ടു. തന്റെ കൈവശം വാഗ്ദാനത്തിന്റെ താക്കോല്‍ (Key of Promise)ഉള്ള കാര്യം ഓര്‍മ്മ വന്ന ക്രിസ്ത്യാനി അതുപയോഗിച്ച് ബന്ധനത്തില്‍ നിന്നു വിമോചിതനായി. തുടര്‍ന്നുള്ള യാത്ര അവരെ വശ്യസാനു (Delectable Mountain) വിലെത്തിച്ചു. നല്ലവരായ അവിടത്തെ ആട്ടിടയന്മാര്‍ അവര്‍ക്ക് ദൈവസാമീപ്യം (Immanuel) എന്നുകൂടി അറിയപ്പെടുന്ന ആ സ്ഥലത്തിന്റെ മഹിമകള്‍ കാണിച്ചു കൊടുത്തു. അവര്‍ സ്വര്‍ഗീയ നഗരത്തിനടുത്തെത്താറായിരുന്നു.

[തിരുത്തുക] മരണനദി കടന്ന്

കുറേദൂരം യാത്രചെയ്തപ്പോള്‍ അവര്‍ക്ക് സ്വര്‍ഗ്ഗകവാടം അകലെ കാണാറായി. എന്നാല്‍ അതിനു മുന്‍പിലെത്താന്‍ ഒരു നദി കടക്കണമായിരുന്നു. മറ്റുവഴിയൊന്നും ഇല്ലെന്നു മനസ്സിലായപ്പോള്‍ അവര്‍ നദി കടക്കാന്‍ നിശ്ചയിച്ച് അതിലിറങ്ങി. മുന്നോട്ടുചെന്നപ്പോള്‍ ക്രിസ്ത്യാനിക്ക് മിക്കവാറും ആശയറ്റ മട്ടായെങ്കിലും പ്രത്യാശിയുടെ സാന്ത്വനം അയാളെ നദി കടക്കാന്‍ സഹായിച്ചു. ക്രിസ്ത്യാനിയും പ്രത്യാശിയും സ്വര്‍ഗ്ഗകവാടം കടന്നെങ്കിലും, നേരത്തേ അവര്‍ വഴിയില്‍ പരിചയപ്പെട്ടിരുന്ന അജ്ഞത (Ignorance) എന്നു പേരായ ചെറുപ്പക്കാരനെ കാത്തിരുന്നത് മറ്റൊരു വിധിയാണ്. അയാള്‍ നദി കടന്നത് വ്യര്‍ഥമോഹം (Vain Hope) എന്ന കടത്തുകാരന്റെ തോണിയിലാണ്. അങ്ങനെ സ്വര്‍ഗ്ഗകവാടത്തിനു മുന്‍പില്‍ ചെന്ന് പ്രവേശനം അര്‍ഥിച്ച അയാള്‍ക്കു പ്രവേശനം കിട്ടിയില്ല. പകരം, അധികം ദൂരെയല്ലാതെ കണ്ട മറ്റൊരു വാതിലിലൂടെ അയാള്‍ ആനയിക്കപ്പെട്ടു. സ്വര്‍ഗ്ഗകവാടത്തിനുമുന്‍പില്‍ നിന്നുപോലും നരകത്തിലേക്കു വഴിയുണ്ടായിരുന്നു.

[തിരുത്തുക] ക്രിസ്ത്യാനിയെ പിന്തുടര്‍ന്ന ക്രിസ്റ്റിയാന

ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ തീര്‍ഥാടനത്തില്‍ അയാളെ അനുഗമിക്കാന്‍ ഭാര്യ ക്രിസ്റ്റിയാന വിസമ്മതിച്ചിരുന്നെങ്കിലും പിന്നീട് അയാളുടെ യാത്രയുടെ കഥ കേട്ട അവള്‍, മക്കളോടൊപ്പം അയാളുടെ മാര്‍ഗം പിന്തുടരാന്‍ നിശ്ചയിച്ചു. തീര്‍ഥാടകന്റെ വഴിയുടെ രണ്ടാം പുസ്തകം, ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ സഹധര്‍മ്മിണി ക്രിസ്റ്റിയാനയുടേയും അവരുടെ നാലു മക്കള്‍ മാത്യു, സാമുവല്‍, ജോസഫ്, ജെയിംസ് എന്നിവരുടേയും തീര്‍ഥാടനത്തിന്റെ കഥയാണ്. ആ യാത്രയില്‍ അവര്‍ക്കൊപ്പം ദയ (Mercy) എന്നു പേരുള്ള അയല്‍ക്കാരിയും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഒന്നാം ഭാഗത്തിന്റെയത്ര ഉദ്വേഗജനകമല്ലെങ്കിലും, ക്രിസ്റ്റിയാനയുടെയും മക്കളുടേയും തീര്‍ഥാടനത്തിന്റെ കഥയും അതീവ ഹൃദ്യമാണ്.

നിങ്ങളുടെ ആസ്വാദനത്തെ ബാധിക്കാവുന്ന വിഭാഗം ഇവിടെ അവസാനിക്കുന്നു. ഇനി സാധാരണനിലയില്‍ വായന തുടരാം.

[തിരുത്തുക] പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസിന്റെ മലയാള പരിഭാഷകള്‍

  • പരദേശി മോക്ഷയാത്ര
  • തീര്‍ത്ഥാടകന്റെ വഴി

[തിരുത്തുക] ആധാരസൂചി

  1. ജോണ്‍.ഡബ്ല്യൂ.കസിന്‍. A Short Biographical Dictionary of English Literature. എബൗട്ട്.കോം. “Pilgrim's Progress, probably the most widely read book in the English language, and one which has been translated into more tongues than any book except the Bible”
  2. The Pilgrim's Progress(Penguin English Library, 1983-ലെ പതിപ്പ്
  3. http://www.geocities.com/athens/academy/6422/rev1221.html
  4. http://links.jstor.org/sici?sici=0030-8129(195706)72%3A3%3C520%3ASBAP%3E2.0.CO%3B2-R

[തിരുത്തുക] കുറിപ്പുകള്‍

  •   A seventeenth century Calvinist sat down to write a tract (ലഘുലേഖ, പ്രചാരണകൃതി) and produced a folk-epic of the universal religious imagination. പില്‍ഗ്രിംസ് പ്രോഗ്രസിന്റെ 1985-ലെ പെന്‍‌ഗ്വിന്‍ പതിപ്പിനെഴുതിയ അവതാരികയില്‍ റോജര്‍ ഷാരോക്ക്
ആശയവിനിമയം


aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -