Inuktitut
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
O 'inuktitut (lit. 'como os inuit') é a língua dos inuit (esquimós). Este idioma pertence á familia lingüística esquimo-aleutiana.
Índice |
[editar] Variedades
Específicamente, Inuktitut é o dialecto dos Inuit do Ártico oriental canadiano. Tamén se usa o termo para referirse ao idioma no seu conxunto, aínda que é máis un continuum dialectal que unha único língua; este continuum pódese dividir, aproximadamente, en dezaseis variedades de catro grupos:
- Inupiaq (Alaska septentrional)
- Inuinnaqtun (Ártico occidental canadiano)
- Inuktitut propio (Ártico oriental canadiano)
- Kalaallisut ou Grenlandés (Grenlandia).
Entre todas as variedades, o número de falantes de inuktitut é duns 80.000. O número de falantes de inuktitut, entendido como dialecto é duns 20.000.
O dialecto inuktitut pódese dividir en tres subdialectos principais e máis diversos subgrupos:
- Keewatin - Falado na costa occidental da bahía de Hudson.
- Baffin - Falado nas illas septentrionais da bahía de Hudson, especialmente, e máis como o propio nome suxire, na Illa de Baffin.
- Nunavik/Labrador - Falado a oeste da bahía de Hudson, e como o nome indica en Nunavik, no norte de Quebec e no Labrador.
O keewatin tende a ser máis conservador, mantendo a maior parte dos grupos consonánticos, mentres que os dialectos nunavik son máis radicais (por exemplo - o keewatin Inuktitut é en nunavik Inuttitut).
[editar] Lingüística
Están relacionados con o idioma aleuta e, xunto con ela, forman a familia esquimo-aleutiana. Non se logrou demostrar nengún parentesco lonxano con outras línguas, aínda que ha quen cre que o inuktitut podería ter relación con as línguas indoeuropeas.
[editar] Vocabulario
O inuktitut, como outros idiomas esquimo-aleutianos, representa un tipo particular de língua aglutinante, denominado idioma polisintético: sintetiza un radical e varios morfemas gramaticais para crear longas palabras con o significado de oracións. Un aspecto interesante é a antroponimia. Algúns dos nomes son: 'Ujaraq' (rocha), 'Nasak' (gorro ou caparucha), 'Tupiq' (tenda), 'Qajaq' (kaiak), etc. Tamé existen antropónimos que son nomes de animal: 'Nanuq' (oso polar), 'Uqalik' (lebre ártica), etc. Un terceiro grupo está formado por nomes de persoas que se refiren a unha peculiaridade anatómica, mais que non descrebe a persoa que leva o antropónimo senón que deriva dunha longa sucesión de persoas que teñen a mesma ánima. Entre os exemplos disto temos: 'Itigaituk' (sen pés), 'Usuiituk' (sen pene), 'Tulimak' (costela), etc.
[editar] Fonoloxía
O inuktitut tén quince consoantes e tres vogais (que poden ser longas ou curtas). As consoantes pronúncianse en cinco puntos de articulación -bilabial, alveolar, palatal, velar e uvular- e tres modos de articulación. Isto dá lugar ás seguintes consoantes:
- p, t,k — non aspiradas.
- q .
- v, l.
- j .
- g — .
- r .
- m, n.
- ng.
- s.
- ł. (kl) .
e as vogais:
- a .
- i .
- u .
A duplicación da vogal indica o alongamento do son.
[editar] Palabras para "neve"
Existe unha crenza popular segundo a cal o inuktitut tén un grande número de palabras para designar a neve. Isto non é exacto e resulta dun malentendido a respeito da natureza das línguas polisintéticas. De feito, o inuktitut tén tan só unhas poucas raíces léxicas para "neve": 'qanik', quere dicer "folepas de neve no aire", e 'aput', "a neve no chan". Con elas forman palabras máis longass, mercé o uso de afixos que descreben cualidades da neve, do mesmo xeito que en galego se utilizan adxectivos ou preposicións: "branca-neve" "neve-derretida" ou "neve-callada".
[editar] O silabario canadiano
O silabario inuktitut que se utiliza en Canadá baséase no silabario cree, que, a súa vez, está basado no ojibwa. Ambos os dous foron creados polo misioneiro James Evans. O silabario dos inuktitut canadianos foi adoptado polo Instituto Cultural Inuit de Canadá (Inuit Cultural Institute in Canada) nos anos 70. Os inupiaq de Alaska e Grenlandia utilizan o alfabeto latino e os inuit de Siberia o alfabeto cirílico.
[editar] Estatus legal
O inuktitut é idioma oficial nas seguintes áreas:
- Grenlandia - (Grenlandés, xunto con o danés)
- Nunavut (Canada) - (Inuktitut e inuinnaqtun, xunto con o inglès e o francés)
- Territorios do Noroeste (Canadá) - (Inuktitut, inuinnaqtun e inuvialuktun, xunto con o chipewyan, o cree, o inglés e o francès, gwich'in, eslave e tli cho).
Tamén en Quebec (Canadá), o inuktitut é a lingua oficial de instrucción nos distritos escolares inuit de Nunavik (norte de Quebec).
[editar] Ver tamén
- Inupik
- Yupik
