Évolusi

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Évolusi dhasaré nduweni teges prosès owah-owahan kang suwéné tinentu. Ing konteks biologi modhérn, évolusi tegesé owahé frekuensi gén ing sawijining populasi. Akumulasi owahé gen iki njalari dumadine owahé makhluk kang urip. Éwadéné teori evolusi mesthi diasosiasèké karo Charles Darwin, nanging sanyatané gagasan téori évolusi wis berakar kawit jaman Aristoteles. Éwadéné mangkono, Darwin iku ilmuwan pisanan kang nyetusaké téori évolusi sing wis akèh kaboktèkaké mapan ngadhepi test-test ilmiah ("scientific testing"). Tekan saiki, téori évolusi Darwin kang dumadi amarga seleksi alam, iku téori paling apik lan kemungkinan besar bakal tetep mengkono ing mangsa ngarep^[1]

[sunting] Tokoh Évolusi

The Darwin-Wallace medali katerbitaké déning Linnean society ing riyaya 50 taun panerbitan Darwin and Wallace téori bab seleksi alam

Carolus Linnaeus, panggagas sistem klasifikasi biologi modhérn, nunjukaké menawa kabèh kauripan donya bisa kaatur ing hiérarki kang, menawa digambaraké ing wangun dhiagram, mèmper silsilah. Sawisé Linnaeus, para naturalis asring nanggep menawa makhluk urip padha 'berkerabat' nanging makhluk urip mau durung mangerti apa sebabé.

Jean Baptiste de Lamarck, sawijining naturalis saka Prancis, kuwi ilmuwan pisanan sing ngajukaké gagasan dumadiné owah-owahan tumrap makhluk urip bebarengan karo wektu amarga seka pangaruh lingkungan.

Gregor Mendel iku pendeta lan ilmuwan saka Ceko, kang nyinaoni èlmu keturunan. Kanthi ngobservasi/nliti kacang polong pirang-pirang taun suwené, Mendel njupuk kesimpulan menawa ana sawijining patron ning keturunan. Asil penyelidikan Mendel dadi dhasar èlmu genetika.

Charles Darwin iku sawijining naturalis Inggris kang mèlu ekplorasi kapal HMS Beagle kanggo nggawé péta pelabuhan donya ing taun 1831. Sakwéné perjalanan iku Darwin nliti kéwan werna-werna lan tetanduran kang ditemoni. Darwin ana ing Kapuloan Galapagos kurang luwih 2 sasi lan nglakoni macem-macem pangamatan tumrap macem-macem kéwan kang ana ing kapuloan terpencil iku. Seka pangamatan iki, lan uga macem-macem pangamatan terusané kang dilakoni sakjroné puluhan taun tumrap koléksi kéwan lan tetanduran kang dientuki kuwi Darwin nggawé embrio téori évolusi. Ing taun 1859, Darwin nerbitaké "On the Origin of Species by means of Natural Selection", kang nyajèkaké bukti-bukti kang nunjukaké menawa kauripan wis ngalami évolusi sakjrone sajarahé lan menawa mékanisme kang njalari dumadiné évolusi iku seleksi alam.

Alfred Russel Wallace iku sawijining naturalis Inggris kang sugeng samangsa Darwin. Wallace sacara kapisah uga mikiraké téori évolusi idhentik kaliyan Darwin. Darwin lan Wallace cukup suwé koréspondhensi sacara ilmiah. Wallace malah akèh ngirim spesies-spesies panemon anyar saka Asia tinuju Darwin supaya ditliti. Wallace téori bab évolusi, miturut dhèwèké, iku asil pamikiran kang tumeka sacara spontan. Ing pihak liya, téori évolusi Darwin iku asil pamikiran sacara métodis kan suwéné mataun-taun. Ironisé, Darwin dadi misuwur banget tinimbang Wallace dhéwé. Nanging, Wallace iku salah siji pambela Darwin lan téoriné ing mangsa kontrovérsial sawisé buku "The Origin of Species" katerbitaké.

Éwadéné gagasan évolusi (menawa makhuk urip malèh sacara berangsur-angsur) wis kadhiskusèkaké adoh sadurungé abad kaping 19, Darwin lan Wallace iku kang pisanan nyetusaké kepriyé prosès évolusi kuwi dumadi.

Miturut Ernst Mayr (2001), Darwin ngajokaké limang téori perkara évolusi:

1. Menawa kauripan ora langgeng kawit awal kaanané
2. Pepadhan leluhur kanggo kabèh makhluk urip
3. Évolusi nduwéni sifat gradual (berangsur-angsur)
4. Dumadiné pertambahan jumlah spesies lan percabangan garis katurunan
5. Seléksi alam iku arupa mékanisme évolusi

[sunting] Garis Besar

Darwin Finches

Évolusi njelasaké sajarah makhluk urip, kewan, tetanduran, jamur (fungi), mikroba. Bukti panyengkuyungé akèh banget lan asalé saka manéka warna cabang biologi: hiérarki taksonomi kaya kang katemokaké Linnaeus lan para panerusé, fosil-fosil kang nunjukaké menawa kauripan ing mangsa biyèn béda wanguné karo kauripan mangsa saiki, nganti bukti génétika kang nunjukaké pepadhan antarané manéka warna makhluk urip. Saiki évolusi isa dikandhakaké wis dadi téori sentral ing biologi modhérn -- ora luput menawa ahli génétika Theodosius Dobzhansky ngendika, "Nothing in biology makes sense except in the light of evolution".

Cucuk manuk finch (sakjenis manuk manyar) dadi topik pamikiran Darwin kang ndhasari évolusi téoriné (priksani gambar)^[2]. Nalika manggon ing kapuloan Galapagos, bagéyan saka ekspedhisi HMS Beagle, Darwin mriksani menawa cucuk manuk finch béda-béda, gumantung saka pulo ngendi asalé. Iki salah sawijining conto kepriyé manuk finch nyesuèkaké dhiri karo kondhisi pulo kang béda-béda. Contoné, ing pulo sijiné, cucuk manuk finch kuat lan cendhak lan cocok kanggo mecah kulit kacang sing atos. Ing pulo liyané, cucuk manuk finch luwih dawa sithik lan luwih tipis, cocok kanggo ngisep jenis panganan kang ana ing pulo kuwi. Perkara iki njalari Darwin mikir sawijining kamungkinan menawa manuk finch ora kaciptaaké mangkono waé, ananging ngliwati prosès adhaptasi.

Wektu iku faktor penting ing évolusi. Prosès évolusi merlokaké wektu kang suwé banget. Miturut Darwin, ana loro mekanismé kang ndhasari évolusi. Angka siji, prosès évolusi nggawa spesies kang ana nduwéni interaksi karo kondhisi ékologiné. Contoné, amarga asil évolusi, sapérangan manuk nduweni cucuk kang mung isa dinggo ngisep madu kembang. Sakwéné kembang iku isih sumadya, manuk iku bakal urip. Nanging, menawa kembang iku, amarga ana sebabé, punah, manuk iku kamungkinan gedhé bakal punah uga. Mékanisme kang angka loro yaiku kalairan spesies anyar saka asil variasi ing spesies kang ana. Iki dumadi menawa sawijining grup mahluk urip dadi kapisah lan ing pungkasané nduwéni gaya urip kang béda banget. Conto klasik yaiku manuk finch ing dhuwur. Asal mulané, nénék moyang manuk saka manéka warna pulo ing Galapagos iku asalé saka dharatan Amérika Kidul. Amarga mencar ing manéka warna pulo, manuk iku pungkasané ngembangaké gaya urip kang béda-béda. Wéktu (ngliwati akèh génerasi manuk) lan perjuangan kanggo urip (survival) iku rong perkara kang dibutuhaké kanggo nglairaké génerasi anyar manuk finch. Wektu kang luwih dawa manèh lan ngliwati prosès sing padha, miturut Darwin bakal isa njelasaké évolusi saka kabèh mahluk urip ing muka bumi kang asalé saka siji "common ancestor".

[sunting] Sapérangan Salah Paham bab Evolusi

Famili Hominidae kang asalé saka nénék moyang sing padha

• Évolusi dudu, kaya kang dikira akèh uwong, nelaaké menawa 'menungsa asil évolusi saka munyuk'. Nanging, menungsa lan munyuk kang ana saiki nduwéni "moyang sing padha". Pangertèn "moyang" iki kudu dipahami kanthi moyang sacara fisik, dudu spiritual, paling ora nganti saiki.
• Évolusi ora nduwéni pangertèn nggawé makhluk urip tambah apik utawa tambah intelèk. Contoné, ula iku asil évolusi prosès saka sakjenis kadhal kang wis ora merlokaké 'tangan' lan 'sikil'.
• Évolusi ora nduwéni tujuan tinentu. Organismé iku asil saka mutasi kang suksès, utawa gagal, gumantung saka kondhisi lingkungan wektu iku.
• Menungsa ora nduwéni papan kang khusus ing "wit évolusi". Kita namung salah sawijining cabang saka wit iku.
• Évolusi ora mandheg. Évolusi iku prosès basis saka bilogi lan terus berlangsung.
• Akèh sing ngandhakaké menawa ora ana bukti-bukti évolusi. Evolusi wis akèh ditliti/diobservasi ing laboratorium utawa saka bukti-bukti fosil.

[sunting] Sosial Kontrovérsi Évolusi

Kawit saka publikasi buku Darwin "The Origin of Species, évolusi éntuk akèh kritik lan dadi téma kang kontrovérsial. Nanging, kontrovérsi iki umumé sekitar implikasi saka téori évolusi ing bidhang filsafat, sosial, lan agama. Ing komunitas ilmuwan, téori évolusi wis ditampa sacara wiyar lan ora ngentuki tantangan. Kaya kang wis dipredhiksi déning Darwin, implikasi kang paling kontrovérsial yaiku évolusi menungsa. Khususé, akèh kang ora nrima menawa samudaya jenis makhluk urip, kalebet menungsa, asalé saka prosès alam kang orang merlokaké campur tangan déwa-déwa, kalebet Tuhan. Aliran kang asring kaanggep berlawanan karo téori évolusi yaiku panciptan (ciptaanisme utawa creationism ing basa Inggris) kang percaya menawa makhluk urip lan samudaya jenisé kaciptaaké déning Tuhan, sacara kapisah (ora ana pepadhan leluhur, utawa menawa sakjenis makhluk urip ora diturunaké saka jenis makhluk urip liya). Ciptaanisme pisanan muncul ing kalangan Kristen literalis kang ora isa nampa évolusi amarga dianggep bertentangan karo narasi kisah panciptan pitung dina ing Kitab Kejadian ing Prajanjian Lawas, nanging samburiné muncul uga ing kalangan Islam (meski saknyatané ing al-Qur'an ora ana narasi panciptan spesifik kaya ing Kejadian). Panyebab panolakan sabagéyan kalangan beragama kasebut mungkin amarga anggepan menawa évolusi ngilangaké 'peran Tuhan' ing panciptan, utawa malah menawa évolusi nyokong atéisme, senajan évolusi sebagai sains ora isa nyampuri perkara tindakan ilahi, kang ana ing ranah kaimanan, tegesé ana ing njaba sains.

[sunting] Pranala nJaba

[sunting] Cathetan Sikil

1. ↑ White, Michael & Gribbin, John: "Darwin: A Life in Science", Simon & Schuster, London, 1995.
2. ↑ Bryson, B: "A Short History of Nearly Everything", Transworld, London, 2003.

Artikel punika taksih tulisan rintisan (stub). Sinten kémawon ingkang kersa mbenakaken, sumangga kémawon.