طاعون
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
بیماری طاعون یک بیماری واگیردار است که عامل آن باسیل یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) است. این باسیل در سال ۱۸۹۴، پس از سال‌ها پژوهش، توسط الکساندر یرسین کشف شد. این بیماری کشنده بار‌ها در طول تاریخ باعث بحران‌های شدید اقتصادی و اجتماعی شده‌است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] انتقال بیماری
انسان از طریق نیش کک آلوده به این باکتری بیمار می‌شود. جوندگان،به خصوص موش‌ها این کک‌ها را به انسان منتقل می‌کنند. راه‌های دیگر ابتلا به طاعون، گازگرفتگی از طریق جوندگان آلوده به باکتری، یا خوردن جاندار مبتلا به طاعون است. انتقال طاعون از انسان به انسان از طریق تماس و تنفس (در صورتی که فرد بیمار به طاعون ریوی مبتلا باشد) انجام می‌گیرد.
[ویرایش] انواع بیماری
طاعون می‌تواند به سه شکل در انسان ظاهر شود که این سه حالت می‌توانند جدا یا هم‌زمان با یک‌دیگر باشند.
[ویرایش] طاعون خیارکی
طاعون خیارکی متداول‌ترین حالت طاعون است که طی نیش کک یا گازگرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می‌آید. طاعون ابتدا باعث مرگ تعداد بسیار زیادی از موش‌ها می‌شود. بنابراین، کک‌ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان‌ها یا حیوانات خانگی حمله کرده و باعث آلودگی آن‌ها می‌شوند. دوره‌ی نهفتگی بیماری بین دو تا شش روز طول می‌کشد. سپس علایم اولیه، یعنی لرز و تب بالا، سرگیجه، درد شدید عضلات و مفاصل، کوفتگی و سر درد ظاهر می‌شوند. پس از ۲۴ ساعت، خیارک‌هایی بر روی بدن بیمار به‌وجود می‌آیند. خیارک‌ها غدد لنفاوی هستند که متورم شده‌اند. این خیارک‌ها معمولاً در اطراف ناحیه‌ی نیش کک ظاهر می‌شوند و به تدریج بزرگ می‌شوند و بسیار دردناک و حساس هستند. از علایم دیگر کم‌شدن آب بدن و عطش دایمی بیمار است. درصورتی که بیمار به‌موقع تحت علاج قرار نگیرد، علایم هشدار دهنده‌ای همچون افزایش تعداد ضربان‌های قلب، آشفتگی و هذیان ظاهر می‌شوند. در این صورت بیمار پس از ۳۶ ساعت می‌میرد. البته بین ۲۰ تا ۴۰٪ این بیماران ممکن است به طور ناگهانی، پس از یک دوره‌ی نقاهت طولانی، از مرگ نجات یابند.
[ویرایش] طاعون عفونتی خون
این طاعون بین ۱۰ تا ۲۰٪ طاعون‌ها را تشکیل می‌دهد. طاعون عفونتی خون در ادامه‌ی طاعون خیارکی به‌وجود آمده و نوع شدید شده‌ی آن است که طی تکثیر زیاد باسیل‌ها در دستگاه گردش خون، به صورت بیماری بروز می‌کند. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که سیستم دفاعی غدد لنفاوی و سایر دفاع‌های بدن فعال شده‌باشد. ممکن خیارک‌های تشکیل شده آن‌قدر ریز باشند که دیده نشوند. این نوع طاعون باعث تورم میوکارد قلب و افزایش حجم آن و تخریب بافت‌های کبد و طحال شود. افراد مبتلا به این نوع طاعون، دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، درد‌های عضلانی وحشتناک، تخریب بافت‌ها و کاهش زیاد فشار خون می‌شوند.
[ویرایش] طاعون ریوی
طاعون ریوی نسبت به طاعون خيارکی نادر است، اما به شدت مسری و به مراتب کشنده‌تر است. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیماً از طریق ریه وارد بدن می‌شود (نه از طریق پوست). طاعون ریوی می‌تواند از طریق راه تنفسی، از بیماری که به طاعون خیارکی دچار است به فرد سالم منتقل شود. سرایت به بیماری از راه تماس با مایعات و لباس‌های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا، که با عطسه یا سرفه‌ی بیماران به محیط بیرون راه می‌یاند، انجام می‌گیرد. در این حالت، دوره‌ی نهفتگی بیماری چند ساعت بیش‌تر طول نمی‌کشد. اولین علایم، تب، سرفه‌ی شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک‌آلود میباشد. فرد بیمار می‌تواند به حالت کما نیز برود. طاعون ریوی، حتی با درمان آنتی‌بیوتیکی نیز بسیار کشنده است و فرد را در حد اکثر سه روز از پای در‌می‌آورد.
[ویرایش] درمان
باید توجه داشت که تا قرن نوزدهم، درمانی حقیقی برای طاعون وجود نداشت و تنها با کشف باسیل یرسینیا پستیس در سال ۱۸۹۴، دانشمندان در سدد درمان طاعون بر آمدند.
[ویرایش] درمان در گذشته
مردم عهد باستان و قرون وسطی، در برابر طاعون، همچون در برابر دیگر بیماری‌های عفونی، بی دفاع بودند. مبارزه در برابر طاعون برای مدتی بس طولانی، به اقدام‌های زیر محدود بود:
- دعا به درگاه خدا و مقدسین
- سوزاندن افراد ناموافق با دین، یهودیان، جذامیان و جادوگران به دستور کلیسا
- حجامت
از قرن شانزدهم به بعد، به قرنطینه کردن بیماران و خانواده‌ی بیماران، ضدعفونی و سوزاندن خانه‌های بیماران، ضدعفونی سکه‌های پول، ساختن بیمارستان در خارج از دیوار‌های شهر‍‌ها، قرنطینه کردن کشتی‌ها و سوزاندن جنازه‌ها به‌دستور کلیسا اقدام صورت‌گرفت. گفته می‌شود که مهتران، پرورش‌دهندگان بز و افرادی که روغن حمل می‌کردند، از ابتلا به طاعون در امان بودند، زیرا بوی اسب‌ها و بز‌ها و روغن کک‌ها را دور می‌کرد[نیازمند منبع].
[ویرایش] درمان امروزه
امروزه با استفاده از آنتی‌بیوتیک قبل از پیشرفته شدن بیماری از مرگ جلوگیری می‌شود. باز کردن خیارک‌ها نیز می‌تواند مؤثر باشد.
[ویرایش] واکسن
برای جلوگیری از ابتلا به طاعون خیارکی یک واکسن وجود دارد، ولی تنها برای کسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که احتمال بالایی برای ابتلا به طاعون داشته‌باشند، مثل سربازان (در بعضی شرایط) یا افرادی که با حیوانی سروکاردارند که احتمال آلوده بودن آن‌ها بالاست. این واکسن برای مؤثر بودن باید با دوز بالا تزریق شود و هر چند وقت یک بار یادآوری شود، به همین دلیل باعث بروز آثار جانبی می‌شود. این واکسن در دسترس عموم قرار ندارد و دیگر ساخته نمی‌شود. از سال ۲۰۰۵ واکسن‌های جدیدی در کانادا تحت آزمایش هستند.
[ویرایش] تاریخچه
توسیدیدس، مورخ یونانی، در یکی از کتاب‌های خود از یک بیماری مسری هم‌زمان با جنگ اسپارت و آتن، در حدود ۴۳۰ سال ق.م.، نام می‌برد که تصور می‌شود طاعون بوده‌است.
رومیان طاعون را انتقام آپولو پس از دزدی از یکی از معابدش می‌پنداشتند. جالینوس برای اولین بار، توصیفاتی از این بیماری را (هنگامی که طاعون در شهر روم در سال ۱۶۶ واگیر پیدا کرد) به قلم آورده است.
در سال ۱۳۴۷ میلادی، کشتی‌هایی که از آسیا (هند و ایران) می‌‍‌آمدند، باعث ایجاد طاعون و مرگ یک چهارم تا یک سوم جمعیت اروپا طی سه سال شدند. این اپیدمی طاعون به طاعون سیاه يا مرگ سیاه معروف است.
پس از طاعون سیاه، اپیدمی طاعون لندن (۱۶۶۶-۱۶۶۷) و مارسی (۱۷۲۰) نیز دو اپیدمی فراگیر بودند.
اپیدمی چین در سال ۱۸۹۴ به کشف باسیل یرسینیا پستیس توسط الکساندر یرسین انجامید و آخرین اپیدمی فراگیر تا کنون بود.
[ویرایش] وضعیت کنونی طاعون
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، قاره‌ی آفریقا (ماداگاسکار، موزامبیک، تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو) و سپس آسیا (هند) بالا‌ترین آمار مبتلایان به طاعون را دارند. این دو قاره به تنهایی ۹۹٪ مناطق طاعونزده در سال ۱۹۹۷در جهان را تشکیل می‌دادند. در آمریکای جنوبی و غرب ایالات متحده آمریکا نیز در سال ۱۹۹۷ چند مورد اعلام شده‌بود.
[ویرایش] نقش طاعون در هنر و ادبیات
ترس و وحشت از ابتلا به طاعون، ناآگاهی از چگونگی درمان يا جلوگیری آن و مرگ دردناک افراد طاعونزده هنر‍مندان را از عهد باستان تا اوایل اواسط رنسانس به ابراز احساسات و توصیف طاعون بر‌انگیخته است. از این رو تابلو‍‌های نقاشی، مجسمه‌ها و آثار زیادی امروزه می‌توانند اطلاعات ارزنده‌ای از وضعیت مردم قرون گذشته را در برابر طاعون (و دیگر بیماری‌های مسری چون وبا، ...) را در اختیار ما بگذارند. از آثار نوشتاری نیز می‌توان به خاطرات سال سیاه طاعون از دانیل دوفو (۱۷۲۰)، طاعون از آلبر کامو، زمان راز‍‍‌ها از مارسل پانیول، و آثار دیگر بسیاری اشاره کرد.
