Lingua amhárica

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Amárico (አማርኛ)
Pronuncia:	ämerəña
Falado en:	norte e centro de Etiopía
Rexión:	África oriental
Total de falantes:	21 millóns
Clasificación xenética:	Afroasiática  Semítica   linguas semíticas Meridionais    Amárico
Escrita:	alfasilabario adaptado da escrita ge'ez
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	Etiopía
Códigos de lingua
ISO 639-1:	am
ISO 639-2:	amh
ISO/DIS 639-3:	amh
SIL:	AMH

O amárico ou amhárico (አማርኛ, ämerəña) é unha lingua semítica falada no norte e no centro de Etiopía, onde é lingua oficial. Toma o seu nome da rexión de Amhara, no centro de Etiopía.

Fóra de Etiopía, o amárico é a lingua de 2.700.000 emigrantes, que viven en Exipto, Israel e Suecia. Tamén é falada en Eritrea polos deportados eritreos procedentes de Etiopía.

É a segunda lingua semítica no tocante a número de falantes, por detrás do árabe e por diante de linguas como o tigriña e o hebreo.

Escríbese usando un silabario chamado "fidel" ou "abugida" adaptado do que se usou para escribir a extinta lingua ge'ez.

Índice 1 Fonemas e grafías 1.1 Símbolos do abugida (silabario) amárico ("Fidels" ፊደል) 1.2 Nomes 1.2.1 Xénero 1.2.2 Números 2 Vocabulario básico

[editar] Fonemas e grafías

[editar] Símbolos do abugida (silabario) amárico ("Fidels" ፊደል)

O abugida ou silabario etíope ten un total de 231 signos que representan sílabas, resulta de combinar os 7 fonemas vogálicos cos 33 fonemas consonánticos da lingua amárica.

'Grafías' (Non están na orde tradicional)

	ä	u	i	a	e	ə	o
p	ፐ	ፑ	ፒ	ፓ	ፔ	ፕ	ፖ
t	ተ	ቱ	ቲ	ታ	ቴ	ት	ቶ
c	ቸ	ቹ	ቺ	ቻ	ቼ	ች	ቾ
k	ከ	ኩ	ኪ	ካ	ኬ	ክ	ኮ
	ኸ	ኹ	ኺ	ኻ	ኼ	ኽ	ኾ
b	በ	ቡ	ቢ	ባ	ቤ	ብ	ቦ
d	ደ	ዱ	ዲ	ዳ	ዴ	ድ	ዶ
J	ጀ	ጁ	ጂ	ጃ	ጄ	ጅ	ጆ
g	ገ	ጉ	ጊ	ጋ	ጌ	ግ	ጎ
p’	ጰ	ጱ	ጲ	ጳ	ጴ	ጵ	ጶ
t’	ጠ	ጡ	ጢ	ጣ	ጤ	ጥ	ጦ
c’	ጨ	ጩ	ጪ	ጫ	ጬ	ጭ	ጮ
k’	ቀ	ቁ	ቂ	ቃ	ቄ	ቅ	ቆ
7	አ	ኡ	ኢ	ኣ	ኤ	እ	ኦ
	ä	u	i	a	e	ə	o
ts’	ጸ	ጹ	ጺ	ጻ	ጼ	ጽ	ጾ
f	ፈ	ፉ	ፊ	ፋ	ፌ	ፍ	ፎ
s	ሰ	ሱ	ሲ	ሳ	ሴ	ስ	ሶ
S	ሸ	ሹ	ሺ	ሻ	ሼ	ሽ	ሾ
h	ሀ	ሁ	ሂ	ሃ	ሄ	ህ	ሆ
	ሐ	ሑ	ሒ	ሓ	ሔ	ሕ	ሖ
z	ዘ	ዙ	ዚ	ዛ	ዜ	ዝ	ዞ
Z	ዠ	ዡ	ዢ	ዣ	ዤ	ዥ	ዦ
m	መ	ሙ	ሚ	ማ	ሜ	ም	ሞ
n	ነ	ኑ	ኒ	ና	ኔ	ን	ኖ
ñ	ኘ	ኙ	ኚ	ኛ	ኜ	ኝ	ኞ
w	ወ	ዉ	ዊ	ዋ	ዌ	ው	ዎ
l	ለ	ሉ	ሊ	ላ	ሌ	ል	ሎ
j	የ	ዩ	ዪ	ያ	ዬ	ይ	ዮ
r	ረ	ሩ	ሪ	ራ	ሬ	ር	ሮ
	ä	u	i	a	e	ə	o

[editar] Nomes

[editar] Xénero

Os nomes amáricos poden ter xénero masculino ou feminino. Existen diferentes medios de expresa-lo xénero. Un exemplo é o antigo sufixo -t para forma-lo feminino, limitado a certos modelos e a certos nomes aillados. Os nome e adxectivos que rematan en -awi forman normalmente o feminino co sufixo -t: por exemplo, ityop':eya-(a)wi, "etíope" (m.), fronte a ityop':eya-wit-t, "etíope" (f.); sämay-awi, celestial" (m.), fronte a säway-awi-t, "celestial" (f.). Este sufixo utilízase tamén en nomes e adexectivos baseados no modelo k'et(t)ul, por exemplo, nəgus, 'rei', fronte a nəgəs-t, "raíña", e, k'əddus, "santo", fronte a k'əddus-t, "santa".

Algúns nomes e adxectivos forman o feminino con -it': lək, "rapaz" fronte a lək'-it, "rapaza"; bäg, "carneiro", fronte a bäg-it, "ovella"; s'əmagəlle, "ancián", fronte a s'əmagəll-it, "anciá"; t'ot'a, "mono", fronte a bäg-it, "mona". Outros nomes teñen esta terminación de feminino inda que non existe un oposto masculino: no caso de s'ärar-it, "araña", ou azur-it, "remuiño". Existen tamén, porén, nomes que teñen o sufixo -it e compórtanse gramaticalmente como masculinos: säraw-it, "exército"; nägar-it, "bombo".

O xénero feminino non se usa só para indicar o sexo biolóxico, senon tamén para expresar tamaño pequeno. Así ocorre en bet-it-u, "a casiña" (literalmente, cas-FEM-ARTIGO). O morfema de feminino pode servir tamén para expresar tenrura ou simpatía.

[editar] Números

ande = 1; hulet = 2; sost = 3; arat = 4; ammist = 5; siddist = 6; sebat = 7; semment = 8; zetegn = 9; asir = 10; asra ande = 11; asra hulet = 12; asra sost = 13; asra arat = 14; asra ammist = 15; asra siddist = 16; asra sebat = 17; asra semment = 18; asra zetegn = 19; haya = 20; haya ande = 21; selasa = 30; arba = 40; hamsa = 50; selesa = 60; seba = 70; semanya = 80; zetena = 90; meto = 100; shee = 1000; meelyon = 1000000.

[editar] Vocabulario básico

• Bos días: ëndemën aderu
• Boas tardes: dehna yideru
• Ola: selam/tadiyaas
• Adeus: t‘eanast‘ëllën
• Por favor: ëbakon
• Grazas: amesegënallô
• Moitas grazas: bet‘am amesegënallô
• De nada: ënkwan dehna met‘u
• Perdón: yik‘ërta
• Síntoo: aznallô
• Si: awo
• Non: ie
• Benvido : selam
• Entende?: gebbawot?
• Entendo: gebëtonyal
• Non entendo: algebanyëm
• Cmo estás?: dehna not?
• ¡Ben!: dehna!
• Como te chamas? : sëmëwot man nô?
• Chámome... : sëmea... nô.
• De onde es? : ke yeat ager not?
• Cantos anos tes?: ëdmeawot sëntë?
• Teño ... anos: ...ametea nô.