Filíocht
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Is saghas ealaíona scríofa í an fhilíocht ina úsáidtear teanga ar son a cháilíochtaí aeistéitiúla chomh mhaith le - nó in ionad - na tuairimi le tuiscint óna focail. Dán 'sea an téarma i nGaeilge ar píosa filíochta a chruthaíonn an file. Tá stair fada ag baint le fhilíocht atá i bhfad níos faide ná léitheoireacht nó scríobhneoireacht. Is féidir idir-dhealú a dhéanamh idir filíocht agus prós maidir leis an úsáid a bhaintear i bhfilíocht as cáilíochtaí aeistéitiúla na focail, athrá, rithim agus meadaracht.
Go minic úsáidtear foirm comhdhlúite i ndáin chun mothúcháin nó smaointe doimhne a chur in iúl don léitheoir nó don lucht éisteachta. Chomh maith le sin tá deiseanna cosúil le athrá agus comhfhuaim le cloisteáil chun éifeacht ceolmhara a chur i gcrích. De ghnáth, baineann filí an-fheidhm as íomhánna, meafair srl. chomh maith. Uaireanta déanann íomhánna nó meafair casta i dán é deacair a thuiscint. Bíonn níos mó ná brí amháin le tuiscint ón chuid is mó de píosaí filíochta.
Clár ábhair |
[athraigh] Filíocht as Gaeilge
Tá clú mór tuillte ar fud an domhain ag an traidisiún láidir filíocht as Gaeilge a théann ar ais na mílte bliain. Lean an cheird go dtí ár linne féin cé go cuireadh go mór ina aghaidh ag rialtas na Sasanaigh. D'ainneoin na deacrachtaí sin tá saothair mhaith nua á scríobh fós agus tá suim ann ag borradh.
I sean-chultúr Gaelach na hEireann bhí filí nó baird ina mbaill de cúirt gach Rí nó Taoiseach. Bhí tionchar an-chumhachtach ag na filí sin mar bhí siad in ann íomhá a dtiarnaí a neartú nó a scriosú lena gceird. Nuair a bhí an mheon ag an file, mholadh sé a thaoiseach. D'ardaíodh dán dearfach mar sin meas an tiarna i measc a lucht leanúna. Ach má bhí searbhas nó fearg ar an bhfile b'fheidir leis ceap magaidh a dhéanamh d'éinne. Ní raibh taoisigh slán óna pheann nimhe sin.
San Mheánaois nuair a tháinig meath ar na sean-Ghaeil agus rug na Sasanaigh an lámh in uachtar scríobhadh go leor dáin brónach. Bhíodh an file go minic ag caitheamh i ndiaidh iontu don ré aoibhinn a bhí thart. Cuireadh an téarma aisling ar chuid mhaith de dánta an réim sin. Iontu bhíodh an file ag súil freisin ar thodhchaí gan na Sasanaigh nuair a bheadh neamhspléachas ag Éire. Bhí go leor ainmneacha fileata cumtha ag an am chun tagairt neamhdíreach a dhéanamh ar Éirinn, cur i gcás, Fodhla, Beanba, An Droimeann Donn Dilís, Caitlín Ní hÚallacháin agus mar sin de.
Bhí filíocht san Gaeilge beag nár stoptha le teacht an naoú aois déag nuair a bhí drochchaoi ar an teanga agus ar na Gaeil go ginearálta. Ach spreag athbheochan na Gaeilge daoine chun dul i mbun filíochta arís. San chéad atá thart b'iad Seán Ó Ríordáin agus Máirtín Ó Direáin cinn de na filí ba mhór le rá. In Éirinn inniu tá líon mhaith de filí ag scríobh as Gaeilge agus is beagnach é an réimse is gníomhaí de foilsitheoireacht san teanga.
[athraigh] Filí na Gaeilge
(in ord príomhlitreach na sloinne)
- Dáibhí Ó Bruadair
- Paddy Bushe
- Michael Davitt
- Máirtín Ó Direáin
- Nuala Ní Dhomhnaill
- Seán Clárach Ua Domhnaill
- Liam Ó Flaithbheartaigh
- Brian Mac Giolla Meidhre
- Liam Ó Muirthile
- Pádraig Mac Piarais
- Aogán Ó Rathaille
- Seán Ó Ríordáin
- Gabriel Rosenstock
- Cathal Ó Searcaigh
- Pádraig Ó Snodaigh
- Eoghan Rua Ua Súilleabháin
