Rómverskir tölustafir

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Rómverskir tölustafir er talnakerfi sem að dregur upphaf sitt frá Róm til forna og var aðlagað frá etrúskum tölustöfum. Kerfið sem notað var til forna var örlítið breytt á miðöldum til að mynda kerfið sem notað er enn í dag.

Það er byggt á ákveðnum bókstöfum sem að gefið hefur verið tölulegt gildi:

I eða i fyrir einn,

V eða v fyrir fimm,

X eða x fyrir tíu,

L eða l fyrir fimmtíu,

C eða c fyrir eitt hundrað (centum),

D eða d fyrir fimm hundruð, tekið með því að helminga gríska stafinn Phi.

M eða m fyrir eitt þúsund (mille), eða gríski stafurinn Φ (Phi).

Rómverskir tölustafir eru víða notaðir í dag í tölusettum listum, klukkum, blaðsíðunúmerum á undan aðalefni bókar, tölusetningu framhaldsmynda, tölusetningu ritverka í meira en einu bindi, kaflanúmer í bók og tölusetningu sumra íþróttaleika, eins og til dæmis Ólympíuleikanna. Einnig eru rómverskir tölustafir iðulega notaðir til þess að tákna ártöl, svo sem útgáfuár bóka.
Reglur um rómversku tölurnar eru þannig, að sé stafur með lægra gildi á undan staf með hærra gildi, þá er sá lægri dreginn frá hinum hærri. Annars er lagt saman. Þannig er til dæmis IV = 4 og LXXXVII = 87 (50+10+10+10+5+2). Ártalið 1964 er MCMLXIV (1000+900+60+4) og 2005 er MMV.

Það er dálítið á reiki hvort notaðir eru hástafir eða lágstafir. Þó eru þeir stundum notaðir saman til þess að tákna margfeldi, þannig að til dæmis mM þýðir 1000 sinnum 1000 (sem sagt milljón), en MM er summan 1000 plús 1000 (sem sagt 2000).

Fyrir upplýsingar um reikning með rómverskum tölustöfum, sjá rómverskur reikningur og rómversk talnagrind.