زبان مازندرانی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
مازندرانی (به مازندرانی: مازنی یا مازنیکی) همان زبان طبری نام یکی از زبانهای ایرانی و یکی از شاخه‌های زبانهای ایرانی شمال‌غربی است. این زبان در استان‌های شمال ایران (به ویژه در سرزمین طبرستان قدیم) توسط مردمان مازندرانی رواج دارد. و براساس آمار سال ۱۹۹۳ میلادی ۳-۴ میلیون نفر آن را به عنوان زبان بومی تکلم می‌کردند [1] و زبان شناسان معتقدند که تفاوت‌هایی با فارسی است([2], p.۶۶). [3]
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخ زبان
تا سدهٔ ۵ ه.ق والیان طبرستان زبان مازندرانی را با خط پهلوی می‌نگاشتند و سکه می‌زدند. دو کتیبه که به خط پهلوی در رسکِت واقع در دودانگه ساری وگنبد لاجیم سوادکوه به‌دست آمده مؤید این نظر است. به تازگی چند نسخه خطی از برگردان ادبیات تازیان به زبان طبری و نسخه‌هایی از برگردان و برداشت قرآن به این گویش یافت شده که از روی آنها می‌توان دریافت که گویش طبری در قرنهای نخستین پس از اسلام دارای ادبیات گسترده‌ای بوده‌است. مقدسی می‌نویسد که زبان طبرستان به زبان ولایت قومس و جرجان نزدیک است، جز آنکه در آن شتابزدگی هست.
[ویرایش] ویژگی‌های تاریخی زبان
در مقایسه با سایر زبانهای ایرانی، مازندرانی زیر نفوذ و تحت تأثیر عربی و ترکی واقع نگردیده و از تغییرات در طول تاریخ جان سالم به در برده‌است، اگرچه در چند قرن اخیر واژه‌های بیگانه‌ای از زبانهای ترکمن، ارمنی، گرجی، و عربی وارد این زبان گردید و امروزه نیز به علت نفوذ فارسی معیار در این منطقه این گویش رو به زوال نهاده‌است.
 |
|
|---|---|
| شاخه | زبانهای ایرانی غربی |
| شمال غربی |
باستان: مادی میانه: پارتی (پهلوی اشکانی) نو: آذری | گیلکی | مازندرانی | تالشی | کردی کرمانجی | کردی سورانی | زازا-گورانی | سمنانی | زبانهای ایران مرکزی | بلوچی[4] | سیوندی |
| جنوب غربی[5] |
باستان: پارسی باستان میانه: پارسی میانه (پهلوی) نو: فارسی | لری | بختیاری | لارستانی | بشاگردی | کمزاری | تاتی اران |
| شاخه | زبانهای ایرانی شرقی |
| شمال شرقی |
باستان: اوستایی[6] میانه: سغدی | خوارزمی | بلخی | سکایی غربی | آلانی | سرمتی نو: آسی | یغنابی (سغدی نو) |
| جنوب شرقی |
میانه: سکایی-تخاری نو: پشتو | زبانهای پامیری | پراچی | ارموری | منجی | یدغه |
| ۱-بلوچی به خاطر مهاجرت گویشورانش، از نظر جغرافیایی به جنوب شرق فلات ایران منتقل شده. ۲-شاخه جنوب غربی را شاخه فارسی‌تبار نیز می‌گویند. ۳-بیشتر زبان‌شناسان، اوستایی را در مرز شاخه‌های غربی و شرقی دسته‌بندی می‌کنند. |
[ویرایش] ادبیات مازندرانی
مقاله اصلی : ادبیات مازندرانی گویش مازندرانی (طبری قدیم) دارای ادبیات قابل توجهی بوده‌است. میدانیم که کتاب «مرزبان نامه» به گویش طبری نوشته شده بود و از آن گویش به پارسی دری برگردان شده‌است. ابن اسفندیار دیوان شعری را به گویش طبری با نام «نیکی نامه» بازگو می‌کند و آن را به اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروین نویسنده «مرزبان‌نامه» نسبت می‌دهد. در قابوس نامه نیز دو بیت به گویش طبری از نویسنده ثبت است. ابن اسفندیار از برخی شاعران این سرزمین که به گویش طبری شعر میگفته‌اند یاد کرده و نمونه‌ای از سروده‌های ایشان را آورده‌است. در «تاریخ رویان» اولیاءالله آملی نیز ابیاتی از شاعران مازندرانی به گویش طبری ضبط شده‌است. مجموعه‌ای از دو بیتی‌های طبری که به «امیری» سرشناس و به شاعری موسوم به «امیر پازوری» منسوب است، در مازندران وجود داشته که «برنهارد درن» شرق شناس روسی نسخه آنها را به دست آورده و زیر عنوان «کنزالاسرار» در سن پطرز بورگ (یا - سن پطرز بورغ) با برگردان ترجمه پارسی چاپ کرده‌است.
[ویرایش] جستارهای وابسته
- مردمان مازندرانی
- طبرستان
- استان گلستان
- استان مازندران
- استان سمنان
- استان تهران
- دلکش
- ادبیات مازندرانی
- گاهشماری مازندرانی
[ویرایش] پیوند به بیرون
