Schlacht am Morgarten

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Züridütsch (See)

D Schlacht am Moorgarte am 15. November 1315 isch di erschti Schlacht zwüsched de Eidgenosse und de Habsburger gsii.

Nach dr historisch unverbürgte Vertriibig vo de Vögt, wo sicher nöd nur im Jahr 1291 stattgfunde hät, sind d Habsburger nach wie vor draa interessiert gsii, ihre Machtaaschpruch i dr Innerschwiiz dure zsetze. Dezue händs gegeüber em König au Pflichte z verrichte ghaa, wie zum Biischpiil de Schutz vom Chloschter Einsidle, wo über üsserscht wiitläufigi Ländereie verfüegt hät, wos aber lang nöd alli bewirtschaftet hät.

Inhaltsverzeichnis 1 Schwyz expandiert zu Laschte vo Einsidle 2 Dr Schirmherr griift ii 3 D Schlacht 4 D Niderlaag 5 Us dr Chronik 6 En Hofnarr als weise Warner 7 Lueg au 8 Weblinks

[ändere] Schwyz expandiert zu Laschte vo Einsidle

Di geburteriiche Schwyzer sind wege einige Alpweide sit längerem im Schtriit mit em Chloschter Einsidle, wo underem Schutz vo de Habsburger gschtande isch. Das nännt mer de sogenannti Marcheschtriit. Zuesätzlich händ sich schwyzerischi Sidler im Lauf vo de Jahr i Urwälder wo vo Einsidle nöd gnutzt worde sin niderglaa und die urbar gmacht. Im Summer 1314 händ sich d Schwyzer erneut gege d Chloschterchnecht dure gsetzt und händ illegal wiiteri Alpe und Wälder besidlet wo em Chloschter ghört hen, woruuf dr Abt vo Einsidle si bim Bischof vo Konschtanz verchlagt hät, der hät dänn über d Schwyzer de Chilebann verhängt. D Eidgenosse händ für de Gegekönig vom Habsburger Friedrich em Schöne, Ludwig de Bayer, Partei gnaa, i dr Hoffnig, er werdi de Chilebann uuflöse laa. Us Raach händ d Schwyzer i dr Dreikönigsnacht 1314 s Chloschter überfalle, händs plünderet, händ d Chloschterchile gschändet und d Mönch für mehreri Mönet in Geiselhaft gnaah. Em Abt aber isch d Flucht is Schtatthalteramt Pfäffikon glunge, vo wo er de Bischof und de Schirmherr alarmiere hät chönne. Dr Bischof vo Konschtanz hät de Chilebann dänn au über d Urner und Unterwaldner verhängt.

[ändere] Dr Schirmherr griift ii

Dr Herzog Leopold I. vo Habsburg, dr Brüeder vom Friedrich und Schirmherr vom Chloschter Einsidle, isch dänn verpflichtet gsii i Uusüebig vo siim Amt d Schwyzer für dä Frevel z beschtrafe. I dr ritterliche Überzüügig, dass nur Schwyzer Ritter gäge Ritter kämpfe dörfed und im Wüsse, dass s Land Schwyz nur vo Buure bevölkeret gsii isch, isch er miteme schwer panzerete Ritterheer ohni gnaui vorherigi Uufklärig zu dere Schtrafaktion gäge Schwyz. De Ritter isch es klar gsii, dass si kein eigentliche Gegner händ und also nöd in en Chrieg zoge sind, sondern zunere Schtrafaktion gäge widerschpenschtigi und uufmüpfigi Buure.

D Schwyzer aber sind Buure gsii und händ sich nöd müesse a di schtändische Regle vom Rittertum halte, wo si vermuetlich au gar nöd kännt händ. Für Habsburg häts zwei Möglichkeite geeh: Entweder Chrieg gäge anderi Edli, wobii mer sich uf em Schlachtfeld troffe hät und nach eme Signal mit dr Schlacht aagfange hät und die zur Bergig vo de Tote und Verletzte au zwüschedure underbroche hät. Oder aber e disziplinarischi Massnaahm gäge Buure öppe, indem mer en Hof oder es Dorf plünderet oder niderbrännt hät. I dr mittelalterliche Weltordnig händ di eifache Lüüt kei Kompetenz z kämpfe ghaa - usser sie sind vo ihrem Herr als Fuessvolk defür iizoge worde.

Allerdings muess deet au düütlich gmacht werde, dass am Moorgarte uf Schwyzer Siite nöd nur Buure kämpft händ. Sehr wohl isch dr schwyzerischi Adel ebefalls uf em Schlachtfeld verträte und usserdem sind d Schwyzer kampferprobti Söldner und kei wehrlosi Buure gsii.

Au isch sich d Wüsseschaft i dr Fraag vo dr Schlachtuursach alles anderi als einig. D Haupttheorie dezue sind dr Schwyzer Freiheitsdrang, di habsburgische Huusmachtsaaschprüch i de eidgenössische Gebiet, dr Marchenschtriit mit em Chloschter Einsidle und dr düütschi Thronschtriit vo 1314/15.

[ändere] D Schlacht

D Schwyzer händ de Aagriff bi Arth erwartet, wo si wi bi Brunne und Richtig Einsidle Befestigunge erschtellt händ, de Herzog Leopold isch aber vo Zug her de Ägerisee entlang zoge und hät plant über de Sattel in Talkessel vo Schwyz oder is vo Schwyz bsetzti Gebiet hinder em Sattel vorzschtosse. Nach ere Legende isch der Weg dur dr Graf Heinrich vo Hüneberg verrate worde, wo en Pfiil mit dr Botschaft "Hüetet üüch uf St. Othmar am Moorgarte" über d Befeschtigung vo Arth zu de Schwyzer gschosse hät. Dr St. Othmar isch d Datumsaagaab. Us mittelalterlicher Sicht isch das nöd en eigentliche Verrat gsii, wil wie oben dargschtellt, Schlachte oft a gmeinsam uusghandeletem Ort und Ziit stattgfunde händ, wil sich zwei ritterlichi Heer suscht nöd händ chönne gfinde.

Dr Weg am See entlang isch e engi Schtrecki zwüsched Hang und em versumpfte Seeufer vom Ägerisee, wo damals no grösser gsii isch. Deet händ d Schwyzer, zäme mit de verbündete Urner öppe 1500 Maa, en Hinderhalt errichtet für di 3000 bis 5000 Habsburger, öppe en Drittel devoo panzereti Riiter, wo de Zug aaffüehrt händ. Di Verbündete und Vasalle vo de Habsburger sind vor allem us de Kantön Zug, Züri, Aargau und Thurgau gsii. Dr Zug isch dur e Schtraasseschperri gschtoppt worde. Vom Hang her isch er mit Baumschtämm vo gfällte Bäum a verschidene schmale Schtelle underbroche worde. Mit fuuschtgrosse Schtei sind d Ross scheu gmacht worde und mit Hellebarde d Ritter aagriffe worde. D Ritter händ im enge Gländ chuum Ruum zur Gegewehr glaa, und d Schlacht hät mit ere vernichtende Niderlaag für d Öschterriicher gändet.

[ändere] D Niderlaag

Gründ für die habsburgischi Niderlaag gits viili. Erschtens sinds in en Hinderhalt graate. Nach Augezüügebrichte in Chronike händ si für d Verschiebig uf em Flecke Schwyz oder de widerrechtlich grodete und bsetze Alpe uf em Sattel, d Waffe hinder sich uf em Sattel feschtgschnallt und händ Seili mit sich gfüehrt, um s Vieh vo de Buure abzfüehre. Also hät der Aagriff vo de Schwyzer (und rund 300 Urner) vo Oschte her zum Ziitpunkt vom Sunnenuufgang gfüehrt. D Ritter sind blendet gsii und händ über dopplet schlächti Sicht verfüegt: schmale Sehschlitz vom Helm und d Sunne im Gsicht. Während d Zugspitze uf es Hindernis uugloffe isch, isch dr Rückzug dur wiiteri Schtrasseschperre vo de Buure abgriglet worde. Zuesätzlich hät vo hinde s ahnigslose Fuessvolk us em Freiamt, Winterthur und Züri nachedrängt. D Ritter händ sich zum Ziitpunkt vom Aagriff uf eme schmale Pfad zwüsched Sumpf und See einersiits und de Schwyzer anderersiits, wo vo dr Bergflanke aagriife hen, befunde.

D Schwyzer händ sich mit Schtiigiise a de Füess "wie Gemsi" im schteile Gländ bewege chönne. Zuesätzlich händs mit fuuschtgrosse Schtei, wo sie de Ross vermuetlich an Buuch gworfe händ, d Riittier scheu gmacht, sodass die d Ritter abgworfe händ. Während d Ritter ihri Lanze (geignet für de Kampf zu Ross uf Dischtanz) oft nöd griffbereit ghaa händ, händ d Schwyzer mit dr Hellebarde über e uusgezeichneti Nahkampfwaffe ghaa, mit dere sich zieh, stäche und schlaa laat. Im Gegesatz zur ritterliche Ehr, Verwundeti z schone, händ d Schwyzer ihri Gegner wie imene Bluetruusch gnadelos abgschlachtet händ. Lueg dezue au de Chronikbricht.

D Niderlaag isch vo de Habsburger nöd anerchännt worde, wil d Schwyzer gottlos kämpft hebed. Dr folgendi Chliichrieg duuret aa bis zum Waffeschtillschtand vo 1318.

[ändere] Us dr Chronik

D'Schlacht am Morgarte kännt mer zersch emal us de Gschichtsschriibig. Die ältischte Bricht über d'Niderlaag vom Leopold sind vom Johannes vo Viktring und vom Johannes vo Winterthur. De erscht isch 1315 Abt im Chloschter Viktring i Kärnte gsii, und der ander brichtet, wie siin Vatter mit de Truppe vom Leopold us de Schlacht cho isch. Die beede Chloschtermanne händ für iri Beschriibige von ere Schlacht numen äis Modäll kännt, nämli d'Bible. Us em alte Teschtamänt chunnt au s'Bild vo de Schtäi, wo de Hang aberugeled: De Johannes vo Viktring schriibt, d'Schwiizer sigid so sicher im Gländ umgeschtägeret wie d'Schteiböck, wo bi irem Umeschpringe d'Schtäi lösid ab de Häng abegheie. Us dem Bild hät sich dänn im Abschriibe vo schpötere Chronischte e ganzi militärischi Schtrategie entwicklet. Debi mues me numal i d'Gegend vo de Schlacht ga zum merke, dass es wiit und bräit kän Hang git wo mer en groosse Schtäi so wiit chönt role laa, das er emene Ross zwüsched Bäi graated oder gar en Ritter erschlaat! Us de Ziit sälber gits jedefalls chum Detail über d'Schlacht sälber - mer wäiss, das öppis gloffe isch, aber was gnau gloffen isch, wäiss mer nöd.

E Schilderig vom Berner Chronischt Konrad Justinger (15. Jahrhundert):

Es hatten auch in der schwizer in den händen gewisse überaus furchtbare mordwaffen, die in jener volkssprache auch helnbarten genannt werden, mit denen sie die stärkst bewaffneten gegner wie mit einem schermesser zerteilten und in stücke hieben. da war nicht eine schlacht, sondern wegen der angeführten ursachen sozusagen nur ein schlachten des volkes herzogs Lüpolds durch jene bergleute, wie einer zur schlachtbank geführten herde. Niemanden verschonten sie noch auch bemühten sie sich zu fangen, sondern sie schlugen alle tot ohne unterschied.'

[ändere] En Hofnarr als weise Warner

Eini vo de Eigetümlichkeite vo dr Schlacht vo Moorgarte isch d Befragig vom Hofnarr vom Herzog Leopold, Kuony vo Schtocke gsii. Wo der schpasseshalber bi de Beratige vor dr Schlacht gfragt worde isch, was er denn vo dr ganze Aaglegeheit halti, hät er siim Herr graate:

Ihr geratet wohl, wie ihr wollt in das Land Schwyz hinein kommen, jedoch geratet keiner, wie ihr wieder wollt heraus kommen.

De Kuony vo Schtocke hät also mit siinere Uussaag uf d Gfahr hiidüütet, wies dänn uusgsehi, wänn d Habsburger d Schlacht verlüüred. Siin Ratschlag isch lachend abtaa worde; nach dr Schlacht hät sich dr Herzog aber an de weisi Rat vo siim Narr erinneret und hät ihm ein Wunsch gwährt. Der hät sich s Privileg erbäte, jährlich i siinere Heimetschtadt Stockach es Narregricht abhalte z dörfe, wo er allerdings erschtmals erscht 1351 uusgfühert hät. Der örtlichi Narreverein, s Hohe Grobgünstige Narrengericht zu Stocken, berüeft sich hüt uf die Begebeheit.

Em Kuony vo Schtocke siini Gschicht isch de meischte Chronischte bekannt gsii. Zumindest erschiint dr Hofnarr i de meischte Illuschtratione zur Schlacht. Im hiesige Biischpiil vo dr Berner Chronik isch dr Kuony am linke Bildrand im Heer vo de Öschterriicher z erkänne, schtandesgmäss inere langzipflige, rote Schelletracht, Gugel und Eselsohre.

[ändere] Lueg au

Bundesbrief, Habsburger, Urkanton, Gschicht vo dr Schwiiz

[ändere] Weblinks

• Stiftig vo dr Schwiizer Schueljugend zur Erhaltig vom Moorgartegländ
• Narrengericht Stockach