Idioma indonesio
De Biquipedia
|
|
|
|---|---|
| {{{Imachen}}} | |
| Altras denominazions: | {{{altrasdenominazions}}} |
| Parlato á: | Indonesia, Malaisia, Timor Oriental |
| Territorios: | {{{territorios}}} |
| Parladors: | Més de 200 millons (en chunto)* *A gran mayoría d'istos parladors lo tien per segunda luenga. |
| Clasificazión: | {{{clasificazión}}} |
| Filiazión: | Austronesia Malayopolinesia |
|
|
|
| Luenga ofizial á: | Indonesia |
| Regulato per: | Pusat Bahasa (Zentro d'a Luenga) |
|
|
|
| ISO 639-1 | id |
| ISO 639-2 | ind |
| SIL | ind |
| Se beiga tamién: Filo austronesio |
|
O idioma indonesio (Bahasa Indonesia) ye la bariedat estandarizata d'o idioma malayo que ye ofizial á Indonesia dende a suya independenzia en 1945.
Contenius |
[editar] Filiazión lingüistica
O indonesio, chunto con altras luengas u bariedaz d'o diasistema u conchunto malayo, ye clasificato adintro d'o sozgrupo malayico d'o grupo d'idiomas malayopolinesios internos (u grupo sundanés-zelebesico), una d'os dos brancas ozidentals en que s'estalla la gran familia malayopolinesia d'o filo austronesio.
[editar] Estructura d'a luenga
[editar] Fonolochía e grafía
[editar] Fonemas
Os cuatrons d'astí baixo amostran os fonemas d'o indonesio muderno.
| Fronteras | Zentrals | Zagueras | |
|---|---|---|---|
| Trancatas | iː | uː | |
| Meyas trancatas | e | ə | o |
| Meyas ubiertas | (ɛ) | (ɔ) | |
| Ubiertas | a |
O indonesio tamién conta con os diftongos /ai/, /au/ e /oi/. Manimenos, en silabas trancatas como a d'o bocable air (augua), no se i produz garra diftongo.
| Labials | Apicals | Postalbeolars | Palatals | Belars | Glotals | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasals | m | n | ɲ | ŋ | ||
| Oclusibas | p b | t d | k g | ʔ | ||
| Africatas | ʧ ʤ | |||||
| Fricatibas | (f) | s (z) | (ʃ) | (x) | h | |
| Liquidas | l r | |||||
| Aprocsimans | w | j |
Nota: As bocals entre parentesis son alofonos mientres que as consonans entre parentesis son ampranzas fonemicas e només ocurren en bocables ampratos d'altros idiomas.
[editar] Alfabeto
O indonesio ye un d'os idiomas asiaticos que fa serbir l'alfabeto latín, en una adaptazión propia. A letra c represienta siempre o fonema /ʧ/ (che). A letra g ye siempre /g/ ("dura", como en "garra") e j ye siempre /ʤ/, como a j anglesa. A v sona /f/ e l'h sona /h/ (como l'anglesa). Os digrafos ny, sy e kh, represientan os fonemas /ɲ/, /ʃ/ e /x/, respectibamén, pareixitos á los d'as grafías aragonesas ñ/ny, (i)x e j, mientres que o digrafo ng, /ŋ/, puet emplegar-se á inizio de parola. A letra e se fa serbir t'os fonemas /e/ e /ə/.
Pueden trobar-sen diferienzias graficas posteriors á la independenzia d'Indonesia, sobre tot dimpués d'a reforma de 1972, encara que belas grafías anticas (més pareixitas á las olandesas) perbiben en cualques nombres propios. Per ixemplo, o nombre de l'antico presidén indonesio ye encara escrito á bezes Soeharto, e Yogyakarta puet beyer-se en ocasions como Jogjakarta.
[editar] Lecsico
O lecsico elemental indonesio ye amanato t'o d'altros idiomas malayopolinesios d'a zona. As influyenzias d'altros idiomas, manimenos, ye importán, sobre tot a de l'olandés, idioma d'on que prozede a mayoría de bocables ampratos. O resto probién més que més d'o sanscrito, l'arabe, o persa, o portugués e o chinés, amés d'as d'altros idiomas austronesios.
A gran mayoría d'ampranzas lingüisticas mudernas, debito á la suya estoria rezién, probienen de l'olandés. O sanscrito abraca, con tot, muitos aspeutos d'a bita cutiana, l'arte e a relichión, en espezial d'a induísta e d'a budista, o erenzio cultural d'as cualas se perzibe claramén á buena parti de Chaba e Bali. A influyenzia d'o sanscrito i plecó per meyo d'os contautos con l'India de fa més de dosmil años, ya siga directamén u á trabiés d'a luenga chabanesa antica, á on que o numero d'ampranzas sanscritas ye muito més gran. A relichión islamica, a mayoritaria n'o Estato, ye a fuen prinzipal d'o bocabulario d'orichen arabe. A influyenzia d'o portugués recula ent'os días n'os que arriboron t'as ditas islas d'as Espezias es primers esploradors e mercaders europeus. Os bocables d'orichen chinés surten d'o contino trato con chineses en tot lo sureste asiatico, á ormino referitos á articlos de gastronomía e cultura chinesas. Tot ixe bagache cultural ha feito que de cabo cuan i apareixcan dos u més sinonimos d'o mesmo conzeuto. Asinas, o indonesio conta con tres oríchens diferens t'a parola "libro": pustaka (d'o sanscrito), que alquier connotazions de sapienzia antica u conoiximientos esotericos; kitab (de l'arabe), asoziato á libros relichiosos u de guía moral, mesmo si no son islamicos; e buku (de l'olandés), a parola més comuna ta cualsiquier libro. N'os zaguers dezenios, ibi ha tamién ampranzas d'altros idiomas (anglés, chaponés, etz.).
[editar] Aspeutos sozioculturals
[editar] Situazión cheografica
O indonesio ye parlato á Indonesia e a Timor Oriental (á iste zaguer estato no ye ofizial, pero a suya independenzia d'Indonesia ye prou rezién e i sigue como luenga de treballo). O idioma se charra sobre tot n'as zonas urbanas, mientres que n'as rurals o normal ye que as dibersas etnias charren n'o suyo idioma, o indonesio estando-ie o segundo.
Ye tamién parlato per muita chen d'a diaspora indonesia, més que més á los Países Baixos, Malaisia e Filipinas.
[editar] Situazión sozial
Encara que á Indonesia se troban idiomas d'importanzia estorica, literaria e demografica, como lo chabanés, o indonesio ye l'unico que espleita d'o estatus d'ofizialidat. Ye o idioma d'as instituzions, d'a educazión e d'os meyos de comunicazión. Á Timor Oriental ye reconoixita per a Constituzión como una d'as luengas de treballo (chunto con l'anglesa e las dos ofizials, o portugués e o tetun). En consecuenzia, cuasi tota la poblazión indonesia charra o indonesio, como primer u segundo idioma, o que l'ha enclabato n'a lista d'as diez luengas més parlatas n'o mundo en numero total de parladors.
[editar] Bariazión diatopica
O idioma ye una bariedat estandarizata d'o diasistema malayo, e guarda un gran pareixito con a luenga estándar de Malaisia. Adintro d'o indonesio ibi ha belas barians rechionals, debez que diferienzias de rechistros entre o indonesio formal e o coloquial.
[editar] Literatura
Se beiga os articlos Literatura malaya e Literatura chabanesa.
Per literatura indonesia gosa á entender-se a literatura malaya d'autors indonesios, sobre tot n'o bahasa indonesia u estándar d'Indonesia, encara que tamién s'entiende á begatas como a literatura d'autors indonesios en cualsiquier idioma d'Indonesia (chabanés, sundanés, etz.) u mesmo a literatura d'autors indonesios en olandés.
Nombres destacatos en poesía son, d'entre altros, Minangkabau Muhammad Yamin (1903-1962), un d'os pioners n'a poesía muderna á Indonesia e impulsor d'o indonesio como idioma fundazional d'o nuebo Estato indonesio, u Anwar Chairil (1922-1949), prinzipal fegura d'a conoixita como Angkatan Empatpuluh Lima ("chenerazión de 1945") e un d'os grans reboluzionarios n'a literatura d'o país, con qui o indonesio muderno cobró gran bigor literaria.
Pramoedya Ananta Toer (1925-2006) ye estato considerato un d'os prinzipals nobelistas en indonesio muderno, amés de ensachista, contaire, critico, estoriador e traductor. Traduzito ta muitas luengas d'Ozidén, estió una fegura de zereño embrecamiento politico.
L'actual territorio indonesio conta igualmén con una antiquisma e rica literatura oral.
[editar] Parolas d'orichen malayoindonesio
Cualques parolas en aragonés d'orichen malayoindonesio son:
- arangután, primate ominido. (De orang (h)utan, "ombre d'a selba", per meyo de l'olandés)
- cacatúa u cacatuga, au psitaziforme. (De kakatua, probablemén onomatopeyico)
- chunco, tipo d'embarcazión d'os mars d'a China. (De jong, "barca gran", per meyo d'o portugués junco)
- gong, instrumento de percusión d'orichen asiatico. (Posible orichen onomatopeyico)
Tamién son indonesio-malayos nombres propios como lo de Papúa (de papuah, "(pelo) frisato") u lo nombre artistico de Margaretha G. Zelle, Mata Hari, que sinifica, literalmén, güello de l'alba.
