Kabayo-kabayohan

Mula sa Tagalog na Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Kabayo-kabayohan Hangganan ng mga labi: Pliocene hanggang Kasalukuyan[1]
Hippocampus (sari)
Pag-uuring pang-agham
Kaharian: Animalia Kalapian: Chordata Klase: Actinopterygii Orden: Syngnathiformes Pamilya: Syngnathidae Sari: Hippocampus Cuvier, 1816[2]
Uri
Basahin ang lathalain para sa mga uri.

Ang kabayo-kabayohan^[3] (Ingles: seahorse^[4]) ay isang uri ng isdang kamukha ng kabayong panlupa. Kabilang ito sa sari ng mga Hippocampus na kasama sa mga pamilya ng mga Syngnathidae, na kinabibilangan din ng mga isdang-tubo at mga madahong dragong-dagat. Matatagpuan ang mga kabayo-kabayohan sa mga tropikal at subtropikal na mga dalampasigan at mga anyon ng tubig na mabato at mabuhangin (reef) sa kabuuan ng mga karagatan ng Pasipiko, Atlantiko at Indya.

Ang mga may-gulang na mga kabayo-kabayohan ay karaniwang may habang 13.3 mm (0.52 pulgada) mula ulo-hanggang-buntot, katulad ng bagong-tuklas lamang na Hippocampus denise,^[5] hanggang 35 sm [cm] (13.78 pulgada). Ang mga kabayo-kabayohan at mga isdang-tubo ay natatangi sa pagiging kaisa-isang sari kung saan ang mga lalaki ang nagbubuntis.^[6]

May panlikod na palikpik ang kabayo-kabayohan na nalagay sa ibabang bahagi ng katawan at mga palikpik sa may harapan ng dibdib na nakalagay sa may ulunan malapit sa mga hasang.

Ang mga dragong-dagat ay malapit na kamag-anak ng mga kabayo-kabayohan ngunit mayroong mas malalaking mga katawan at parang mga dahong mga tangkay o sanga na nakatutulong sa pagkukubli sa mga lumulutang na mga halamang dagat o himlayan ng mga kelp. Kumakain ang mga kabayo-kabayohan at mga dragong-dagat ng mga maliliit at mala-uod na mga isda (mga punla) at ng mga ampipoda, katulad ng mga maliliit at mala-hipong krustasyano na kung tawagin ay mga mysid (oppossum shrimp, hipong oposum). Hinihigop nila ang kanilang mga pagkain sa pamamagitan ng mga maliliit na bibig. Ang karamihan sa mga ampipodang ito ay kumakain ng mga pulang alga na namumuhay sa mga lilim ng mga kagubatan ng mga kelp kung saan naninirahan ang mga dragong-dagat.

[baguhin] Pagtatalik

Nagkakaanak ang mga kabayo-kabayohang dagat sa naiibang paraan: ang lalaki ang nagbubuntis. Ipinapasok ng babaeng kabayo-kabayohan ang kaniyang obipositor (pamasok ng mga itlog) sa sisidlan ng mga supling ng lalaking kabayo-kabayohan, kung saan inilalagak ang mga itlog mula sa babae, na pupunlaan naman ng lalaki. Kakabit naman ang mga nabinhiang mga itlog sa dingding ng loob ng sisidlan (pouch o butse^[7][8], o bulsupot [bulsang-supot]) at mababalutan ng mga laman (tisyu).^[9] Sinasabi ng mga bagong pananaliksik na nagpapakawala at nagkakalat ng mga tamod ang lalaki sa nakapaligid na tubig-dagat sa kahabaan ng pertilisasyon, at hindi tuwiran sa sisidlan na dating pinaniniwalaan.^[10] Karamihan sa mga pagbubuntis ng mga kabayo-kabayohan ay tumatagal ng mga dalawa hanggang tatlong linggo.

Ang mga supling mula sa napisang mga itlog ay hindi umaasa sa kanilang mga magulang. May ilang namamalagi habang lumalaki sa mga plankton ng dagat. Kung minsan, maaaring kainin ng lalaking kabayo-kabayohan ang ilang sa mga bagong-pisang mga supling. May ibang mga uri (H. zosterae) na daglian namang namumuhay sa ilalim ng dagat (mga benthos).

Karaniwang nakikisama lamang sa iisang asawa (monogamo) ang mga kabayo-kabayohan, bagaman mayroong ilang mga uri (kabilang ang H. abdominalis) na lubhang nakikipagtalik sa marami (poligamo). Sa mga pares na monogamo, ang lalaki at babae ay bumabati sa isa't isa sa pamamagitan ng mga galaw ng panliligaw sa umaga at kung minsan sa gabi rin upang mapasidhi ang kanilang pagiging malapit sa bawat isa. Sa labas ng mga oras ng pagliligawang ito, magkahiwalay silang humahanap ng makakain.

[baguhin] Bilang alagang hayop

Mga kabayo-kabayohan (Hippocampus erectus) sa Akwaryum ng New England.

Habang ang marami sa mga naglilibang sa akwaryum ay magaalaga ng mga kabayo-kabayohan, hindi mainam para sa mga kabayo-kabayohan ang mamuhay sa mga pantahanang akwaryum. Kumakailan lamang sila ng mga buhay na pagkain katulad ng hipong nabubuhay sa tubig-alat, at madali silang magkaroon ng pagkabalisa kung nasa loob ng akwaryum, na nakapagpapababa ng kanilang sistemang imyuno kung kaya't madali silang magkakasakit.

Bagaman sa mga kararaan lamang na mga taon, ang pagpaparami kahit wala sa kalikasan ay lubos na lumaganap. Uminam ang kanilang buhay kahit man sila ay mga bihag ng mga tagapag-alaga, at mas mababa ang tiyansang magdala ng mga karamdaman. Kumakain ang mga kabayo-kabayohang ito ng mga hipong mysid, at hindi sila nakararanas ng pagkabigla at pagkabalisa dahil sa pagkakakuha mula sa kalikasan at nailagay sa isang akwaryum. Bagaman mas mahal ang halaga ng mga kabayo-kabayohang isinilang sa kulungang akwaryum, mas nabubuhay sila nang matagal kung ihahambing sa mga kabayo-kabayohang ligaw, at hindi nakaapekto sa bilang ng mga nasa kalikasan.

Maaaring alagaan ang mga kabayo-kabayohan sa isang akwaryum na sila lamang ang laman, o may palakaibigang mga kasama. Mabagal magsikain ang mga kabayo-kabayohan, kapag may mga kasamang mabibilis at matatakaw kung kumain, matatalo ang mga kabayo-kabayohan sa pakikipag-unahan sa pagkain. Natatanging pangangalaga ang dapat na ibigay upang masegurong lahat ng mga indibidwal ay makatatanggap ng sapat na pagkain bawat oras ng pagpapakain.

Maaaring mamuhay na kasama ng maraming sari ng hipon at ibang nilalang na mahilig manginain sa ilalim ng akwaryum. Mainam ding kasama nila ang mga isdang nasa pamilya ng mga bia. May ilang mga uri na bukod-tanging nakapepeligro sa mga mababagal na mga kabayo-kabayohan kung kaya't dapat mahigpit na iwasan: katulad ng mga igat, isdang tang, triggerfish, pusit, pugita, at anemoneng-dagat.

Ang mga hayop na ipinagbibili bilang mga kabayo-kabayohang pantubig-tabang ay karaniwang ang mga kamag-anak na isdang-tubo, na ang mga uri ay namumuhay sa mas mababang bahagi ng mga kailugan. Ang mga sinasabing tunay na kabayo-kabayohang na nabubuhay sa tubig-tabang, na tinaguriang Hippocampus aimei ay hindi tunay na uri, subalit isang pangalang kung minsan ay ginagamit para sa mga indibidwal na kabayo-kabayohan ni Barbour at kabayo-kabayohang Hedgehog. Ang huli ay isang uring karaniwan nang natatagpuan sa mga hindi gaanong kaalatang mga tubigan, subalit hindi naman tunay na isdang pantubig-tabang.

[baguhin] Gamit sa panggagamot ng mga Tsino

Kabayo-kabayohang ginagamit sa panggagamot.

Nitong mga nakaraan mga taon, nanganib ang mga bilang ng mga kabayo-kabayohan dahil sa sobrang pangingisda. Samakatuwid, ang paghuli ng mga kabayo-kabayohan mula sa kalikasan ay mahigpit na ipinagbabawal. Ginagamit ang kabayo-kabayohan sa tradisyunal na herbolohiyang Tsino, at may mga 20 milyong mga kabayo-kabayohan ang maaaring mahuli bawat taon at ipagbili para sa ganitong layunin.^[11] Mahirap paramihin ang mga kabayo-kabayohang gamit sa panggagamot na palaki sa kulungan sapagkat madali silang magkaroon ng karamdaman at may ibang antas ng kasiglaan kung ihahambing sa mga kabayo-kabayohan na talagang pang-akwaryum.

Ang pag-angkat at pagluluwas ng mga kabayo-kabayohan ay naisasaayos at naitutumpak sa pamamagitan ng CITES mula pa noong Mayo 15, 2004.

Ang suliranin ay maaaring palubhain ng pagibayo ng paggamit ng mga pildoras at kapsula bilang mas kinakatigang paraan ng paglunok ng mga gamot dahil sa mas mura at higit na madaling makuha kesa mga nakaugaliang paraan. Ang huli ay mga inisa-isang mga inihandang reseta ng mga hilaw na gamot ngunit mas mahirap hanapin ang mga sangkap. Dati, dapat na may partikular na laki at kalidad ang kabayo-kabayohan bago tanggapin ng mga dalubhasa at mamimimili para magamit sa nakaugaliang panggagamot ng mga Tsino, subalit ang bumababang kapararakan ng mapagkukunan ng may gustong laki, katamlayan sa kulay, at kakinisan ay napalitan ng pagkiling sa mga nakapakete nang mga gamot, na nakapagbigay ng pagkakataon sa mga komersiyante na magbenta ng mga dating hindi ginagamit na mga kabayo-kabayohang nasa kanilang kabataan, masungay at maiitim ang kulay. Sa ngayon, halos ikatlong bahagi ng bilang ng mga kabayo-kabayohang ipinagbili sa Tsina ay mga nakapakete na. Nakadagdag ito ng pagkabalisa sa bilang ng mga uring ginagamit sa panggagamot.^[12]

[baguhin] Pamumuhay para sa pansariling kaligtasan

Ang isang kabayo-kabayohan ay mga magagalaw na mga mata para sa pagtingin at pangingilag mula sa mga maaaring kumain sa kaniya. Ginagamit rin niya ang mga malilikot na mga matang ito sa paghahanap ng pagkain kahit man hindi niya igalaw ang kaniyang katawan. Katulad ng madahong dragong-dagat, ang kabayo-kabayohan ay mayroon ding mahabang nguso o balungos na nakahihigop ng pagkain. Maliliit ang mga palikpik nito dahil kailangan gumalaw ito sa makapal na mga halaman ng tubig. Mayroon itong mahaba, napapagalaw at naibabaluktot na buntot na maaari niyang ikawit sa mga halamang dagat upang maiwasang matangay ng mga alon.

[baguhin] Santwaryo ng kabayo-kabayohan sa Pilipinas

Ang Pulong Getafe, Jandayan, na malapit sa Bohol ay isang santwaryong akwatika mula pa noong 1995 para sa mga makikinang na kabayo-kabayohan ng Pilipinas na lumalangoy na kahalubilo ng mga kurales sa madirilim na tubigan. Noong Disyembre 9, 2007, ginantimpalaan ang santwaryo bilang pinakanatatanging napapangalagaang pook na tubigan sa Pilipinas. Ang gantimpala ay pinagkaloob ng MPA Support Network. Ang MSN ay nangangahulugang Marine Protected Area, isang kaaniban ng maraming mga samahan (alyansang multisektoral) na may layuning pangalagaan ang kapaligirang pantubig. Ang santwaryong tubigan (marina) ng Handumon ay may 50 hektarya, at bahagi ng isang malaking batuhan at mabuhanging anyo ng tubig (reef) sa Bohol, na hitik sa mga isda, kabibe at makapal bilang ng mga bakawan. Itinatag ng Pundasyong Haribon ang Pundasyon ng Proyektong Kabayo-kabayohan (Project Seahorse Foundation) sa Handumon upang mapangalagaan ang mga kabayo-kabayohan.^[13]

[baguhin] Pagtutukoy na pangkalinangan

Sa heraldriya, ang kabayo-kabayohan ay ipinapakita bilang isang nilalang na may unahang bahagi ng kabayo at hulihang bahagi ng isang isda. Halimbawa ng mga ito ang pagiging mga haliging panggilid sa eskudo ng Pulo ng Wight at ng lungsod ng Newcastle upon Tyne sa Inglatera, at gayon din sa eskudo ng Pamantasan ng Newcastle sa Australia. May mga inukit din na wangis ng kabayo-kabayohan na ginamit bilang kaugnay ng eskudong pangsandatahan (heraldriya) sa Pransya. Karaniwang itong ginagamit na pandekorasyon sa mga saksakyang pandagat sa Pransya noong ika-18 o 19 dantaon.

Ang kabayo-kabayohan ay isang kapuna-punang logo ng Waterford Crystal, isang kumpanyang gumagawa ng mga salaming kristal. Ang kabayo-kabayohan ay ginagamit ding logotipo ng mangguguhit (ilustrador) na si William Wallace Denslow ng Estados Unidos.

Sa kultura ng mga Seri sa hilagang-kanluran ng Mehiko, may alamat na nagsasalaysay na ang kabayo-kabayohan ay isang tao, na upang makatakas mula sa mga manunugis, ay lumusong sa dagat. Bago lumusong, hinubad ng taong ito ang kaniyang sandalyas at ikinabit sa isang sinturon na nakasukbit sa kaniyang likod.^[14]

Ang Pambansang Lipon para sa Epilepsiya ng UK ay mayroong isang wisit (maskot) na kabayo-kabayohan na pinangalanan mula sa isang emperador ng Romang si Julius Caesar, sapagkat pinaniniwalaang isang epileptiko. Pinili ang maskot na kabayo-kabayohan dahil tinatawag ding hippocampus (ang pangalang pang-agham ng kabayo-kabayohan) ang isang bahagi ng utak na hindi tinatablan ng anumang salanta matapos ang mga episodo ng sakit na epilepsiya. Kahugis ng kabayo-kabayohan ang bahaging ito ng utak.

[baguhin] Mga uri

Kabayo-kabayohang kamukha ng Fucus mula sa The Royal Natural History ni Richard Lydekker.

• Sari: Hippocampus
  • Hippocampus abdominalis Lesson, 1827 (Big-belly seahorse; New Zealand, katimugan at silangang Australia)
  • Hippocampus alatus Kuiter, 2001 (Winged seahorse)
  • Hippocampus algiricus Kaup, 1856 (West African seahorse)
  • Hippocampus angustus Günther, 1870 (Narrow-bellied seahorse)
  • Hippocampus barbouri Jordan & Richardson, 1908 (Barbour's seahorse)
  • Hippocampus bargibanti Whitley, 1970 (Pygmy seahorse; Kanlurang Pasipiko, (Indonesia, Pilipinas, Papua New Guinea, Solomon Islands, atbp.)
  • Hippocampus biocellatus Kuiter, 2001 (False-eyed seahorse)
  • Hippocampus borboniensis Duméril, 1870 (Réunion seahorse)
  • Hippocampus breviceps Peters, 1869 (Short-head seahorse; knobby seahorse; katimugan at silangang Australia)
  • Hippocampus camelopardalis Bianconi, 1854 (Giraffe seahorse)
  • Hippocampus capensis Boulenger, 1900 (Cape seahorse)
  • Hippocampus colemani Kuiter, 2003
  • Hippocampus comes Cantor, 1850 (Tiger tail seahorse)
  • Hippocampus coronatus Temminck & Schlegel, 1850 (Crowned seahorse)
  • Hippocampus denise Lourie & Randall, 2003 (Denise's pygmy seahorse)
  • Hippocampus erectus Perry, 1810 (Lined seahorse; east coast of the Americas, between Nova Scotia and Uruguay)
  • Hippocampus fisheri Jordan & Evermann, 1903 (Fisher's seahorse)
  • Hippocampus fuscus Rüppell, 1838 (Sea pony; Indian Ocean)
  • Hippocampus grandiceps Kuiter, 2001 (Big-head seahorse)
  • Hippocampus guttulatus Cuvier, 1829 (Long-snouted seahorse)
  • Hippocampus hendriki Kuiter, 2001 (Eastern spiny seahorse)
  • Hippocampus hippocampus (Linnaeus, 1758) (Short-snouted seahorse; Dagat Mediteranyo at Dagat Atlantiko)
  • Hippocampus histrix Kaup, 1856 (Thorny seahorse; Karagatan ng Indya, Gulpo ng Persya, Pulang Dagat, at sa Dulong Silangan)
  • Hippocampus ingens Girard, 1858 (Pacific seahorse; dalampasigang Pasipiko ng Hilaga, Gitna at Timog Amerika)
  • Hippocampus jayakari Boulenger, 1900 (Jayakar's seahorse)
  • Hippocampus jugumus Kuiter, 2001 (Collared seahorse)
  • Hippocampus kelloggi Jordan & Snyder, 1901 (Great seahorse)
  • Hippocampus kuda Bleeker, 1852 (Spotted seahorse)
  • Hippocampus lichtensteinii Kaup, 1856 (Lichtenstein's seahorse)
  • Hippocampus minotaur Gomon, 1997 (Bullneck seahorse)
  • Hippocampus mohnikei Bleeker, 1854 (Japanese seahorse)
  • Hippocampus montebelloensis Kuiter, 2001 (Monte Bello seahorse)
  • Hippocampus multispinus Kuiter, 2001 (Northern spiny seahorse)
  • Hippocampus procerus Kuiter, 2001 (High-crown seahorse)
  • Hippocampus queenslandicus Horne, 2001 (Queensland seahorse)
  • Hippocampus reidi Ginsburg, 1933 (Longsnout seahorse; sa tubigang mabato, mabuhangin at may mga kurales ng Caribbean)
  • Hippocampus semispinosus Kuiter, 2001 (Half-spined seahorse)
  • Hippocampus sindonis Jordan & Snyder, 1901 (Dhiho's seahorse)
  • Hippocampus spinosissimus Weber, 1913 (Hedgehog seahorse)
  • Hippocampus subelongatus Castelnau, 1873 (West Australian seahorse)
  • Hippocampus trimaculatus Leach, 1814 (Longnose seahorse)
  • Hippocampus whitei Bleeker, 1855 (White's seahorse; silangang Australia)
  • Hippocampus zebra Whitley, 1964 (Zebra seahorse)
  • Hippocampus zosterae Jordan & Gilbert, 1882 (Dwarf seahorse; Gulpo ng Mehiko at sa Caribbean)

[baguhin] Mga larawan

Kabayo-kabayohan, Pulo ng Turneffe, Belize

Kabayo-kabayohan, St. Croix, Virgin Islands

Isang pares ng potbelly seahorse (kabayo-kabayohang palayok-tiyan) na magkahawak-buntot sa Akwaryum ng Tennessee.

[baguhin] Mga talasanggunian

Ang artikulong ito o mga bahagi nito ay hinango o isinalin mula sa English Wikipedia. Sa wikang Ingles, ang katumbas na artikulo ay pinamagatang:

Seahorse

[baguhin] Iba pang mga babasahin

• Amanda C.J. Vincent at Laila M. Sadler. "Faithful pair bonds in wild seahorse, Hippocampus whitei." Animal Behaviour (Matapat na pagpapares sa mga ligaw na kabayo-kabayohan, Hippocampus whitei." Ugali ng Hayop), 50 (1995): 1557-1569.
• Amanda C.J. Vincent. "A role for daily greetings in maintaining seahorse pair bonds." Animal Behaviour (Isang pagganap ng pang-araw-araw na pagbati upang mapanatili ang pagpapares ng kabayo-kabayohan. Ugali ng Hayop), 49 (1995): 258-260.
• Amanda C.J. Vincent. "A seahorse father makes a good mother." Natural History (Mabuting ina ang isang amang kabayo-kabayohan), Kasaysayang Likas), 12 (1990): 34-43.
• Ananda C.J. Vincent at Rosie Woodroffe. "Mothers little helpers: patterns of male care in mammals." Trends in Ecology and Evolution (Mga maliliit na katulong ng mga ina: mga gawi ng mga lalaking nag-aalaga sa mga mamalya. Mga gawi sa Ekolohiya at Ebolusyon), 9 (1994): 294-297.
• Sara A. Lourie, Amanda C.J. Vincent at Heather J. Hall: Seahorses: An Identification Guide to the World's Species and their Conversation (Mga Kabayo-kabayohan: Isang Gabay sa Pagkakakilanlan ng mga Uri sa Mundo at ng pagpapanatili sa mga ito). London: Proyektong kabayo-kabayohan, 1999
• John Sparks: Battle of the Sexes: The Natural History of Sex (Labanan ng mga Kasarian: Ang Likas na Kasaysayan ng Pagtatalik. London: Mga aklat ng BBC (BBC Books), 1999

[baguhin] Mga talaugnayang panlabas

May karagdagang midiya ang Wikimedia Commons na may kaugnayan sa/kay:

Kabayo-kabayohan

• Seahorse.org mapagkukunan ng ibang impormasyon
• ARKive - mga larawan at pelikula ng pygmy seahorse (Hippocampus bargibanti)
• Proyektong kabayo-kabayohan
• Mga larawan Pygmy seahorse: Hippocampus denise,"Walea" Pygmy Seahorse, "Pontohi" Pygmy Seahorse
• Mga larawan ng kabayo-kabayohan