Yasser Arafat
Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya
| Yasser Arafat | |
 |
|
|
1ng Presidente sa Palestinhong Nasodnong Awtoridad
|
|
|---|---|
| In office Enero 20, 1996 – Noyembre 11, 2004 |
|
| Succeeded by | Rawhi Fattuh (interim) Mahmoud Abbas |
|
|
|
| Born | Agosto 24, 1929 Cairo, Egypt[1] |
| Died | Nobyembre 11, 2004 |
| Political party | Fatah |
| Spouse | Suha Arafat |
| Children | Zahwa Arafat |
si Mohammed Abdel Rahman Abdel Raouf Arafat al-Qudwa al-Husseini( محمد عبد الرحمن عبد الرؤوف عرفات القدوة الحسيني)(Agusto 4, 1929 – Nobyembre 11, 2004), nailhan nga si Yasser Arafat, usa ka Palestinhon nga pangulo. Isip Chairman sa Palestinhong Kagawasang Kalihokan ug Pangulo sa Palestinhong Nasodnong Awtoridad, isip usa ka pangulo sa Fatah nga partidong politikal, nga iyang natukod pagka 1958 ug 1960, si Arafat nakigbisog sa kadaghanan sa iyang kinabuhi batok sa Israel sa ngalan sa Palestinhong kaugalingong buot. Wala gayod siya mouyon sa katukoran sa Israel,apan giusab niya ang iyang baruganan sa pagdawat niya sa UN Security Council Resolution 242.
Si Arafat ug iyang kalihokan midagan sa pipila ka mga Arabong nasod. Sa pagka 1960 ug sayong 1970, ang Fatah misagubang sa Jordan sa usa ka gubat sibil. Gipagawas sa Jordan ug gilayas padulong sa Lebanon si Arafat ug ang Fatah nahimong dakong ginukod sa pagsulong sa Israel niadtong mga nasora sa tuig 1978 ug 1982. Ang kadaghnan sa mga Palestinhong katawhan — gawas sa ilang politikanhong ideya ug paksyon — milantaw kaniya isip usa manggugubat sa kagawasan ug martir kinsa mipakita sa ilang mga nasodnnong panglantaw, daghang Israeli mitan-aw kaniya isip usa ka terorrista tungod sa daghang pagpangatake sa iyang paksyon batok sa mga sibilyan.
Kadugayan sa iyang karera, si Arafat misulod og negosasyon tali sa kagamhanan sa Israel aron paghuman sa pila na ka dekadang panagsungi niadtong nasora ug sa PLO. Apil niini ang Madrid Conference of 1991, ang 1993 Oslo Accords ug ang 2000 Camp David Summit. Iyang kaatbang sa politika ang mga Islamhon ug ubang makawalhong PLO misalikway kaniya tungod sa pagpakamasinugtanon niini sa kagamhanan sa Israel. Sa tuig 1994 si Arafat nakadawat og Nobel Peace Prize, uban niya si Yitzhak Rabin ug Shimon Peres sa negosasyon sa Oslo. Niini usab nga panahona ang Hamas ug ubang militanhong organisasyon misaka sa gahom ug gitay-og ang pundasyon sa awtoridad sa Fatah ni Arafat didto sa mga dapit nga gipuy-an sa mga Palistino.
Sa tuig 2004, paghuman nga napabilin siya sa iyang Ramallah compound sulod sa duha ka tuig sa Israelinhong kusog, si Arafat nasakit ug human na coma. Samtang wala matino ang hinungdan sa iyang kamatayon, mihisgot ang mga doktor og idiopathic thrombocytopenic purpura ug cirrhois, apan walay awtopsiya nga gihimo. Namatay si Arafat sa Nobyembre 11, 2004 sa panuigon nga 75.
Mga sulod |
[usba] Sayong Kinabuhi
[usba] Pagkahimugso ug Pagkabata
Si Arafat natawo sa Cairo sa mga Palestinhon nga ginikanan. Iyang amahan si Abdel Rauf-Qudwa al-Husseini usa ka taga Gaza; ang apohan ni Arafat nga babaye usa ka Ehiptohanon. Ang amahan ni Arafat nagtrabaho isip usa ka manindahay sa Heswitang bahin sa Cairo ug Distritong Sakakini. Iyang Ehiptohanong apohan gikan sa banayt nga Radwan sa Distritong Abbasiya sa Cairo, sumala sa manunulat sa kinabuhi ni Arafat nga si Said Aburish si Arafat nga ikaduha sa kamanghoran sa pito ka mga anak(uban sa iyang igsoung si Fathi) sila lamang ang mga anak nga natawo sa Cairo. Iyang inahan si Zahwa Abul Saoud, namatay sa balatian sa atay niadtong 1933 samtang si Arafat 4 ka tuig pa lamang ang panuigon.
Ang unang koneksyon ni Arafat sa Jerusalem nahitabo sa dihang ang iyang amahan dili na makabuhi sa pito niya ka mga anak nga nag-inusara, midapala siya kang Arafat ug kang Fathi ngadto sa banay sa iyang asawa sa Morokanhong bahin sa Karaang Dakbayan. Sila mipuyo didto uban sa ilang uyoan nga si Sehim Abul Saoud sa sulod sa upat ka tuig. Sa tuig 1937, gipatawag sila sa ilang amahan aron pagabantayan sila sa ilang magulang nga si Inam. Si Arafat ug iyang amahan naay relasyon nga nagkabati maong sa dihang namatay ang iyang amahan wala siya motambong sa lubong niini. Wala usab siya moduaw sa lubnganan niini didto sa Gaza.
[usba] Edukasyon ug ang 1998 nga Arabo-Israelinhong Gubat
Sa tuig 1947 si Arafat mitungha sa Unibersidad ni Haring Faoud I ug mitapos sa tuig 1950. Siya miangkon nga nakabaton siya og pagsabot sa Hudismo ug Zionismo tungod sa pagpakighinabi sa mga Hudeyo ug pagabasa sa mga pagawas ni Theodor Herzl ug ubang inilang Zionista. Niadto usab nga panahona siya nahimong Arabong nasyonalista ug misugod sa pagbaton og mga armas aron ipayuhot ngadto sa Mandatong Briton sa Palestino aron gamiton sa mga iregular nga kasundaloan sa Arabong Labawng Taas nga Komite ug ang militiya sa Kasundaloan sa Balaang Gubat. Pagkahitabo sa 1948 nga Arabo-Israelinhong Gubat, si Arafat mipahawa sa Unibersidad ug uban sa lain pang mga arabo misulod sila sa Palestino aron moapil sa mga Arabong nakiggubat sa Ehiptohanong kusog sa gubat. Sa sayong 1949 pagsugod og kahuman sa gubat nga dapig sa Israel, si Arafat mibalik sa Cairo nga nagkulang sa suportang pangpundok.
Pagbalik niya sa Unibersidad si Arafat mituon og civiil engineering ug milingkod isip pangulo sa Kadaghanang Kapundokan sa mga Palestinong Magtinun-an gikan sa 1952 hangtod sa 1956. Sa iyang unang tuig isip pangulo sa pundok ang Unibersidad giusab ang pangalan ngadto sa Unibersidad sa Cairo human sa usa ka coup nga gihimo sa mga Gawasnong Kadagkoang Kalihokan nga mipalagpot kang Haring Farouk I. Niadtong panahona si Arafat mitapos nga naay bachelo's degree sa civil engineering ug gipatawag sa katungdanan aron sa pagpakigsangka sa Ehiptohanong kusog niadtong Krisis sa Suez; apan wala gayod siya nakigsangka sa gigubatan. Kadugayan niadtong tuiga, si Arafat migamit og puti nga keffiyeh sa konperensya sa Prague nga lahi sa iyang gigamit sa Kuwait nga checkered nga nahimo niyang simbolo.
[usba] Pangalan
Ang tinuod nga pangalan ni Arafat kay Mohammed Abdel Rahman Raouf Arafat al-Qudwa al-Husseini. Mohammed Abdel Rahman ang iyang unang ngalan, Abdel Raouf sa iyang amahan ug Arafat sa iyang apohan. Al-Qudwa ang sa iyang tribo ug al-Husseini ang sa kaliwatan diin nahiapil ang mga al-Qudwa.
Sanglit si Arafat nidako man sa Cairo, ang tradisyon sa dili pag-apil sa Mohammed kun Ahmad nga bahin sa pangalan sagad lamang; mga inilang Ehiptohanon nga silang Anwar Sadat ug Hosni Mubarak mibuhat usab sa ingon. Apan si Arafat wala usab moapil sa Adbel Rahman ug Abdel Raouf nga bahin. Sa mga tuig 1950 si Arafat misagop sa pangalan nga Yasser ug sa sayong panahon sa gubat siya migamit sa ngalan nga Abu Ammar. Katong duha ka mga ngalana gikan kang Ammnar ibn Yasir nga usa mga sayong sumusunod ni Muhammad. Bisan wala niya giapil ang kasagaran sa iyang mga naangkong ngalan, gipabilin niya ang Arafat tungod sa kahulogan niini sa Islam.
[usba] Pagsikat sa Fatah
[usba] Pagkatukod sa Fatah
Pagkahuman sa Krisis sa Suez niadtong 1956, ang pangulong Ehiptohanon nga si Gamal Abdel Nasser, usa ka pangulo sa Gawasnong Kadagkoang Kalihokan, mitugot sa United Nations Emergency Force aron sa pagtukod nila didto sa Peninsula sa Sinai ug sa Gaza Strip, nga mihinungdan sa pagpahawa sa tanang gerilya kun "fedayeen" didto – apil na si Arafat. Si Arafat misulay unta og pagkuha og visa sa Canada ug kagdugayan sa Saudi Arabia, apan wala siya molampos sa iyang pagsulay. Sa tuig 1957, misulay siya og visa sa Kuwait (nga protektado sa Hiniusang Gingharian niadtong higayona) ug milampos siya, base sa iyang buhat sa civil engineering. Didto nakahimamat siyag duha ka higalang Palestinhon: silang Salah Khalaf (Abu Iyad) ug Khalil al-Wazir (Abu Jihad), nga manag-ubang apil sa Ehiptohanong Panagkaigsuonayng Muslim. Si Arafat nakaila ni Abu Iyad sa Unibersidad sa Cairo ug si Abu Jihad sa Gaza. Silang duha nahimong mga sinaligan ni Arafat kadugayan sa politika. Si Abu Iyad miuban kang Arafat sa Kuwait sa tuig 1960; si Abu Jihad, nagtrabaho isip magtutudlo, ug nagpuyo na didto sukad pa niadtong 1959. Pagkahuman og puyo sa Kuwait, si Abu Iyad mitabang kang Arafat aron makakuha og trabaho isip magtutudlo.
Samtang si Arafat nakihigalaay sa ubang mga Palestinhong nibakwi gikan sa Gaza ( ang uban nailhan niya didto sa Cairo), ug natukod niya ang pundok nga gitawag og Fatah. Ang tukmang petsa sa pagkatukod sa Fatah kay wala matino. Apan sa tuig 1958-1960, ang katukoran sa pundok nasulat sa usa ka Palestinhong nasynalistang magasin, Filastununa Nida al-Hayat (Among Palestina, Among Pagtawag sa Kinabuhi), nga gisulat ug gihimo sa mga sakop nga nagtukod sa kapundokan. Ang FaTaH binali nga akronim sa Inarabong ngalan nga Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastini nga nagpasabot "Ang Palestinhong Nasodnong Kalihokan sa Kagawasan". Ang Fatah usa usab ka pulong nga nagpasabot sa sayong bahin sa Islamhong panahon nga 'pagsakop'.
Ang Fatah miula sa iyang kaugalingon sa Kagawasan sa mga Palestinhon pinaagi sa usa ka armadong pagpakigbisog nga sa mga Palestinhon. Mao kini ang nakapalahi sa ubang Palestinhong politikal ug geriyang kapundokan, binuhatan nga kasagaran mituo sa hiniusang Arabong pagtubag. Ang kapundokan ni Arafat wala modawa sa mga ideyolohiya sa Kadagkoang Arabong nasodnong kagamhanan niadtong panahona, kaysa sa ubang Palestinhong paksyon, nga nahimong tisunod sa ubang nasod sama sa Ehipto, Iraq, Saudi Arabia, Syria, ug uban.
Subay sa iyang ideyolohiya, si Arafat midumili pagdawat sa mga donasyon gikan sa mga dagkong Arabong kagamhanan, aron makalihok nga gawasnon nila. Apan dili usab niya buot nga mahilayo kanila, ug aron pagtamod sa ilang nagkahiusang suporta milikay usab siya og mga panagkauban sa ubang pundok nga lain og ideyolohiya. Busa mitrabaho siya pag-ayo sa Kuwait, apan aron makamugna og pagsugod sa kaugmaong panalaping suporta sa Fatah, mikuha siyag mga hinabang gikan sa mga adunahang Palestinhon nga nanarbaho sa mga kanasoran sa Golpo, sama sa Qatar (diin niya nailhan si Mahmoud Abbas niadtong 1961). Kaning mga negosyanteha ug mga trabahor sa lanahan mitabang pagmaayo sa Fatah. Mipadayon si Arafat ning buhata sa ubang mga Arabong nasod sama sa Libya ug Syria.
Sa tuig 1962, si Arafat ug iyang labing suod nga kauban miadto sa Syria - nasod nga nakisalo og utlanan sa Israel - nga mibawi sa makadiyoton nga pakighiusa sa Ehipto ni Nasser. Niadtong mga tungora ang Fatah naay mokabat og 300 ka sakop, apan wala aniy mga manggugubat. Sa Syria hinuon nakakuha siyag mga sumusunod sa labawng taas nga kita aron matuman ang iyang armadong pagpakigbisog sa Israel. Ang gidaghanon sa taw sa Fatah napun-an human gipatas-an ang bayad sa mga sakop sa Palestinhong Kagawasang Kasundaloan ug ang regular nga militanhong kusog sa Palestinhong Kagawasang Kalihokan, nga gimugna sa Ligang Arabo niadtong 1964. Pagka disyembre 31 sa maong tuig, usa sa squad sa al-Assifa, usa ka armadong sanga sa Fatah misulay pagsulod sa Israel, apan nasakpan kini ug gidakp sa Lebanhong kusog. Sunod-sunod pang mga pagsulay ang gibuhat sa wala kaayo mabansay ug gamay rag armas nga manggugubat sa Fatah ang misubli. ang uban nagmalamposon, samtang ang uban wala. Si Arafat gayod ang angulo niining mga buhata.
Si Arafat ug iyang labing sinaligan nga si Abu Jihad nangapriso sa Syria sa dihang ang usa ka nakasiryanhon nga Palestinhong dako-dako, nga si Yusef Orabi gipatay. Pipila ka takna samtang wala pa siya gipatay, si Arafat nakighinabi niya aron mahiusa ang ilang paksyon ug pagpangayo og suporta ni Arafat ni Orabi batok sa iyang kailog sa pagkapangulo sa Fatah. Sa makadiyot nga paglakaw ni Arafat sa panagtabi nila, si Orabi gilabay sa gawas sa tulo ka andana nga edipisyo ug ang siryanhong puulis nga matinud-anon kang Hafez al-Assad (si Assad ug Orabi kunomga "suod nga higala"), gidudahang naay kalabot si Arafat sa panghitabo. Si Assad mipatawag og kapunongan nga mipakasala nilang Arafat ug Abu Jihad sa pagpatay. Hinuon ang duha gipasaylo sa pangulo sa Syria nga si Salah Jadid. Apan tungod sa panghitabo si Assad ug Arafat nagkalamat, nga nakita sa dihang nahimong pangulo si Assad sa Syria.
[usba] Dako-dako sa mga Palestinhon
Pagka Nobyembre 13, 1966 ang Israel milusad og mga pagpang-atake batok sa Jordanhong gidumalaan nga West Bankhon aron nga lungsod sa as-Samu, isip pagtubag sa mga pagpamomba Fatah, nga mikutlo sa kinabuhi sa tulo ka sakop sa Israelinhong kusog sa kaluwasan duol sa habagatang utlanan sa Green Line. Sa mga Resultang pagpang-ingkwentro, ubay-ubay sa mga sakop sa Jordanhong kusog sa kaluwasan ang napatay ug 125 ka mga panimalay ang nangaguba. Kini nga mga pagpang-atake usa ka mga hinungdan sa 1967 Unom ka Adlaw nga Gubat.
Ang Unom ka Adlaw nga gubat nagsugod dihang milusad ang Israel og air strike batok sa Ehiptohanong Pangkahanginang Kusog niadtong Hulyo 5,1967. Ang gubat mitapos sa pagkalupig sa mga Arabo ug ang pag-ukopar sa Israel sa mga Arabong teritoryo, appil ang West Bank ug Gaza Strip. Bisan nangalupig si Nasser ug iyang mga Arabong kauban, si Arafat ug ang Fatah mura ra usab nga nakadaog, sanglit ang kadaghanan sa mga Palestinhon nga unta nakigkauban sa mga ilang Arabong kagamhanan, karon misugod na pagsugot nga usa ka 'Palestinhong' katumanan sa ilang suliran ang gikinahanglan. Sagad sa mga Palestinhong partidong politikal sama sa Arabong Nasodnong Kalihokan ni George Habash, Arabong Labawng Taas nga Komite ni Hajj Amin al-Husseini, ang Islamic Liberation Front ug ubang pundok nga gipaluyohan sa Sirya, nangakagay sa pagkalupig sa mga nasod nga nagpaluyo nila. Usa ka semana pagkahuman sa pagkalupig si Arafat milabang sa Suba sa Jordan nga tago ug miadto sa West Bank, diin siya nagtukod og mga kampo sa pagpangdani ila sa Hebron, Jerusalem ug Nablus, ug misugod og pagkakaplag og mga manggugubat ug manalapi sa iyang kawsa.
sa mao usab nga panahon, si Nasser mitawag kang Arafat pinaagi ni Mohammed Heikal (usa sa mga tigtambag ni Nasser) ug si Arafat gitawag ni Nasser nga 'dako-dako sa mga Palestinhon'. Sa Disyembre, si Ahmad Shekeiri minaog isip Chairman sa PLO. Si Yahya Hammuda mipuli sa iyang lugar ug gidapit si Arafat aron pag-apil sa ilang organisasyon. Ang Fatah mihatag og 33 sa 105 ka bangko sa Ehekutibong Komite sa PLO samtang 57 ka lingkoranan sa ubang gerilyang paksyon.
[usba] Sumpay sa Gawas
- A Life in Retrospect: Yasser Arafat Time magazine retrospective
- Biography of Yasser Arafat The Nobel e-Museum
- Life and times of Yassir Arafat, Profile: Yassir Arafat Times Online, UK
- Yasser Arafat (1929-2004) PASSIA
- Encarta Article on Yasser Arafat
