تاریخ گرجستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

انسان‌های اولیه را می‌توان در ماوراء قفقاز، به ویژه در گرجستان، خیلی پیش از دوره پارینه‌سنگی ردیابی کرد. در دوره مربوط به آثار دوره پارینه‌سنگی در اراضی گرجستان، انسان در گستره وسیعی سکونت داشت. یکی از قرارگاه‌های آن زمان که بیشتر قابل ملاحظه است، در یاشتخوا، در نزدیکی سوخومی کنونی است.

[ویرایش] دوران دیرینه

تعدادی از ابزارها و وسایل آن دوره در حوزه رودخانه «قویریلا» کشف شده است. عصر وابسته به فرهنگ قسمت اخیر عصر سنگ و (Moutevian )(100 تا 35 هزار سال پیش) جمعیت زیادی را در قلمرو گرجستان به ویژه سواحل دریای سیاه و حوزه رودخانه «ریونی قویریلا» (جایی که غارهای جروچی، ساگوار جیله و چاخاتی کشف شده است) شاهد بوده است. سکونت در این نواحی، به ویژه در دوره پارینه سنگی متراکم بود و استقرارگاههای قابل توجه آن در دویس خورلی، ساکاژیا، ساگوارجیله، سامر تسخله، گورجیلاس کلده و نقاط دیگر قرار دارند(35 تا 10 هزار سال پیش). در قلمرو گرجستان قرارگاههای متعدد و زیادی از غارهای انسان‌های اولیه از دوره نوسنگی بدست آمده است. اودیشی، کیس تریکی، آناسئولی، زموآلوانی و غیره از جمله این غارهاست. توسعه کشاورزی و دامپروری، ذوب مس و برنز و پیشرفت فنون همگانی در اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد به برطرف کردن موانع فضای زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه منجر شد. آغاز هزاره سوم پیش از میلاد، بنیان عرصه جدیدی را پی ریزی کردـ عصر مفرغ. این عصر در گرجستان با فرهنگ بومی غنی، مشخص می‌شود. به ویژه در این زمینه، ساختار تپه‌های بزرگ (کورگان ها) در تریالتی (کارتلی پایین) قابل توجه است، که گواه پیشرفت قطعی زندگی جتماعی در آن دوران است: جام‌های گرانبها، ظروف نقره ای، وسایل گوناگون مربوط به عصر مفرغ میانی ـ همه آنها در تریالتی از زیر خاک بیرون آورده شده است. اواخر عصر مفرغ و اوایل عصر آهن، توسعه بسیار اقتصادی سرار قلمرو گرجستان را شاهد بود که همراه با سطح بالایی از صنایع دستی، گسترش روابط تجاری و توام با افزایش نابرابری‌های اجتماعی بود. در اواخر نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد، شروط لازم برای ظهور یک جامعه طبقاتی به وجود آمد. قابل ذکر است که قبایل گرجی یگانگی خود را در اثنای عصر مفرغ پایانی، آغاز کردند که به طور روشنی با ظهور فرهنگی مادی در قلمرو وسیع مسکون شده توسط قبایل خویشاوند، همانند تشکیل کنفدراسیون بزرگی از قبایل، تظاهر کرد. در پایان هزاره دوم و آغاز هزاره اول پیش از میلاد در نواحی جنوب شرقی گرجستان تاریخی، دو اتحادیه اصلی از قبایل ظهور کردند: دیائوخی (تائوخی، تائو) و قولها (کولخیس)، که هر دو آنها تا قرن هشتم پیش از میلاد دوام داشتند. در اسناد مکتوب پادشاهان اورارتو، آرگیشتی و ساردور دوم، دیائوخی و قولها به عنوان اتحادیه بزرگی از قبایل نام برده می‌شوند که آنان یه دفعات با هم برخورد داشته اند. ثروت و قدرت قولها در اسطوره‌های آرگونات‌های یونان باستان منعکس شده است.

[ویرایش] دوران باستان

در میانه قرن هشتم قبل از میلاد، دیائوخی در نتیجه تجاوز اورارتو نابود شد. غلبه قولها و مخالفت آنها با دیائوخی نیز در این امر سهیم بود. قسمتی از سرزمین دیائوخی به قولها واگذار شد. مدتی بعد کشمکش بین اورارتو و قولها آغاز شد. در سال 720 پیش از میلاد قولها تحت سلطه کیمریها در آمدند که از شمال هجوم آورده بودند. قولها و دیائوخیها اصلاً کنفدراسیون‌های طبقاتی اولیه‌ای بودند که در میانه قرن هشتم پیش از میلاد تجزیه شدند. قبایل باستانی گرجی و اتحادیه قبایل با ملل گوناگون شرق: هیتی ها، میتانی ها، اورارتوها و ...، روابط فرهنگی داشتند. آنها روابط خوب همسایگی با ارامنه و قبایل قفقاز شمالی را ذکر کرده اند. در قرنهای هفتم و هشتم پیش از میلاد، کارتها، مگرلها، چانها و اسوانها در میان قبایل گرجی آشکار می‌شوند که هر یک دارای زبان، قلمرو و عادات مخصوص به خود بودند بعدها این قبایل متحد شده و در نتیجه تحکیم خودشان در قرنهای 6 تا 4 پیش از میلاد، دو ایالت کنفدراسیون در گرجستان شرقی و غربی شکل میگیرد. در قرن ششم پیش از میلاد، در دره اگریسی در گرجستان غربی، دولتی به ظهور میرسد که یونانیان باستان از آن به عنوان «سرزمین کولخی» نام می‌‌برند و در باره آن اطلاعات ارزشمندی به یادگار مانده است. در پایان قرن هفتم پیش ازمیلاد پادشاهی ماد قدرت را در جنوب غربی گرجستان بدست می‌‌گیرد:در اواسط قرن ششم، دولت هخامنشیان جایگزین آنان می‌شوند که بعدها مردم گرجستان را مقهور خویش می‌‌سازند: تیبارها، موسینیکها، ماکرون ها، موسخی‌ها و مارها در محدوده ساتراپ نوزده واقع شده بودند و به پارسها، خراج سالانه میپرداختند. کولخی‌ها که در سمت شمال زندگی میکرند تعهد کرده بودند که هر پنج سال یک بار صد دختر و صد پسر به عنوان هدیه به ایران تحویل دهند. در اواخر قرن شش پیش از میلاد پادشاهی کولخیس (اکنون به عنوان پادشاهی اگریسی اشاره داده می‌شود) سکه نقره خود را که در منابع به عنوان سکه سفید کولخی شناخته می‌شود، ضرب کرد. این سکه‌ها نه تنها در سواحل دریای سیاه، بلکه همچنین در پادشاهی کارتلی و در طول مرزهای آن نیز رواج داشت. اقتصاد پیشرفته و شرایط مطلوب جغرافیایی و طبیعی کولخیس یونانیان را جذب کرد، آنها سواحل دریای شمال را مستعمره خود کردند و استقرارگاه هایی به وجود آوردند: فازیس ( در مجاورت پوتی امروز)، گینوس ( اوچامچیره)، دیوس کوریاس (سوخومی)، آناکوپیا (آخالی آتونی) و پیتیوس ( بیچوینتا). اعمال نفوذ امپراتوری وسیع هخامنشی به کولخیس با تجارت پیشرفته و متعاقباً ارتباط اقتصادی و تجاری با دیگر مناطق (آسیای صغیر، سوریه، مصر، سواحل شمالی دریای سیاه) به طریق گوناگون، پیشرفت و توسعه اقتصادی ـ اجتماعی منطقه را تسریع کرد. قرنهای 6ـ4 پیش از میلاد دوره استحکام عمیق قبایل کارتلی عمدتاً ساکن گرجستان شرقی و جنوبی شد قبایل مسخی وارد صحنه شدند و به تدریج به طرف شمال حرکت کرده و سکونت خود را در قلب کارتلی شکل دادند متسخا یکی از چنین سکونت گاه هایی بود که نام خود را از نام قومی «مسختیها» گرفته است کشمکش بین کنفدراسیون‌های مختلف گرجی در نهایت منتج به تشکیل پادشاهی کارتلی (ایبریا) به پایتختی متسخا شد. بر طبق سنن باستانی گرجی زمان تشکیل پادشاهی به پایان قرن چهارم پیش از میلاد و به نام «پارناواز شاه» نسبت داده می‌شود که متجاوزان را از گرجستان اخراج کرده و بر کشور آزاد شده حکومت می‌کرد. «مسختی ها» که نگاهدارنده و انتقال دهنده سنتهای فرهنگی و مذهبی به ارث رسیده از هیتی‌ها و دیگر ملل آسیای صغیر بودند نقش فعالی در ایجاد پادشاهی داشتند. در زمان فرمانروایی پارناواز اول، آرمازیس ـ تسیخه ارگ پایتخت و بتی که خدای آرمازی را نمایش میداد برافراشته شد. بر اساس کارتلی تسخوروا(تاریخ گرجستان) پارناواز اول خط گرجی را به وجود آورد. دولتهای باستانی گرجی پیوندهای سیاسی و اقتصادی با ایران هخامنشی، سلوکی ها، پنتوس و ... داشتند. از این رو در قرن 6 ـ4 پیش از میلاد پادشاهی کارتلی و کولخیس نقش مهمی را در زندگی سیاسی و اقتصادی دنیای باستان بازی کرده اند. در دوره کلاسیک گرجستان قدرت گرفت، کشاورزی و صنایع دستی آن توسعه یافت و شهرهای چندی ساخته شد. تحت رهبری پارناواز اول و جانشین او سائورماگ، پادشاهی کارتلی نه تنها شامل گرجستان شرقی بود بلکه نواحی اطراف را نیز در بر می‌گرفت. این پادشاهی در قسمتی از گرجستان غربی ترکیب و تشکیل واحد اداری کارتلی (ایبریا) میداد. این اقدام ارتباط نزدیک بین گرجیها و راه سریع اتحاداین قبایل با همان ریشه‌های قومی و تشکیل ملت واحد گرجی را زمینه سازی کرد. پادشاهی کارتلی و کولخیس درگیر جنگهای متعددی با متجاوزان خارجی بودند که کوشش می‌کردند آنها تحت انقیاد خود درآورند در اینجا باید ابتدا رومیها ذکر شوند در سال 66 ق.م پس از سقوط پادشاهی پنتوس، توسط پومپؤس رهبری می‌شد، عملیات نظامی بر علیه ارمنستان، آلبانیا و کارتلی آغاز شد. پس از انقیاد ارمنستان، پومپؤس به سوی کارتلی و آلبانیا پیشروی کرد در سال 65 پیش از میلاد آرتاگ شاه کارتلی ناچار به تسلیم شد از آنجا، پومپؤس از گرجستان غربی گذشته، به شهر فازیس رسید. بعداً آلبانیا را نیز مطیع خویش ساخت. جمعیت کارتلی مقاومت سرسختانه‌ای را به رومی‌ها نشان دادند که بعدها سبب رشد این تفکر شد که: برای یک بار و همیشه کارتلی باید نابود شود. در آغاز نیمه اول قرن دوم میلادی، پادشاهی کارتلی، به ویژه تحت فرمانروایی، پارسمان دوم (به معنی پارسی باستانی، دارنده روح پارسی) هنوز در حال قوی شدن بود پارسمان به طور آشکارا با روم مخالفت می‌کرد در سال 123 او آلانها را فرا خوانده آنها را بر ضد خراج گذار رومیها و پارتها (آلبانیها، ماد، ارمنستان، کاپادوکیه) هدایت کرد. امپراتور هاردیان در جستجوی بهبود روابط با کارتلی بود ولی پارسمان مسالحه را رد کرد اما در زمان جانشینان هاردیان امپراتور آنتونیوس پیوس روابط بین روم و کارتلی را بهبود بخشید. شاه پارسمان دوم همراه با ملتزمین بسیار وارد روم شده استقبال پرشکوهی از او به عمل آمد گرجیها حق ارائه قربانی را در کاپیتول به دست آوردند بر طبق نوشته دیوکاسیوس مجسمه از شاه پارسمان در روم نصب شده امپراتور کارتلی را در مرزهای گسترده کنونی خود به رسمیت شناخت.

در نیمه دوم قرن دوم و آغاز قرن سوم میلادی پادشاهی کارتلی قدرت خود و موفقیتهای آغازین خود را نگهداری می‌کرد اما در سالهای 230 بعد از پادشاهی قدرتمند ساسانی که پس از انقراض پادشاهی پارت سر برافراشته بود موقعیت سیاسی ایبریا با دشواریهایی مواجه شد.

دولت و قدرت فرهنگی کارتلی در دوره کلاسیک یکی از از عوامل اصلی در فرایند شکل گیری مردم گرجی بود. در آن زمان بود که به طور مساعدی ثبات ملیت گرجی شرقی (کارت) شکل گرفت که متعاقباً نقش یک وسیله پیوند در آفرینش ملیت گرجی را بازی کرد. این فرایند کمی بعد تکمیل شد. در سالهای 330 ،مسحیت به عنوان دین رسمی ودولتی گرجستان اعلام شد. این دوره بر آغاز توسعه زیاد هنر و ادبیات دلالت دارد. اعضای انجمنهای عالیرتبه کارتلی و اگریسی، با ادبیات و فلسفه شرق و غرب به خوبی آشنایی داشتند. در میان آنها دانشمندان و فیلسوفان والا مقامی چون : پطر ایبریایی و ایونی لازی وجود داشتند. مسحیت ادبیات کهن گرجی را نابود کرد و شروع به ایجاد ادبیات مربوط به خود کرد که اغلب شامل آثار ترجمه شده بود. قدیمی‌ترین کتابها و سپس انجیلها و «وصیت نامه‌های قدیمی» از منشع یونانی و سریانی ترجمه شده اند. به زودی کارهای اصلی اغلب تاریخ انبیاء و قدیسین ظاهر شدند. « شهادت شوشانیک» گرجی قدیمی، در قرن پنجم نوشته شده است چنین کار دیگری از نویسنده‌ای گمنام تحت عنوان «شهادت استات متسختی» از قرن ششم به ما رسیده است. آثار معماری کلیسایی و نیز تعدادی ساختمان غیر مذهبی (برای مثال قلعه اوجارما) تا امروز پا بر جا مانده است.