Ernest Shackleton
Wikipedia(e)tik
Sir Ernest Henry Shackleton (1874eko otsailaren 15 – 1922eko urtarrilaren 5). Anglo-irlandar esploratzailea, Endurance ontzian 1914an egin zuen espedizioagatik oroituta batez ere
Eduki-taula |
[aldatu] Biografia
Ernest Henry Shackleton Kikee Housen (Irlandan) jaio zen 1874eko otsailaren 15ean, anglo-irlandar familia batean. 1922eko urtarrilaren 5ean hil zen Hego Georgia uhartean.
Ernest hamar anaien artean nagusia zen. Dulwich Collegen estudiatu zuen 1887 eta 1890 artean. 17 urte zituela, merkataritzako marinan sartu zen, eta zenbait bidaiak egin zituen hiru mastako belaontzi ingeles batean. 20 urtekin teniente gradua eskuratu zuen, eta lau urte geroago kapitainera aurreratu zuten. 1901ean Robert Falcon Scottekin ontziratu zen lehen aldiz, Antartikarako bidean. 1902eko azaroan, 82º16 hegoaldera iritsi ziren. Hegoaldera gizakiak inoiz heldutako puntua zela. Baina eskorbuturen gaixotasuna sortu eta gero, bere ametsak utzi behar zituzten alde batera, eta Ingalaterrara bueltatu ziren.
1904ean Emily Dormanekin ezkondu zen Shackleton. Hiru seme-alabak izango zituzten (Raymond, Cecily eta Edward). Ernest desleiala izan zen aldi askotan bere emazteari. Guztien artean, Rosalind Chetwynd aktore amerikarrarekin mantendu zuen harremana, inportanteena izan zen. 1910ean hasi zen eta Shackletonen hil-ordura arte iraun zuen, 1922an.
Scottekin egin zuen bidaia gustukoa izan zuenez, Shackletonek bere espedizioa antolatu zuen, eta 1907. abuztuaren 7an Antartikara jo zuen berriro. Hurrengo urtearen lehengo egunetan iritsi zen hara. Nekez betetako urte bat ondoren, 1909eko urtarrilaren 9an, 88º23 hegoalde latitude errekorrara iritsi ziren. Baina Hego Poloraino 180 kilometro bakarrik falta zirenean, atzera egin behar zuten. 3000 kilometroak Antartikan ibili ondoren, Ingalaterrara jo zuten.
1911eko abenduaren 14an, Roald Amundsen Hego Polora iriztean izan zen lehena. Shackleton, dezepzionatuta, beste helburu bat asmatu zuen. Antartika osoa zeharkatuko zuen oinez, polotik pasatzen. 3300 kilometroko ibilaldia izango zen. 1914ko urtarrilaren 8an Ingalaterratik irten zen Endurance ("Erresistentzia") izeneko ontzi batean. Berarekin 56 gizon zihoazen. Haien artean Frank Worsley eta Frak Wild zeuden. Guztiak, Hego Poloaren esplorazio historian inoiz izandako abentura gogorren bat biziko zuten, Enduranceko odisea. (behean kontatuta)
Ingalaterrara itzuli zirenean, 1917eko maiatzaren 29an, heroiei bezala egin zioten harrera. Baina Lehen Mundu Gerra ilundu zuen haien itzela.
1921eko azken egunetan, Shackleton Antartikara joan zen berriz, erregioa hobeto kartografiatzeko aitzakiarekin. Azken bidaia izango zen hau. 1922eko urriaren 5ean, Hego Georgia uharte ondoan zegoela, Shackleton bihotzaldi krisi bat izan zuen. Hego Georgian lurra eman zioten eta oroigarri bat eraiki zuten bere tripulazioko gizonek.
[aldatu] Espedizio antartikoak
[aldatu] 1901 – Discovery Espedizioa
National Antartic Expedition izan zen izena ofiziala, baina Discovery Expedition bezala ezagutzen da, RRS Discovery erabilitako ontziaren izena bait zen. Royal Geographical Society antolatu zuen espedizioa eta Robert Falcon Scottek burutu zuen. Ross izeneko itsasora eta Ross izotzeko barrerara iristean lehen espedizioa izan zen. Tripulazioa erreklutatzeko, sekulan izandako prentsa iragarki ospetsuena publikatu zen: Men wanted for hazardous journey. Small wages. Bitter cold. Long months of complete darkness. Constant danger. Safe return doubtful. Honour and recognition in case of success. (Gizonak behar dira bidai arriskutsurako. Soldata txikia. Garagardo mingots eta hotza. Iluna osoko hilabete luzeak. Etengabeko arriskua. Osasuntsu itzultzea ezbaikoa. Arrakasta kasuan, ohore eta eskertasuna.) Historialariek egunkarian publikatuta izan zela diote. Hala ere, ez da inoiz aldakirik aurkitu.
[aldatu] 1902 – Hego Polorako bidean
Shackleton, Scott eta Edward Wilson doktorearekin, oinez bideratu zen Hego Polora 1902an. Bidaia zaila izan zen oso, taldea trebagabea zela, gaizki ekipatuak baitzeuden eta zailtasun guztiak indar fisikoarekin gainditu zezaketen usten zutelako. Txakurrak eraman zuten, baina ez zekiten nola erabili. Polora zihoazen lehen espedizio britainiar guztiei gertatu zitzaien bezala, janari gutxi zeramaten eta gizonak kilometro asko ibili behar zituzten gosez. Abenduaren 31an, Shackleton, Wilson eta Scott 87º17’ hego puntura iritsi ziren. Inoiz zapaldutako lurra zen hura. Baina buelta eman behar zuten. Polotik 463 itsas miliatara (857 kilometrotara) geratu ziren. Itzuleran, Shackleton eskorbuto gaixotasuna hartu zuen eta Wilson doktoreak denborazko itsumena pairatu zuen. Morning ontzia ailegatu zenean espedizioari errelebua emateko, Scott, Shackleton etxera bidali zuen, honek ia guztiz suspertuta zegoen arren. Batzuk uste dute Scotti ez zion gustatzen Shackletonen ospea. Gainera, Scottek Royal Navyko gizona zen eta horregatik Shackleton mespretxatzen zuen, honek merkataritzako marinakoa baitzen.
[aldatu] 1907 – 1909 – Expedizio Antartika Britanikoa (Nimrod espedizioa)
Shackletonek antolatu eta burutu zuen British Antartic Expedition (1907-1909). Helburua Hego Polora iriztea zen. Espedizio hau Nimrod bezala ezagutua zen (ontziaren izena) edota Farthest South Expedition bezala. Kanpaleku burua Ross uhartean ezarri zuen Shackletonek. Bere txabola, 1908an eraikia, World Monuments Watch izeneko zerrendan dago aipatuta, munduko ehun monumentu kaltetuen artean. Aurreko espedizioan txakurrak oso baliagarriak izan ez zirelako, Shackleton, Mantxuriako poniak erabili zituen aldi honetan. Baina hauek ere nahiko alferrak izan ziren.
Espedizio honen arrakasten artean, Erebus sumendira lehen igoera dago. Bestalde, Douglas Mawson, Edgeworth Davis eta MacKay Hego Polo magnetikoa aurkitu zuten 1909eko urtarrilaren 16an. Gainera, espedizoa sarrera bat aurkitu zuen Beardmore glaziarean zehar. Shackleton, Wild, Marshall eta Adams 88º23’ hegoaldera iritzi ziren. Horretarako, Mendilerro Transantartikoa zeharkatu zuten lehen gizonak izan ziren, eta lehen aldiz Hego Poloren Lautada zapaldu zutenak. Hego Polotik 180 kilometrora zeuden bakarrik, baina berriro ere, buelta eman behar zuten. Erabaki zail hau bizitza salbatu zien dudarik gabe.
Shackleton heroi bat bezala itzuli zen Ingalaterrara eta berehala Sir izan zen izenduta. Hiru urtetik gozatu zuen hegoaldera urrutiago joan zen gizona izatearen gloriaz. Hego Poloa eskuratzearen porrotaz, Shackleton esaten zuen: "Hobe da asto bizirik, lehoi hilda baizik". Esan behar da Shackletonek eta bere gizonak zorte handia izan zuten etxerako bidean. Janari anoak murriztu izan behar zuten, seguritateko marjina ez izatera arte. Baina aldeko eguraldia egin zuen.
[aldatu] 1914 – 1916 Transantartiko espedizio inperiala (Enduranceko odisea)
Enduranceko espedizioa Londresetik atera zen 1914ko abuztuaren 1ean. Aldi honetan erronka Antartika alde batetik bestera zeharkatzea zen. Ibilaldia, Vashel badian hasiko zen, Weddell itsasoan, eta Hego Polora iritsiz gero, Rosseko uhartera abiatuko ziren, kontinentearen beste aldean.
Baina Vashel badiara iritsi baino lehen, ontzia izotzen artean geratu zen harrapatuta. Gizonak urtzaldira han bertan itxaroteko prestatu ziren, baina izotz bloken arteko tentsioak ontzia suntsitu zuten azkenez. Orduan hasi zen Enduranceko abentura. Gizonak izotz itsasoa zeharkatu zuten Enduranceko txalupak atoitzen. Bidetik espedizioko txakurrak hil eta jan egin behar zuten. Azkenez, urara ailegatu ziren eta Elephant uhartera (Hego Shetland uhartedian) nabigatu zuten. Han, txalupa bat konpondu zuten eta Shackleton, beste bost gizonekin, Hego Georgia uharterako bidea hartu zuen, han zeunden bale arrantzaleei laguntza eskatzeko. Elefante uhartea eta Hego Georgia arteko bidea, Drake pasabidea zeharkatzen, 6,5 metroko txalupa batean (James Caird izenekoa), udazken antartikoan, eta izarrak gida medio bakarra zeukatela, izugarrizko arriskutsua zen eta, dudarik gabe, ez dauka lehiakide itsasketa historian.
Sei gizonak, Hego Georgiako hegoaldera iritsi ziren eta, 36 ordutan, oinez zeharkatu zuten uharte erdian zegoen esploratu gabeko mendilerroa. Ibilaldi hau sineztezinezkoa da berez. Azkenez, urte eta erdi izotzen artean bizi eta gero, Shackletonek Endurance kanpoko gizonak aurkitu zituen. Elefante uhartean geratu ziren 22 gizonak erreskatatuak izan ziren, hiru ahaleginak egin behar zirela haienganaino ailegatzeko. Yelcho izeneko ontzi txiletarra (Luis Pardo Villalón zen kapitaina) hartu zituen azkenez 1916eko abuztuaren 30ean. Enduranceko tripulazio osoa bizirik irten zen abenturatik.
[aldatu] 1921 – Azken bidaia (Quest espedizioa)
1920eko azken egunetan, Shackleton beste bidai bat antolatzen saiatu zen. Bere helburua Ipar Polora iristea zen, Roald Admunsen baino lehen. Dirua eskuratu zuen, baina zenbait atzerapenak irteera oztopatu zuten. Negua zetozenez, Shackletonek bere patrozinatzailea konbentzitu zuen Antartikara beste espedizio bat egiteko.
Quest ontzia Londresetik itsasoratu zen 1921eko irailaren 17an, multzo ikaragarri bat agurtu zuela. Ontzian Enduranceko espedizioaren gizon asko zeuden: Frank Wild, J. A. Mcllroy, Tom Green medikua, Hussey sukaldaria, Macklin, Mclead, Kerr eta Worsley kapitaina. Espedizioaren helburu zientifikoa ez zegoen ezarrita. Grytvikenko portuan, Hego Georgian, lehorreratu zuten. Enduranceko espedizioan, hortxe itxaron zuten hilabete oso bat eguraldia hobetzera arte. 1922eko urtarrilaren 5ean, Shackleton bihotz krisi bat izan eta hil egin zen. Bere gorputza Ingalaterrara izan zen bidalita, baina bere alarguna Grytviken bertan lurperatuta izan zezala esan zuen. Han izan zen ehorzketa martxoaren 5ean.
[aldatu] Shackletonen Legatua
1994ean, James Caird Society-a Shackletonen itzelak oroitzapenean mantentzea ezarri zuen helburuz. Bere lehen bizitza osoko presidentea, Shackletonen semea izan zen, Edward Shackleton.
Shackletonen alargunaren bizitza telefilme batean izan zen kontatua. Channel 4 kanala egindako bi zatiko filmea da, "Shackleton" izenekoa eta Charles Sturridgek zuzenduta. Kenneth Branagh interpretatu zuen Shackletonen pertsonaia.
Enduranceko istorioa Shackleton´s incredible Voyage liburuan kontatu zuen Alfred Lansigek.
British Antartic Survey erakuntza daukan ontzi logistikoa Shackletonen izena darama. Bere hilobia Grytvikenen jende asko bisitatzen du urtero.
[aldatu] Bibliografia
- Shackletonek publikatuak
- The Heart of the Antarctic: The Story of the British Antarctic Expedition 1907 -1909 Sir Ernest Shackleton (Collins) ISBN 1903464285
- Shackleton: The Polar Journeys: Incorporating the "Heart of the Antarctic" and "South" Sir Ernest Shackleton (Collins, 2002) ISBN 1903464269
- South: Journals of His Last Expedition to Antarctica Sir Ernest Shackleton (Robson Books, 1999) ISBN 1861052790
- South: The Story of Shackleton's Last Expedition, 1914-17 Sir Ernest Shackleton (Ebury Press, 1991) ISBN 0712639276
- Endurance: Shackletons Incredible Voyage Ernest Henry, Sir Shackleton, Christopher Ralling (Peter Bedrick Books, 1986) ISBN 0872260828
- Aurora Australis Sir Ernest Shackleton (Paradigm Press, 1986) ISBN 0948285079
- South: The Story of Shackleton's Last Expedition, 1914-17 Sir Ernest Shackleton (Heinemann, 1970) ISBN 0434695009
- Historia eta Biografiak
- Polar Castaways: The Ross Sea Party Of Sir Ernest Shackleton, 1914-17 Richard McElrea-koa (McGill-Queen's University Press, 2004) ISBN 0773528253
- Shackleton Roland Huntford-koa. 2nd edition 1996, Abacus History, London. 774 orr. ISBN 0349107440
- Shackleton's Forgotten Expedition: The Voyage of the Nimrod Beau Riffenburgh-koa (Bloomsbury USA, 2004) ISBN 1582344884
- South with Endurance: Shackleton's Antarctic Expedition, 1914-1917 Frank Hurley-koa (Simon & Schuster, 2001) ISBN 074322292X
- Shackleton's Forgotten Men: The Untold Tale of an Antarctic Tragedy Lennard Bickel-koa, Rt. Hon. Lord Shackleton (Thunder's Mouth Press, 2000) ISBN 1560252561
- Leading at the Edge: Leadership Lessons from the Extraordinary Saga of Shackleton's Antarctic Expedition Dennis N. T. Perkins, Margaret P. Holtman, Paul R. Kessler eta Catherine McCarthy (American Management Association, 2000) ISBN 0814405436
- The Endurance: Shackleton's Legendary Antarctic Expedition Caroline Alexander-koa (Knopf, 1998) ISBN 0375404031
- Ernest Shackleton, 1957, James Fisherkoa
- Sir Ernest Shackleton, 2004, Brigitte Lozerec'hkoa
