Prostaatkanker
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Prostaatkanker is 'n kanker van 'n man se prostaatklier en is die kanker (uitsluitende longkanker) wat die algemeenste in mans voorkom. Die klier is begrawe onder die blaas en tussen die rektum, die sluitspier, 'n paar slagare en bondels senuwees. In 'n jong man is dit omtrent so groot soos 'n okkerneut en dit omring 'n deel van die urinekanaal.
Die kwaadardige selle waaruit die kanker bestaan, groei baie stadig. Oor die algemeen kan mens sê as die kanker vroeg ontdek word, is dit geneesbaar. Dit groei egter stil-stil sonder om onmiddellik duidelike simptome te vertoon. Die kanker kan ook deur die limvaatstelsel of deur bloed na ander dele van die liggaam versprei.
Prostaatkanker tas meesal mans ouer as vyftig jaar aan, maar in baie gevalle sal ander mediese probleme meer lewensgevaarlik wees as die prostaatkanker omdat dit so stadig ontwikkel. Behandeling neig dus om meer aggressief te wees wanneer dit in 'n jonger man ontdek word as in 'n ouer man.
Inhoud |
[wysig] Faktore wat 'n rol speel
- Ouderdom: Hoe ouer 'n man word hoe groter is sy kans om die kanker te ontwikkel. In 'n dekade kan mens se kans selfs tienvoudig toeneem.
- Oorerflikheid: As gesinslede, vader of broer, prostaatkanker ontwikkel, beteken dit dat mens se kans verdubbel, in vergelyking met die res van die bevolking, om ook onder dit te ly.
- Omgewing: Prostaatkanker is 'n Westerse siekte. As mans van die Ooste na die Weste toe emigreer, staan hulle 'n groter kan om prostaatkanker te ontwikkel. Vermoedelik speel dieet 'n groot rol in die verskynsel.
- Vitamine D: Dit is welbekend dat hierdie vitamine 'n rol speel in die gesondheid van selle. Dit hou hulle duidelik onderskei van mekaar met gesonde selwande. Wanneer kanker oorneem, verander selle in 'n chaotiese massa pleks van individuele gesonde selle. Die vitamine beskerm dus die liggaam direk teen kanker. 'n Tekort aan die vitamine verhoog die risiko dat kanker oor die algemeen 'n houvas kan kry. Vitamine D word in die liggaam opgebou uit cholesterol wanneer sonlig (spesifiek ultraviolet) op die vel skyn en dan word dit in die niere omgesit na 'n aktiewe vorm, 1,25 dihidroksie vitamine D. Dit is hierdie vorm van vitamine D wat die gesondheid van selle bevorder.
- Velkleur: 'n Man met 'n donker vel absorbeer minder ultraviolet bestraling as 'n man met 'n ligte velkleur. Tussen mans met 'n ligte en donker velkleur is daar 'n meetbare verskil in die persentasie wat sterf van prostaatkanker as hulle dieselfde lewensstyl lei.
- Hormone: Die hormoon testosteroon blyk die hooffaktor te wees wat prostaatkanker in staat stel om te groei. 'n Tweede hormoon wat 'n rol kan speel by die ontwikkeling van die kanker, word in Engels genoem "insulin-like growth factors (IGF)" (insulienagtige groei-faktore) maar meer moet hieroor vasgestel word.
[wysig] Voorkoming van prostaatkanker
Enersyds kan oorerflike kanker nie altyd voorkom word nie, want dit kan voor geboorte al begin. Andersyds blyk dit dat 'n groot oorsaak van prostaatkanker, dieet, verander kan word. Wetenskaplikes is besig om vas te stel spesifiek hoe om die dieet te verander, maar intussen kan mens oor die algemeen sê dat jy jou inname van rooi vleis en ander kalorieë moet verminder en dit vervang met meer vrugte en groente. Verbrand ook meer kalorieë deur oefening. As jou risiko vir prostaankanker hoog is en jy onmiddellik jou dieet en gewoontes verander, verlaag dit nie jou risiko onmiddellik nie, dit is eerder 'n geleidelike proses.
[wysig] Simptome
Duidelike simptome verskyn nie totdat die kanker al gevorderd is nie. Die volgende lys is simptome wat, as hulle voortdurend voorkom, kan aandui dat die kanker begin groei na gebiede buite die prostaat. Van die simptome kan ook deur ander prostaat of blaasprobleme veroorsaak word.
- 'n Merkbare afname in urine-hoeveelheid
- Ongewone onderbrekings gedurende urinering
- 'n Behoefte om dikwels te urineer
- Pyn gedurende urinering of saadstorting
- Bloed in urine of in semen
[wysig] Ontdekking van prostaatkanker
Die mees basiese metode wat 'n geneesheer gebruik om prostaatkanker te vind is deur die prostaatklier via die pasiënt se rektum met sy vinger te ondersoek om na vergroting of verharding van die klier te soek. Saam met die liggaamlike ondersoek word 'n bloedtoets gedoen om die prostaat spesifieke antigeen (PSA) te meet. Die PSA neem toe wanneer kanker teenwoordig is, maar kan ook deur prostaatontsteking en nie-kwaadaardige groeisels verhoog word. 'n PSA van meer as 2,5 vir mans in hulle veertigerjare, meer as 3,5 vir mans in hulle vyftigerjare en van meer as 4 in hulle sestigerjare dui op die moontlikheid van kanker. Wanneer een van die bogenoemde toetse aandui dat kanker 'n moontlikheid is, doen die dokter gewoonlik 'n biopsie om prostaatweefsel te versamel vir 'n ondubbelsinnige diagnose. Die biopsie word in 'n paar minute deur die wand van die rektum gedoen.
As die biopsie bevestig dat kanker teenwoordig is, kan dit nodig wees om uit te vind presies hoe ver die kanker versprei het. Dit word gewoonlik deur aftasting met rekenaartomografie gedoen om 'n duidelik beeld van die betrokke deel van die pasiënt se liggaam te kry. Wanneer die kanker vroeg ontdek word en byvoorbeeld nog nie gevoel kan word deur 'n liggaamlike ondersoek nie, kan daar aanvaar word dat dit nog nie versprei het nie en kan mens voortgaan met die beplanning van behandeling sonder om 'n aftasting (skandering) te doen.
[wysig] Behandeling
As gereelde ondersoeke en 'n biopsie dui op kanker, maar dit nog in 'n vroeë stadium gediagnoseer is, is daar nie rede tot kommer nie. Die kanker groei baie stadig en is al jare in die pasiënt se liggaam teenwoordig. Dit is dus raadsaam om die weke na die kanker se ontdekking goed te benut deur inligting in te win en goeie besluite oor behandeling te neem.
Die geneesheer neem 'n aantal dinge in ag wanneer hy bepaal hoe om die kanker te beveg:
- Of die kanker versprei het, hoeveel en waarheen die kanker
- Die pasiënt se gesondheidstoestand
- Die pasiënt se ouderdom
Wanneer die kanker nie versprei het nie kan dit die geneesheer se doel wees om op te tree om die pasiënt te genees of die geneesheer kan besluit om eerder te wag en dinge dop te hou om te sien wat gaan gebeur voor daar op 'n behandeling besluit word. Die twee benaderings word nog gedebatteer. Aan die een kant sê hulle dat dit vroeg is en die pasiënt genees kan word dus moet daar aan die werk gespring word. Aan die ander kant sê hulle dat vroeë aksie nie genoeg jare aan die pasiënt se lewe byvoeg nie. As die kanker wyd versprei is en genesing baie moeilik of onmoontlik blyk dan skuif die geneesheer se fokus na vertraging van die groei van die kanker en behandeling van die pasiënt se ongemak en pyn.
[wysig] Snykunde
As die kanker netjies beperk is dan word die prostaatklier in sy geheel deur snykunde verwyder. Dis 'n delikate operasie want senuweebondels is aan beide kante van die prostaatklier teenwoordig en die urinebuis loop reg deur die middel van die klier. 'n Nuwe (2005) ontwikkeling is dat die operasie met die hulp van 'n robotsjirurg gedoen kan word wat dit 'n meer betroubare proses maak.
[wysig] Bestralingsterapie
Die operasie mag dan opgevolg word met bestraling en/of hormoonbehandeling. Weereens, as dit vroeg ontdek word en nie versprei het nie is die operasie moontlik al wat nodig is. Bestralingterapie gebruik ioniserende strale (hoë energie partikels) om die gewas te vernietig. Dit kan aangewend word om beperkte gewasse te vernietig of om verspreide gewasse te krimp of om urine- en stoelprobleme en pyn te verminder. Die duur van en aantal bestralings behandelinge hang af van hoe gevorderd die kanker is.
As 'n alternatief kan radioaktiewe materiaal in die prostaatklier geplant word om oor 'n tyd die kwaadaardige gewas te vernietig. Die behandeling word bragiterapie genoem.
[wysig] Kriogeniese Terapie
Kriogeniese terapie kan ook gebruik word om die prostaatklier te vernietig deur middel van 'n baie lae temperatuur instrument.
[wysig] Chemoterapie
Chemoterapie word soms gebruik maar dit is in die geval prostaat kanker nie baie betroubaar nie.
[wysig] Hormoonterapie
Hormoonterapie word deur inspuiting of as pille toegedien. Die doel van hormoonbehandeling is om die die manlike hormoon (testosteroon) wat die groei van die prostaatkanker kan aanhelp te verminder. Die behandeling kan of testosteroon produksie stop of dit kan die hormoon se werking blok. Suksesvolle hormoonterapie krimp die kwaadaardige gewas of laat dit ten minste stadiger groei. Hormoonbehandeling word toegepas wanneer:
- dit nodig is om die effek van 'n operasie of bestraling te versterk veral in pasiënte waar die kanker mag terugkeer.
- die pasiënt ander ernstige mediese probleme het wat 'n operasie of bestraling onprakties maak.
- die operasie en/of bestraling nie suksesvol was nie en die kanker terugkeer.
[wysig] Komplikasies van die behandeling
[wysig] Snykunde
Impotensie is 'n moontlikheid want die senuwees wat ereksies beheer loop langs die prostaatklier. Een of beide die senuwees mag verwyder moet word. Jonger pasiënte waar die senuwees gespaar word sal tydelik impotent wees maar na 'n aantal maande sal hulle dit herwin. Wanneer die senuwees verwyder word is die skade permanent.
Inkontinensie of verlies aan urine beheer is ook 'n moontlikheid maar is gewoonlik tydelik.
Die risiko dat iemand een of beide die bogenoemde probleme gaan teëkom neem toe met ouderdom.
[wysig] Bestralingsterapie
Uit die aard van die behandeling word naburige weefsel ook beskadig sodat die pasiënt probleme met sy blaas mag ervaar, maagwerking mag hê en pynvolle ontlasting mag ervaar. Nuwe masjiene begin beskikbaar word wat baie akkurate strale uit enige hoek op die gewas kan mik met minimale skade aan omliggende weefsel met drasties verminderde komplikasies.
Bragiterapie vernietig ook omliggende weefsel met ongemaklike nagevolge.
[wysig] Kriogeniese terapie
Daar is 'n aansienlike moontlikheid dat die lae temperatuur van die terapie skade aan die urinebuis en nabygeleë senuwees kan doen alhoewel daar 'n toestel is om die urinebuis warm te hou. Uit die aard van die saak bly daar dan 'n klein hoeveelheid prostaat weefsel agter na die behandeling.
[wysig] Hormoonterapie
Hormoonbehandeling kan algemene moegheid, verminderde seksdrang, impotensie, skielike warm gevoelens, gewigtoename en swelling en sensitiwiteit van die borste veroorsaak.
[wysig] Na dit alles, wat nou?
Elke man met prostaatkanker se situasie is uniek en die volgende statistieke sê niks oor wat met 'n indiwidu gaan gebeur nie. Die pasiënt se vooruitsig hang af van hoe vroeg die kanker ontdek is, van die pasiënt se ouderdom, die grootte van die gewas en of dit al begin versprei het. Soms word 'n vyfjaar oorlewings persentasie gebruik. By voorbeeld is die vyfjaar oorlewing (manne wat na vyf jaar nog leef) tussen 80% en 90% in die geval waar die kanker nog nie begin versprei het nie. Ander sê dat mens 'n 90% kans het om die kanker te oorleef as dit vroeg ontdek word.
Dit is belangrik om gereeld 'n mediese ondersoek te kry (bloedtoets vir PSA, rektale ondersoek) om seker te maak dat die kanker vroeg ontdek word, of in die geval van iemand wat alreeds kanker gehad het maar klaar is met behandeling, om terugkerende kanker so gou as moontlik te vang. 'n Kankerlyer moet nie aarsel om die geneesheer te kontak met vrae oor enige van die bogenoemde simptome wat weer kop uisteek nie.
Bronne:
- Vlaamse Liga tegen Kanker
- Walsh, Patric C. en Janet Farrar Worthington: Guide to Surviving Prostate Cancer
- Nederlandse Kanker bestreiding: KWF (Koningin Wilhelmina Fonds 1949)
