عملیات طریق القدس
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 |
این مقاله نیازمند ویکی‌سازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوه‌نامه آن را تغییر دهید. در پایان، پس از ویکی‌سازی این الگوی پیامی را بردارید. |
| عملیات طریق القدس | ||
| جنگ: | ||
| رمز عملیات | یا حسین (ع) | |
| آغاز عملیات: | ۱۵/۹/۱۳۶۰ | |
| پایان عملیات: | ۸/۹/۱۳۶۰ | |
| جبههٔ جنوبی | ||
| مکان عملیات: | دشت ازادگان | |
| نوع تک: | گسترده | |
| فرماندهی: | مشترک | |
| سازمان عمل‌کننده: | مشترک | |
عملیات طریق القدس با رمز یا حسین (ع) در محور دشت ازادگان به صورت گسترده در تاریخ ۱۵/۹/۱۳۶۰ به فرماندهی مشترک انجام شد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه
عملیات طریق القدس تنها دو ماه بعدازعملیات ثامن الائمه ودر سال دوم جنگ (آذرماه سال ۱۳۶۰) با سرعت زیاد و بر پایه تحولات جدیدوشورو هیجان ایجاد شده در کشور، به عنوان بزرگ ترین عملیات در مقیاس گسترده، طرح ریزی شد. سازماندهی نیروهای داوطلب با انگیزه شهادت طلبی در سازمان سپاه پاسداران و در آستانه فرا رسیدن ماه محرم، برجسته ترین ویژگی این عملیات بود. با موفقیت عملیات ثامن الائمه که نشان داد طراحی و انجام عملیات‌های گسترده با سبک و شیوه جدید امکان پذیر است، فرماندهان سپاه و ارتش طی جلسه‌های متعددی شرایط جدید را مورد بررسی قرار داده و مبتنی بر آن استراتژی جدیدی را تعریف کردند که سه هدف اساسی را دنبال می‌کرد:
- انهدام هر چه بیشتر ماشین جنگی عراق.
- دست یافتن به مواضعی مناسب جهت کم کردن خطوط پدافندی و نهایتاً آزاد سازی نیروهای خودی از پدافند به منظور افزایش توان خودی در عملیات بعدی.
- آماده شدن برای انجام عملیات نهایی و آزاد سازی گام به گام مناطق اشغالی.
مبتنی بر این استراتژی، دوازده طرح موسوم به «کربلا» تهیه شد که میزان تناسب توان خود با ظرفیت مورد نیاز منطقه عملیاتی، وضعیت زمین از جنبه نظامی و نیز اهمیت منطقه عملیاتی، از عوامل اصلی در تعیین تقدم هر یک از طرح‌های مزبور بود، بر همین اساس، پس از مباحث مختلف میان فرماندهان سپاه و ارتش عملیات طریق القدس به عنوان اولین گام از سلسله عملیات کربلا طراحی و به مرحله اجرا در آمد.
[ویرایش] اهداف عملیات
- آزاد سازی شهر بستان و بیش از ۵۰ روستای منطقه
- انهدام نیروهای دشمن در منطقه با استعداد بیش از یک لشکر
- قطع ارتباط بین دو نیروی عمده در مناطق عمومی اهواز و دزفول
- رسیدن به هور و امکان نفوذ در خاک عراق.
[ویرایش] علل انتخاب منطقه
پس از پاکسازی منطقه اشغالی در شرق رودخانه کارون در عملیات ثامن الائمه، هنوز در جبهه جنوب سه منطقه در اشغال دشمن قرار داشت که عبارت بوداز :غرب روخانه کارون و شهر خرمشهر، منطقه بستان و سوسنگرد و منطقه غرب رودخانه کرخه. این مناطق از نظر وسعت، هدف، استعداد و گسترش نیروهای دشمن دارای موقعیت‌های متفاوتی بودند، بنابراین با توجه به توانایی و امکانات نیروهای خودی برای انجام عملیات، منطقه سوسنگرد و بستان برای عملیات انتخاب شد.
[ویرایش] موقعیت منطقه
منطقه عمومی عملیات در شمال غربی اهواز قرار داشته و دارای زمین‌های مرتفع، پست و هموار می‌باشد که از شمال به ارتفاعات الله اکبر، میش داغ و تپه‌های رملی، در جنوب به رودخانه نیسان و هویزه، در غرب، از یک سو به دغاغله و رودخانه نیسان و از سوی دیگر، به رودخانه سابله و نهر عبید و روستای صالح حسن و از آن جا به سمت تپه‌های رملی در شمال امتداد می‌یابد و از شرق به هورالهویزه و تنگه چزابه و مرزهای بین المللی محدود می‌شود.
زمین منطقه در شمال، رملی و از جنس ماسه‌های بادی است. سمت بیشتر ارتفاعات منطقه، از شمال غربی به جنوب شرقی و شیب زمین در مکان‌های مختلف، متفاوت است. رودخانه‌های این منطقه شامل رودخانه کرخه با عرض تقریبی ۲۵ تا ۴۰۰ متر و عمق ۵/۱ تا دو متر است که عبور از آن بدون استفاده از پل‌های موجود، غیر ممکن می‌باشد؛ رودخانه کرخه کور در حمیدیه که از رودخانه کرخه منشعب شده و تغییر مسیر می‌دهد؛ نهر سابله به عنوان شاخهٔ جدا شده از کرخه و نهر نیسان به عنوان شاخه اصلی، جدا شده از کرخه که ابتدا به نام مالکیه وارد سوسنگرد شده و از آن جا به بعد نهر نیسان نامیده می‌شود. عوارض مصنوعی منطقه به این شرح بود: جاده آسفالته سوسنگرد - پله سابله- بستان؛ جاده معروف به تعاون که دشمن ساخته بود و از حد فاصل بستان – سابله به پل نیسان و به سمت جفیر امتداد داشت؛ میدان‌های مین و مواضع احداثی دشمن، آبادی‌های این منطقه شامل دهلاویه، بردیه، دغاغله، سابله، چزابه و دیگر روستاها می‌باشد.
[ویرایش] وضعیت دشمن
ارتش عراق پس از ناکامی در تصرف سوسنگرد و پیشروی به سمت اهواز، در خارج از شهر و غرب سوسنگرد مواضع پدافندی خود را با استفاده از موانع طبیعی و مصنوعی در محور جابر حمدان در شمال رودخانه کرخه و محورهای دهلاویه، سویدانی و هویزه در جنوب کرخه به گونه‌ای مناسب تحکیم و تثبیت کرد. عراقی‌ها پس از عملیات ثامن الائمه و تحمل ضربه مهلک ناشی از آن، تمام توان خود را برای شناسایی تحرکات و مقاصد نیروهای خودی بسیج کرد و تا ۶۰ درصد موفق به کشف این اطلاعات شد. اما به دلیل نقص اطلاعات، همچنان در تردید به سر می‌برد و در تجزیه و تحلیل خود به این نتیجه رسیده بود که یکی از راه کارهای احتمالی نیروهای خودی، تمرکز تلاش اصلی برای عملیات، در محور غرب سوسنگرد، عبور از پل سابله به سمت بستان و نیز تلاش پشتیبانی، از شمال کرخه و محور الله اکبر، جنوب ارتفاعات رملی به سمت غرب و تنگه چزابه می‌باشد. دشمن برای مقابله با این راه کارها، ترکیب و شکل استقرار نیروهای خود را با استفاده از موانع موجود آرایش داد. ارتش عراق که برای پشتیبانی و تقویت نیروهای خود به پل‌های روی رودخانه‌های کرخه و سابله و جاده‌های شمالی جنوبی متکی بود، حفاظت و حمایت از پل‌ها را تشدید کرد. در عین حال، عوارض رودخانه‌های منطقه تحرک فوق العاده و پشتیبانی سریع را برای دشمن غیر ممکن کرده بود.
[ویرایش] استعداد دشمن
نیروهای دشمن در شمال کرخه تیپ ۲۶ زرهی از لشکر ۵، تیپ ۹۳ پیاده از لشکر ۴ پیاده کوهستانی، گردان ۱ پیاده از تیپ ۲۳، تیپ ۳۱ و ۳۲ نیروی مخصوص و نیروهای جیش الشعبی بود. نیروهای دشمن در جنوب کرخه شامل تیپ‌های ۲۵ مکانیزه و ۱۶، ۳۰ و ۹۶ زرهی از لشکر ۶ زرهی، تیپ ۴۸ پیاده از لشکر ۱۱ پیاده، تیپ ۱۲ زرهی از لشکر ۳ زرهی، یک گردان ازتیپ ۳۲ نیروی مخصوص، گردان ۲۰ دفاع الواجبات، نیروهای کماندویی لشکر ۷ پیاده و نیروهای جیش الشعبی بود.
[ویرایش] اقدامات دشمن
- جابه جایی تیپ ۳۰ زرهی با تیپ ۳۵.
- تقویت منطقه غرب سوسنگرد با تیپ ۳۰ نیروی مخصوص.
- تمرکز تیپ ۳۱ نیروهای مخصوص و گروه‌های کماندو در شمال کرخه، تنگه چزابه و پل‌های کرخه.
- ایجاد تمرکز در گردان‌های تیپ ۱۲ در شمال کرخه و تنگه چزابه به عنوان نیروی احتیاط و پاتک.
- ایجاد تمرکز در تیپ ۴۸ پیاده و تیپ ۹۳ در مثلث فینیخی و شمال کرخه.
- ایجاد تمرکز در گردان‌های تیپ ۲۶ شمال کرخه به ویژه خطوط دوم.
- تقویت خطوط دفاع غرب سوسنگرد یا تیپ ۳۰ زرهی، گردان‌های طارق و المثنی.
- جابه جایی تیپ ۱۰ زرهی از منطقه مسیله به حوالی قرارگاه لشکر ۶ زرهی به عنوان احتیاط آن لشکر برای اجرای تک در منطقه غرب سوسنگرد.
- تمرکز در ذخیره مهمات توپخانه و تانک و سلاح ضد تانک و ضد هوایی و افزایش مهمات خطوط اول.
- تمرکز در تقویت نیروی حمایت از پل‌ها و تقویت سلاح و مهمات مربوط به آن.
[ویرایش] اقدامات نیروهای خودی پیش از عملیات
- شناسایی خطوط و عمق دشمن؛ مهم‌ترین شناسایی عمق با هدف انهدام دشمن در شمال غربی رودخانه نیسان شامل منطقه غرب سوسنگرد و حاشیه هور و از پشت دشمن در روستاهای دفار، نهرکسر، شیخ محمود و تا حوالی بیت نعمه می‌شد. برای شناسایی معابر خودی به دشمن و برعکس، شناسایی موانع مصنوعی شامل میادین مین، خاکریزها و سایر تأسیسات و نیز شناسایی و ثبت تحرکات و استعداد پشتیبانی دشمن اعم از هوایی، هوانیروز، توپخانه و پدافند هوایی اقداماتی انجام گرفت. هم چنین منطقه شمال کرخه در حدفاصل جناح دشمن و ارتفاعات میشداغ در منطقه رملی نیز شناسایی شد که اطلاعات آن بسیار حائز اهمیت بود و منجر به طرح ریزی عملیات به صورت احاطه‌ای شد و جاده معروف بر روی منطقه رملی نیز بر اساس همین اطلاعات و برابر نیاز عملیات احداث شد و بدین ترتیب، امکان دسترسی نیروهای خودی در خیز اول به عقبه دشمن در تنگه چزابه فراهم شد.
- سازماندهی نیروهای مردمی به کوشش و تدبیر سپاه پاسداران، به گونه‌ای که در محاسبات عملیات، میزان استعداد و توان سپاه به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده در آغاز عملیات و کسب موفقیت مورد تاکید قرار گرفت.
- طرح ریزی عملیات بر پایه شناسایی از منطقه وتوان موجود نیروهای خودی و انجام دادن برخی جابه جایی‌ها و تقویت منطقه که با ظرافت و دقت خاصی انجام گرفت.
- نزدیک کردن خطوط خودی به دشمن با ایجاد خاکریزهای کوتاه.
- اجرای طرح آب برای محدود کردن خطوط پدافندی و آزاد کردن نیرو.
- احداث جاده‌ای به طول ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر در زمین‌های رملی شمال منطقه عملیاتی.
در پی شهادت برخی از فرماندهان ارتش و سپاه پس از عملیات ثامن الائمه، انتصاب‌های جدید موجب تغییراتی در مدیریت جنگ شد که در گسترش و تأمین همکاری سپاه و ارتش نقش به سزایی داشت.
[ویرایش] سازمان رزم خودی
سپاه پاسداران
- تیپ ۱ عاشورا با استعداد ۹ گردان پیاده.
- تیپ ۲ کربلا با استعداد ۳ گردان پیاده.
- تیپ ۳ امام حسین با استعداد ۸ گردان پیاده.
- تیپ امام سجاد.
- تیپ امام حسن با استعداد ۳ گردان پیاده (به عنوان احتیاط عملیات).
ارتش
- تیپ ۳ از لشکر ۹۲ زرهی.
- تیپ‌های ۱ و ۲ از لشکر ۱۶ زرهی.
- تیپ ۱ از لشکر ۷۷ پیاده.
- ۸ گردان توپخانه.
[ویرایش] طرح مانور
طرح کلی مانور عملیات به شرح ذیل تهیه و تصویب شد:
- تلاش اصلی: با توجه به تحلیل و ارزیابی فرماندهان از نوع آرایش نیروهای پدافندی دشمن و نیز تفکر حاکم بر فرماندهان ارتش عراق و نوع نگرش آنان نسبت به توانایی نیروهای انقلابی و عدم باور دشمن نسبت به امکان عبور قوای خودی از منطقه رملی شمال عملیات، این منطقه به عنوان فلش اصلی عملیات انتخاب شد تا موجب غافلگیری دشمن شود، بر همین اساس، مقرر شد شمال کرخه با استفاده از یک مانور احاطه‌ای و با به کار بردن یک تیپ زرهی ارتش و دو تیپ پیاده سپاه پاکسازی شده و تنگه چزابه تامین می‌شود.
- تلاش پشتیبانی: به منظور حمایت از تلاش اصلی و تامین منطقه جنوبی عملیات، یک مانور جبهه‌ای با استفاده از دو تیپ زرهی ارتش و دو تیپ پیاده سپاه تصویب شده که ضمن پشتیبانی از تلاش اصلی، اهداف دیگری را دنبال می‌کرد که عبارت بودند از: آزادسازی بستان و منطقه غرب سوسنگرد و نیز دستیابی به کرانه شمالی رودخانه نیسان و سواحل شرقی هورالعظیم.
[ویرایش] شرح عملیات
عملیات در ساعت ۰۰:۳۰ بامداد ۸/۹/۱۳۶۰ با عبور نیروهای پیاده یگان‌های سپاه از میادین مین و مواضع دشمن، در چند محور به طور هم زمان آغاز شد. نیروهای عمل کننده در محور شمال عملیات، در همان ساعات اولیه درگیری موفق شدند مواضع نیروهای عراقی را در خطوط اول تصرف کرده و نیروهای احتیاط دشمن را در پشت خطوط پدافندی منهدم کنند. میزان موفقیت اولیه یگان‌های سپاه در محور شمال به حدی بود که فرمانده تیپ زرهی ارتش نیز به گردان‌های زرهی و مکانیزه خود فرمان داد تا از معابر بازشده با چراغ روشن عبور کرده و ضمن انهدام دشمن و حمایت از نیروهای پیاده خودی به سوی هدف‌های خود در عمق منطقه پیشروی کنند. به این ترتیب، در ساعت ۶ بامداد روز اول عملیات، تیپ امام حسین به همراه یک گردان از تیپ ۳ زرهی از لشکر ۹۲ موفق شدند تنگه چزابه را تصرف و تامین کنند. در این محور تا ساعت ۹ صبح روز اول، تمامی اهداف تعیین شده، تامین گردید. در محور جنوبی عملیات، اوضاع به گونه‌ای دیگر بود. دشمن که فلش اصلی عملیات نیروهای ایرانی را از این محور می‌دانست، با بهره گیری از موانع متعدد و هوشیاری نیروهایش به سختی مقاومت کرده و مانع پیشروی قاطع نیروهای ایرانی شده بود. نیروهای خودی به رغم شکستن برخی از خطوط اولیه و تصرف پل سابله، با روشن شدن هوا مجبور به عقب نشینی شدند. با بروز شرایط سخت در محور جنوبی عملیات، تصمیم گرفته شد که نیروهای خودی در شمال با ورود به منطقه ابوچلاچ (منطقه کوچک محصور بین شاخه‌های رودخانه کرخه درغرب بستان) به سوی شرق و جنوب شرقی پیشروی نموده، بستان و منطقه سابله را تصرف و تأمین نمایند. این مرحله از عملیات در روز دوم با ورود یگان‌های سپاه به منطقه ابوچلاچ تحقق یافت و شهر بستان پس از ۴۲۰ روز اشغال آزاد شد. متعاقب ورود نیروهای خودی به مثلث سابله و پیشروی به سوی ساحل شمال رودخانه سابله و نهر عبید نیروهای باقی مانده عراقی موضع خود در این منطقه را ترک و به جنوب رودخانه سابله گریختند. روزهای سوم تا پنجم عملیات با تبادل آتش بین طرفین و تلاش نیروهای خودی برای نگهداری و تحکیم مواضع متصرفی سپری شد. در روز ششم عملیات (۱۳/۹/۱۳۶۰) دشمن سعی کرد تا از تعلل نیروهای ایرانی در اتخاذ یک پدافند مطمئن و مستحکم، در منطقه مثلث شکل شمال سابله، سود جسته و آن را مجدداً به تصرف خود درآورد و از آن طریق بستان را در معرض تهدید قرار دهد. اما هوشیاری نیروهای خودی و حضور به موقع نیروهای تقویتی (پیاده و زرهی) در قسمت شمال پل سابله، موجب شد تا دشمن با تحمل تلفات سنگین چندین کیلومتر عقب نشینی نموده و در جنوب سابله مستقر شود. نقطه پایان عملیات طریق القدس، تلاش نیروهای خودی برای پاکسازی محدوده‌ای به وسعت ۷۰ کیلومتر مربع بود که بین جنوب سابله و شمال رودخانه نیسان قرار داشت و همچنان در اشغال نیروهای عراقی باقی مانده بود. فرماندهان خودی پس از انجام مباحث مانور و اقدامات شناسایی و آماده سازی نیروها، قصد داشتند این منطقه را نیز آزاد نمایند؛ لیکن قبل از شروع عملیات، فرمانده عراقی به اشتباه تاکتیکی خود مبنی بر حضور در یک منطقه محصور با موانع طبیعی پی برده و بر همین اساس، در تاریخ ۳۰/۹/۱۳۶۰ در پوشش آتش شدید توپخانه به طرز ماهرانه‌ای نیروهای خود را از منطقه مزبور خارج ساخت و در نتیجه، انجام عملیات نیروهای خودی منتفی شد.
[ویرایش] نتایج
با اجرای عملیات طریق القدس، اولین مرحله از استراتژی جدید تحت عنوان کربلای ۱ با موفقیت به پایان رسید و نتایج زیر را به دنبال داشت:
- آزاد سازی ۶۵۰ کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی شامل شهر بستان، حدود ۷۰ روستا، ۵ پاسگاه مرزی و نیز تنگه استراتژیک چزابه.
- تجزیه شدن قوای سپاه سوم عراق، که با توانی بیش از ۶ لشکر بخش‌های خوزستان را تحت اشغال داشت.
- موفقیت ابتکار عبور از منطقه رملی.
[ویرایش] خسارات وارده به دشمن
- تانک ۱۷۰
- نفربر ۱۵۰
- خودرو ۲۵۰
- توپ ضد هوایی ۳۰
- دستگاه مهندسی ۱۲۰
- توپ صحرایی ۱۹
- هواپیما ۱۳
- هلی کوپتر ۴
- کشته و زخمی شدن حدود ۸۵۰۰ نفر و به اسارت در آمدن ۵۴۶ نفر از نیروهای دشمن.
[ویرایش] منبع
- پایگاه اطلاع رسانی جامع دفاع مقدس (ساجد). باز نشر کلیه مطالب این سایت شامل مقالات، اخبار، صوت و تصویر و... به طور کامل و یا چکیده آن با ذکر منبع بلامانع است. «کلیهٔ مطالب تحت مجوز مستندات آزاد گنو (GFDL) منتشر می‌شوند»
- محسن رشید، گزارشی کوتاه/ مرکزمطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ویرایش: مهدی انصاری، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیق جنگ، ۱۳۷۸، شابک: ۹۶۴-۶۳۱۵-۳۳-x
