Ixada

De Biquipedia

Una Ixada, belas begadas mal dita jada per influenzia d'o castellán, ye una aina agricola formada per un astil cheneralment feto de fusta, e una fuella d'azero, fierro ó también aluminio, regularment ampla que no gosa á tallar, si que s'emprega ta escardar es terrénz, trencando-ne es zeborros u autras imperfeczions d'a tierra y enlistant-la ta plantar-ie belcosa.

Ye considerada, chunto con a pala y a forca una d'as ainas més importanz t'a faina d'o labrador. Es suyos empregos encluyen:

• Escardar a superfizie d'a tierra que redola as plantas cautibas, ta liberar-ne ro suelo d'as erbas.
• Fer montons de tierra en ra basi d'as plantas.
• Fer sulcos y baillos ta regar es guartes, á mientres que se'n fazilita ra liscanza de l'augua aintro d'a finca quan s'aubre ra boca d'a sequia.
• Zarriar es baillos ta bloquiar-ne ro trango d'augua, fendo es clamatos Trestallos, espezialment cuan només interesa regar bela aria d'a finca per cuentas de tota ixa plena.
• Trencar as riels d'as plantas y crebar-las, limitando ra suya medranza. Per exemplo, s'emprega asinas en ra cullita d'as patatas.

As formas y midas d'as fuellas d'istas ainas cambean muito d'aucorde con a funzión suya. Estreitas y liergas ta escardar á redols d'as parez, grans y cuadradas ta alzar a tierra. Y encara més diferenzias seguntes ra suya mida perque se'n consideran autros tipos, clamaus popularment ixuelas ó ixoletas as més chicolonas, empregadas á sobent t'a més prezisa faina d'eleminar ás barzas y malas erbas d'entre as matas de cultiu.

Una autra forma més chicolona, clamada ixolón, gósa-se á fer serbir en ro treballo artesanal d'a fusta (fustiada). Bels d'istes instrumentos fan á més forma concaba per eras suyas boras, ta fer més fazil ra faina d'embuedar ra fusta (per exemplo, á ra elaborazión de bazías ta cualsiquier uso, ó cumos t'o bestiar).

Ista aina se clama Azada en castellán. Una ferramienta ressemblante que per cuentas de fuella plana en tién una de dos punxas ó dienz ye clamada pugar.

[editar] Simils y tribialidaz

Fendo referenzia ent'a bariedat d'empregos d'ista aina, en l'aragonés se diz popularment que belún "ye més sofrito que una ixada" cuan se deixa fer de totas as colors per es autros.

También se gosa á dezir que cuan belún bi sueña, pued tener dibersos sinnificatos seguntes com esté l'aparizión d'a ferramienta en ro sueño. Asinas, se diz que:

• Cuan l'ixada només se beye; t'a persona no li'n faltarán d'alimentos.
• Cuan se ye fendo ir una; a cullita de l'añada será buena.
• Cuan se ye asmolando una; bi-aberá preocupazions t'a casa.