سبا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

برای دیگر کاربردها سبا (ابهام‌زدایی) را ببینید.

دولت سِبا از حکومت‌های باستانی منطقه یمن بوده است. دولت و مملکت سبأ از مهم‌ترین و معروفترین دول و ممالک تاریخ گذشتهٔ شبه‌جزیره عربستان بوده است.

این دولت در جنوب دولت معین و شمال دولت قتبان و شمال غربی حضرموت و در سمت مشرق ربع‌الخالی واقع بوده است. بتدریج اسم و شهرت آن برسایر ممالک مجاور غلبه نمود. آغاز تشکیل این دولت بظن قوی از قرن هشتم یا آغاز قرن نهم قبل از میلاد مسیح است. از این زمان تا انقراض دولت مستقل یمن در دست حبشی ‌ها در ۵۲۵ مسیحی (میلادی) تاریخ سلطنت «سبأ» به چهار دوره تقسیم می‌‌شود که در واقع دو دوره اول آن دولت سبأ بمعنی خاص بوده و در دو دوره بعد اگر چه اسم دولت «عنوان سبا» داشت اما بیشتر نفوذ وحکومت در دست اقوام دیگر یمنی بود. حدس قوی می‌‌رود که این چهار دوره با چهار واقعه توام است یعنی انتهای اولی و آغاز دومی با انقراض کامل (یا از دست رفتن موقع مهم) دولت معین وابتدای سومی با از میان رفتن دولت قتبان وبالا گرفتن نفوذ ریدان و حِمیرها وابتدای چهارمی با استیلای اولی حبشه وانقراض دولت حَضرَموت مقارن است. دوره اول حکومت کهنه که باسم «مکارب» یعنی (سبأ) نامیده می‌‌شود از ابتدای امر دولت سبأ تا حدود قرن ششم قبل از میلاد مسیح (یا اواسط قرن هشتم) فرمانروای مملکت سبأ بودند. نام‌های چند تن از این پادشاهان سبأ از کتیبه‌ها بدست آمده که روی همرفته پنج اسم می‌‌شود (یعنی نام‌ها مکرر می‌‌شود) و با احتمال قوی ۱۴ نفر از آنها یک سلسله را تشکیل می‌‌دهند که پشت بر پشت در مملکت سبأ حکمرانی کرده اند. چند نفر از آنها اسم مشابه مانند: یثعمر یا یثمر دارند.

در کتیبه‌ها و نقش‌های آشوری‌ها ذکر شده است که دولت سبأ در زمان پادشاه نگلاتپلسر سوم و پادشاه سارگون دوم و سناخریب برپا شده است. وابتداء تأسیس آن از سال ۸۰۰ قبل از میلاد تا سال ۱۱۵ قبل از میلاد که مبدأ تاریخ دوره جدیدی در مملکت سبأ است می‌‌باشد.

[ویرایش] اصل سبأ

مؤرخین و تاریخ نویسان در اصل «سبأ» همداستانند، در حالیکه روایت کنندگان عرب می‌‌گویند که «سبأ» از نسل یشجب بن یعرب بن قحطان، و تسمیه آنان به «عبد شمس» می‌‌باشند. می بینیم که تاریخ نویسان دیگر و در تورات آمده که «سبأ» از نسل کوش بن حام مره بن یقطان مره دوم می‌‌باشند. بظن قوی از بدو امر، مردم سبأ بَدُو و بادیه نشین بوده‌اند و در طول ایام سال در حال حرکت بودند از شمال و جنوب شبه جزیره عرب. و لی در اثر فشار پی در پی آشوری‌ها بر آنها، عاقبت در سال ۸۰۰ قبل از میلاد در بلاد یمن استقرار یافتند وبنیاد «مملکت سبأ» نهادند. ودر اثر ضعف دولت معین رفته رفته حدود دولت خود گسترش داده‌اند تا اینکه سرانجام تمام خاک دولت معین را اشغال کردند و به دولت سبأ پیوند دادند و مملکت بزرگ سبأ ایجاد شد. بعد از انقراض دولت معین توسط «سبأ» مردم سبأ زبان و دین ورسم ورسوم مردم معین به ارث بردند. وبعد از تأسیس مملکت بزرگ سبأ شهر صرواح پایتخت خود قرار دادند. اما بعد ساختن سد تاریخی سبأ که «سد مأرب» نام داشت، پایتخت مملکت خود به شهر «مأرب» انتقال دادند. با ساختن این سد عظیم و ایجاد باغ‌های مرکبات و نخل خرما و دیگر فراورده‌های کشاورزی بر تجارت مملکت سبأ افزوده شد، و فراورده‌های کشاورزی از سبا به سایر مناطق مجاور حمل می‌‌شد. مردم سبأ در اثر ثروت فراوانی که در اساس از ایجاد آن سد عظیم بدست آورده بودند، بر راههای تجارتی تسلط کامل پیدا کرده بودند، نفوذ مملکت سبأ ابتدا از یمن به جنوب نجد و از شمال تا حجاز، همچنین بر راه‌های تجارتی عالمی که از شبه‌جزیره عربستان عبور می‌‌کرد و به سوریه و مصر می‌‌رفت نفوذ کامل داشتند. دولت سبأ در سر راه تجارتی این مناطق نقاط تفتیش و بازدید ایجاد کرده بود و پاسگاهای نظامی واماکن نظارت بر راه‌های قوافل ساخته بودند و در واحات شمالی بر این راه‌ها مراکز دولتی و حکومت‌های محلی تعیین و گماشته بودند که بر سیر قوافل نظارت می‌‌کردند. و یکی از این واحات واحه «دیدن» (العلا) بود که مرکز رئیسی سربازان مملکت سبأ بود. به‌وسیله کتیبه‌ها و نقوشات السبئیون می‌‌توانیم عصر دولت سبأ به دو مرحله تقسیم نمائیم: مرحله اول: «مرحله مکارب» این مرحله حاکم سبأ به لقب «مکرب» یعنی (مقرب) از آلهه و مردم، یعنی حاکم واسطه بین ملت وآلهه است، این مرحله اینجوری نام گذاری کرده بودند. در این مرحله مکارب شهر صرواح پایتخت مملکت خود قرار داده بود، که باساختن سد تاریخی سبأ (سد مأرب) پایتخت به شهر مأرب منتقل یافت. این مرحله از عصر مکارب از سال ۸۰۰ قبل از میلاد تاسال ۶۵۰ قبل از میلاد نوشته اند.

اما مرحله دوم: «پادشاهان سبأ» در این مرحله حکام سبأ لقب «ملوک سبأ» برخود گرفته بودند، این مرحله از آغاز سال ۶۵۰ قبل از میلاد تا نهایت سال ۱۱۵ قبل از میلاد ادامه یافته است.

[ویرایش] منابع

• کتاب «قتبان و سبأ» چاپ لندن سال ۱۹۵۵ میلادی.
• دكتر: السيد عبدالعزيز، بن سالم، (تاريخ العرب في العصر الجاهلية) ، دار النهضة العربية چاپ سال 1978 میلادی به (عربى).