Sliman Ɛazem
Seg Wikipedia
Sliman Ɛazem d amedyaz u d anazur n ccna azwaw (taqbaylit). Ilul ass n 19 ctember (tzayur) 1918 di taddart Ag°ni Geɣran, id yezgan di lɛerc n At sedqa, di tama Iwadiyen. Mi ara nmuqel af ayen yecna Sliman Ɛazem u amek yecna, yella cbih aṭas ar tmedyazt n Si Muḥ u Mḥand, amedyaz aqbayli n tidmi wis XIX. Cukeɣ ur n-ɣeleḍ ara ma nenna-d: Sliman Ɛazem yella i tidmi wis XX ayen yella Si Muḥ u Mḥand i tidmi wis XIX. Ur nettu ara belli Sliman Ɛazem yudred Si Muḥ u Mḥand d acḥal n tikkwal di kra tezlatin ines.
Sliman Ɛazem yemmut berra n tmurt-is d twacult-is n tmurt ass n 28 yennayer 1983 di 'Moissac' di Fransa. Ass-nni d Radyo Beur, Radyo Tamaziɣt akk d tilizri n Fransa : Antenne 2, i d-yefkan lexbar n tmettant n Sliman Ɛazem. Ass n 30 yennayer, ussan-d aṭas n lɣaci si yal tama n Fransa i wakken ad awzen fell-as. Tawacult-is yakk tella teḥḍer: ama d tameṭṭut-is 'Lucienne' umi qaren Malika (temmut deg useggas n 1995), ama d atmaten-is d warraw-nsen yakk, ama d weltma-s Wardiya i d-yussan si Lezzayer. Azekka nni, ass n 31 Yennayer, i yenṭel.
Sliman Ɛazem ɣur-s 2 tyesmatin: Ḥejila d Wardiya (temmut deg 2006), akk d 3 n watmaten: Bujma, Wali (yemmut deg 2002), akk d Ali (yemmut deg 2005). Imawlan-nsen isem-nsen: Lamara d Yamina.
Agbur |
[beddel] Tuddert
Yiwen ur s-yenna belli Sliman Ɛazem, mi yella d agrud, ad yefeɣ d anaẓur ifazen n ccna azwaw (teqbaylit). Illa d mmis umekraz (ufellaḥ), deg uɣerbaz ur ifaz ara aṭas. Aqerruy-is iweha sanda nniḍen u yella d win i ḥemlen timucuha n 'La Fontaine'. Dɣa d anecta ijjan later deg umecwar-ines n taẓuri d ccna, imi di tizlatin-ines isexdam aṭas iseɣwan (lḥiwan).
Sliman Ɛazem yeffeɣ tadart-is bezzaf d ameẓyan. yella di leɛmer-is 11 isseggasen asmi iruḥ ar Lezzayer tamanaɣt i waken ad yexdem si Rrumyen di tama n Sṭawali, af yiri n ill agrakal. Asmi yewweḍ 19 isseggasen izger ill agi ar Fransa, ar tɣiwant n Lleɣwi (Longwy) anda yebda ixeddem deg yiwet n Luzin, uqbel ad isɛedi lɛesker-is, u ad yettekki di trad-nni umi qqaren 'Issoudun'. Deg 1940, iffeɣ-ed si lɛesker, u iruḥ ar Paris anda ixdem daxel uderbuz 'Métro RATP' (akken yeqqar di yiwet ger tizlatin-ines). Sin iseggasen umbeɛad, wint lɛesker n Lalman ar Rhénanie di tama umalu n Lalman, alama d tilelli n Fransa deg 1945. Kra iseggasen akin, iṭef yiwet n lqahwa din di 'Paris', anda illa icennu iy iminigen.
Taɣuct tamezwarut ines d A Muḥ a Muḥ isufeɣ-itt-id af iminigen (iɣriben). D tazlit id yeldin abrid i wazal n 50 iseggasen n ccna iwenɛen.
Asmi i tewwi Lezzayer azarug ines deg useggas n 1962, Sliman Ɛazem ikat aṭas ɣef udabu (leḥkum) azzayri. I waya illa megdul di Rrayu n teqbaylit ger iseggasen n 1967 ar 1988. Dɣa asmi imut deg 1983, yemḍel di Franṣa, imi ur tejjan ad yilli wanecta di tmurt-is.
Aṭas inaẓuren n ccna n teqbaylit iy aran tajmilt i Sliman Ɛazem. Gar-asen Lwennas Meɛṭub mačči kan di yiwet n taɣuct.
[beddel] Qqaren Sliman Ɛazem d 'Jean de la Fontaine' n Leqbayel
Sliman Ɛazem illa d win ikaten aṭas s inumak (lmeɛnat), imi d win i d-isenṭaqen iseɣwan (lḥiwan) di tezlatin ines: izem, uccen, amqerqer, azger, aɣyul, asardun, ayaziḍ, amcic, aqjun, taweṭṭuft, inissi, awtul, ... atg. I waya umi kra iɣmisen d ineɣmasen n Fransa semman-as i Sliman Ɛazem : 'Jean de la Fontaine Kabyle'.
Deg umedya tagi d yiwet n tmacahutt um'isemma : Ccra n lḥiwan (Parodie de justice animale).
[beddel] Ayen ɣef yecna
Nezmer ad nini belli Sliman Ɛazem, ulac ɣef wacu ur icna ara. Yal aḥric n tmeddurt n imdanen ur tijja, ladɣa iɣeblan i d-ttmagaren di ddunit. Icna ɣef unekcam afranṣi (Ffeɣ ay ajrad tamurt-iw), af uzarug n tmurt (Iḍehr-ed wagur, itebɛ-it-id yitri), tafsut imaziɣen (ɣef teqbaylit yuli wass), tajjadit (Lejdud, A Taqbaylit a Tigejdit), tayri (nekk akk d kem), aɛebbuḍ, idrimen, tazmert, lbaṭel, lmut, tagmatt, lɣwerba, ddunit, 'carte de résidence', atg. Dayen ijjan lɣaci qqaren-d : ur d-ijja Sliman ayen a d-nini, imi kulci inna-t-id.
Sliman Ɛazem illa d anagi n umadal ixeṣren, ur iban s anda i t-teddu, aken yeqqar deg umeslayen-is: Ilah ɣaleb, Kulci yeqleb, Zzman tura yexxerweḍ, atg. Tuɣac n Sliman Ɛazem d tugniwin n temetti i d-isnuqul. Di tezlatin ines, yehder af zik d tura. Ar Sliman Ɛazem, zik tella nniya, nnif d tagmatt, ma d tura d aɛebbuḍ, d idrimen, d leḥsed, atg. Anecta yakk icnat s imeslayen iḥerfiyen: a ḥafid a settar, lqern 14, ṣaḥa di lweqt aɣeddar, atg.
Ulama deg akud (lweqt) ines, llan aṭas inazuren n ccna n teqbaylit i yecnan af lemḥayen n lɣwerba, lameɛna ar waṭas n leqbayel Sliman Ɛazem illa d win i t-ticnan ugar, imi lɣwerba tejreḥ ul-is nezzeh. Asmekti-s af tmurt n leqbayel dima yella di tezlatin ines, am : D aɣrib d aberrani, Ay afrux ifirelles, a tamurt-iw aɛzizen, atg.
Sliman Ɛazem, ɣas aken icna af leɛwayed, u illa yessarem akken leqbayel ad ṭfen deg-sen, lameɛna tamuɣli ines ar umadal atrar tella muqret. Illa d win i yettwalin acu ara yedrun ar zdat. Yesɛa isefra n necraḥa d utihi af tsartit tagreɣlant, am di tezlatin n: Amek ara nili ṣuṣṭa, Terwi tebberwi, atg.
Daɣen Sliman Ɛazem iṣehḍar-ed aṭas iseɣwan di tezlatin ines, ladɣa ma yebɣa ad iwet deg isertiyen i ṭṭfen adabu n tmurt. Ger tuɣac agi, nezmer ad nader kra am: baba ɣayu, taqṣit umqerqer, tlata yeqjan, Ufiɣ-d tasekkurt teḥzen, azger yeɛqel gma-s, atg.
[beddel] Tizlatin
1. A Muḥ A Muḥ (Ma tedduḍ anruḥ). Alqem (version) wis 1u id ifɣen deg 1948 2. Aṭṭas i sebreɣ (akw d Bahia Faraḥ) 3. Nek akw d kem (akw d Fadma Zuhra) 4. Nek d lmir (s teqbaylit d taɛrabt n Lezzayer) 5. Akagi difeɣ lexbar 6. Amek a nilli ṣuṣta (s teqbaylit d taɛrabt n Lezzayer) 7. Debza u dmaɣ (akw d Moḥamed Ḥilmi) 8. Lalla Margaza 9. Ezhar ddi ččina 10. Annaɣ A yaɛebuḍ (Alqem wis 1) 11. Ṣelliw af nbi 12. Ayul-iw utub 13. Ellah ɣaleb 14. Arrebi Almudaber (Alqem wis 1) 15. Ata lqum 16. Tixraṣ i lɛabd adihder (akw d Moḥamed Ḥilmi) 17. Idrimen Idrimen 18. Dunit tettɣuru 19. Ur ideqar
20. Rebbi keč Damɛwen 21. Ayul-iw ili-k d lḥar 22. Ezman ixarwaḍ 23. Aḥbib bw ul-iw iruḥ 24. Afrux ifileles 25. Effeɣ ay ajrad tamurt-iw 26. D aɣrib d aberani 27. Ezux d lmecmel 28. Iḍahr-ed wagur 29. Neḍleb rebbi ad aɣ yafu 30. Berkayi tisit n crab 31. Nettruhu nettuɣal 32. Ikfa laman 33. In-as i leflani (Alqem wis 1: t ruḥ) 34. A ya tmurtiw (Alqem wis 1: t ruḥ) 35. Terwi teberwi 36. Azger yaɛqel gma-s 37. Lahbab lweqta 38. Zman elɣaṭi 39. Akem ixda rebbi a dunit
40. Baba ɣayu 41. A Muḥ A Muḥ (Ma tedduḍ anruḥ). Alqem wis 2 id ifɣen deg 1967 42. Amqerqer bw umdun 43. Taqsiṭ bw umqerqer 44. In-as i leflani (Alqem wis 2 id ifɣen deg 1967) 45. Tṣaṭac (19) meɣres 46. A tamurt-iw azizen 47. A tigejdit 48. Aha lala lala 49. Annaɣ ay ɛebuḍ (Alqem wis 2 id ifɣen deg 1967) 50. Argaz ttmeṭṭut 51. Arrebi lmudeber (Alqem wis 2 id ifɣen deg 1967 neɣ 1968) 52. Ayamudin 53. Ayul-iw henn-iyi 54. Cfiɣ ttuɣ 55. Ukw aayiɣ 56. A nekkar leḥsan 57. Wah rebbi Wah 58. Muhand u qasi 59. Iya wiyak Ahmed
60. Lqarn 14 61. Lfull di bawen 62. Tlata yeqjan 63. Diminu 64. A ttnaddiɣ ad cetkiɣ 65. A Madame encore à boire 66. Amenṭas 67. Awin ilan d lfahem ( adebsi ureɣ deg 1970) 68. Lweqt aɣedar 69. Gumaɣ ad mektiɣ
70. I lukan d ulac lukan 71. Ul-iw baqi ittxemim 72. Wiyak a lfahem 73. A n xemem 74. A tagiṭart-iw 75. A ya tmurt-iw (Alqem wis 2 s tgiṭart kan) 76. Asefru 77. Bu n Adem 78. Da Meẓyan 79. Ddunit 80. Zhar iɛawjen (Akw d Ccix Nuredin) 81. Lejdud n zik 82. Nukni id nukni 83. Si muh u mhand yenna-d
84. Si zik 85. Tabratt 86. Taqbaylit 87. Thaqsitt en Mouh 88. Taqsiṭ lewḥuc 89. Taqsiṭ n Muḥ 90. Wa ibenu wa itthudu 91. Ya muhand 92. Yir lexbar n lmut 93. Zik ɣilaɣ d aqeṣer 94. La carte de résidence 95. Tasekkurt 96. Wid ijebben leqlam 97 Yyaw a ttezrem 98 Ahddad n at yanni 99 Melt-iyi-d ma tecfam 100 D nekni i d nekni 101 Ddunit akka i telḥa
[beddel] Idrisen n tuɣac
Sliman Ɛazem, ulac af wacu ur icna ara. Yal aḥric n ddunit ur tijja. Icna ɣef unekcam afranṣi (Ffeɣ ay ajrad tamurt-iw), ɣef uzarug n tmurt (Iḍehr-ed wagur), tafsut imaziɣen n 80 (ɣef teqbaylit yuli was), tajjadit (Lejdud, A Taqbaylit a Tigejdit), tayri (nek ak d kem), lɣwerba (D aɣwrib d aberrani), dunit (ṣaḥa di lweqt aɣedar, Ilah ɣaleb, Kulci yeqleb, Zzman tura yexxerweḍ, Amek ara nili ṣuṣṭa, Terwi tebberwi), tamurt n leqbayel (Ay afrux ifilelles, a tamurt-iw aɛzizen), aɛebuḍ, idrimen, lmut, nnif, tagmatt, 'carte de résidence', atg. Dayen ijjan lɣaci qqaren-d : ur d-ijja Sliman ayen ad nini, imi kulci inna-t-id. Daɣen Sliman Ɛazem i ṣehḍar-ed aṭas iseɣwan di tezlatin ines am: baba ɣayu, taqṣit umqerqer, tlata yeqjan, Ufiɣ-d tasekkurt teḥzen, azger yaaqel gma-s, atg. Atnan imeslayen n kra n tuɣac s Sliman Ɛazem.
- Ẓer Idrisen n tuɣac n Sliman Ɛazem
- Ẓer Kra imagraden s teqbaylit af Sliman Ɛazem
[beddel] Tamselyut, Iseddagen akk-d Izdayen Iberraniyen
- http://www.slimane-azem.com
- Encyclopédie berbère, tome VIII
- Slimane Azem : Izlan édité par Numidie Music
- Tasemlilt tamezwarut sɣur R. Begnan