Vokalo
De Wikipedio
Vokalo esas pronuncuro. Kande on produktas vokalo, en pronunco-truo ne existas obstrukti formata da sono-labii, lango, denti, labii od altro. Tatempe aero-fluo iranta ek pulmoni povas trairar libere.
Un vokalo povas esas silabo di ula linguo, ma konsonanto devas havar preske sempre un vokalo kun lu.
La poziciono e la formo di lango e la labii altrigas qualesi di pronunco-truo, lore produktesas diversa soni. Vokali klasifikesas segun frontaleso (palataleso) e dopaleso (velareso), e segun klozeso e aperteso di pronunco-loko. Anke la posturo di labii efektigas, por exemplo, ronda vokalo havas mikra truo.
En horizontala dimensiono vokalo povas esar
- fronta (palatala) – intera – dopa (velara).
En vertikala dimensiono vokalo povas esar
- klozita – meza – apertita od
- klozita – mimeza – miapertita – apertita.
Segun posturo di labii vokalo povas esar
- ronda (labiala) – mironda – vasta (nelabiala) od
- ronda (labiala) – mironda – mivasta – vasta (nelabiala).
Por exemplo, la vokali di Ido esas
| litero | horizontale | vertikale | labii |
|---|---|---|---|
| a | dopa | apertita | vasta |
| o | dopa | meza | ronda |
| u | dopa | klozita | ronda |
| e | fronta | meza | vasta |
| i | fronta | klozita | vasta |
Lingui di mondo havas anke vokali, quale
| litero | horizontale | vertikale | labii |
|---|---|---|---|
| ä | fronta | apertita | vasta |
| ö | fronta | meza | ronda |
| ü | fronta | klozita | ronda |
Pluse kompleta vokali, en lingui di mondo esas reduktita vokali. Li pronuncesas generale meze en muzelo(?). Ofte li havas anke ula nuanco di ula vokalo kompleta.
Ultempe liquido-konsonanto (lateralo o tremulanto) povas posedar funciono di vokalo e funcionas kom parto formacinta silabo, por exemplo, en Cheka vorto vlk ‘volfo’ l (lateralo) lasas aero-fluo pasar tra lateri di lango, ed en Kroata familio-nomo Prso tremulanto r lasas aero-fluo ruptante pasar preter apexo(?).
Lingui havas anke diversa diftongi qui pronuncesas kam un sono.
