Ultraljubičasto zračenje
From Wikipedia
Ultraljubičasto zračenje (skraćeno UV prema eng. -{ultraviolet}-) obuhvata elektromagnetno zračenje sa talasnim dužinama manjim od vidljivog zračenja, ali većim od onih koje imaju meki X-zraci. Deli se na blisko (380-200 nm, NUV), daleko ili vakuumsko (200-10 nm, skraćenica FUV ili VUV) i ekstremno (1-31 nm, skraćenica EUV ili XUV) ultraljubičasto zračenje.
Kada se ispituje njegovo delovanje na ljudsko zdravlje i okolinu, ultraljubičasto zračenje se obično deli na UVA (400-315 nm) ili dugotalasno', UVB (315-280 nm) ili srednjetalasno i UVC (<-280 nm) ili kratkotalasno (germicidno).
U spektru Sunčevog zračenja na ultraljubičasto zračenje otpada samo 10% energije. UVC-zraci ne prodiru do površine Zemlje, pa tako ni do naše kože, jer se apsorbuju u ozonskom sloju atmosfere. UVA i UVB zraci prodiru kroz spoljni sloj kože i izazivaju oštećenja: opekotiine, rak kože, alergiju i sl. Oštećenju ćeliju kože naročito su izloženi ljudi svetle puti.
Image:SOHO EIT ultraviolet corona image.gif
[uredi - уреди] Poreklo imena
Ime znači "van ljubičastog", od latinskog ultra - "van", gde ljubičasto označava deo spektra vidljive svetlsoti sa najmanjim talasnim dužinama.
[uredi - уреди] Otkriće
Otkriće UV zračenja tesno je povezano sa opažanjem da soli srebra potamne kada se izlože sunčevoj svetlosti. Godine 1801. nemački istraživač Johan Riter napravio je ključno otkriće da su nevidljivi zraci na samom kraju ljubičaste oblasti vidljivog spektra izuzetno efikasni u zatamnjivanju papira natopljenog srebrohloridom. Da bi naglasio njihovu hemijsku reaktivnost nazvao ih je "deoksidujućim zracima" naspram "toplotnih zraka" na drugom kraju vidljivog spektra. Deoksidujućim zracima ime je ubrzo promenjeno u "hemijske zrake" i takvo se održalo tokom 19. veka. Kasnije su hemijski i toplotni zraci zamenjeni modernim nazivima ultraljubičasti i infracrveni zraci.
[uredi - уреди] Objašnjenje
Kada se razmatra uticaj UV zračenja na zdravlje čoveka i na okolinu, spektar UV zračenja se obično deli na na UVA (400–315 nm) zračenje, još nazvano dugotalasnim ili "crnim" svetlom; UVB (315–280 nm) zračenje, poznato i kao srednjetalsno zračenje; i UVC (< 280 nm), kratkotalasno ili "germicidno" zračenje.
U fotolitografiji, laserskoj tehnologiji itd., izraz duboko ultraljubičasto ili DUV odnosi se na talasne dužine ispod 300 nm.
[uredi - уреди] Prirodni izvori UV zračenja
Sunce emituje ultraljubičasto zračenje u UVA, UVB, i UVC oblastima, ali zbog apsorpcije u ozonskom sloju zemljine atmosfere 99% zračenja koje stigne do površine Zemlje je iz UVA opsega. (Jedan deo UVC zračenja apsorbovanog u atmosferi učestvuje u stvaranju ozona.)
[uredi - уреди] Korisni efekti
[uredi - уреди] Sigurnosni aspekti
[uredi - уреди] Koža
[uredi - уреди] Oči
[uredi - уреди] Primena UV zračenja
[uredi - уреди] Crna svetlost
desno|mini|250p|Kada se moderna VISA kartica osvetli UV lampom na njoj se pojavi, inače nevidljiva, slika ptice u letu. Izvor "crne svetlosti" je lampa koja emituje dugotalasno UV zračenje i vrlo malo vidljive svetlosti. Ona se pravi kao i normalna flurescentna lampa osim što se koristi samo jedan fosfor a obična staklena cev zameni duboko plavim ljubičastim staklom takozvanim Vudovim staklom.
Da bi se sprečilo falsifikovanje osetljivih dokumenata, (kreditnih kartica, vozačkih dozvola, pasoša) ona se prave sa UV vodenim žigom koji se može videti jedino kada se dokument obasja UV zracima. Danas najveći broj zemalja izdaje pasoše sa mastilom i drugim zaštitnim 'šarama' koje postaju vidljive tek pri obasjavanju UV zracima.
[uredi - уреди] Fluoroscentne lampe
Fluoroscentna lampa ("neonka") radi tako što se u njoj jonizuje živina para niskog pritiska a fosforoscentna prevlaka na unutrašnjoj strani lampe aposrbuje UV zračenje i emituje vidljivu svetlost.
Živina para najvećim delom emituje u UVC opsegu. Zato je izlaganje zračenju živine lučne lampe koja nema zaštitnu fosforescentnu prevlaku vrlo opasno.
[uredi - уреди] Astronomija
[[Slika:Satellite Footprints Seen in Jupiter Aurora.jpg|mini|desno|300p|Polarna svetlost na Jupiterovom severnom polu viđena u ultraljubičastom delu spektra sa Hablovog svemirskog teleskopa.]]
Astronomski vreli objekti emituju ponajviše u UV oblasti (videti Vinov zakon). Međutim, isti ozonksi omotač koji nas štiti od UV zračenja predstavlja problem za astronomska osmatranja sa Zemlje pa se najveći deo osmatranja obavlja iz svemira. (vidi UV astronomija, svemirska opservatorija)
[uredi - уреди] Eliminacija insekata
[uredi - уреди] Spektrofotometrija
UV/VIS spektroskopija se široko koristi kao instrumentalna metoda u hemiji za analizu hemijske strukture, na primer, konjugovanih sistema. UV zračenje se često koristi u vidljivoj spektrofotometriji za detektovanje fluoroscencije u posmatranom uzorku.
[uredi - уреди] Analiza minerala
Ultraljubičasta lampa se koristi i u analizi minerala, dragog kamenja, recimo prilikom utvrđivanja autentičnosti kolekcionarskih uzoraka. Pod vidljivom svetlošću uzorci mogu izgledati isto ali obasjani ultraljubičastim zracima fluoresciraju različito. Ili mogu da pokažu razlike u fluoroscenciji kada se obasjaju dugotalasnim ili kratkotalasnim ultraljubičastim zracima. UV fluoroscentne boje naveliko se koriste u biohemiji i kriminološkim istragama. Najopznatiji predstavnik u biohemiji je možda zeleno fluorescirajući protein (GFP od engleskog Green Fluorescent Protein) koji se često koristi kao genetski obeleživač. Mnoge supstance, recimo proteini, znatno apsorbuju u UV spektralnoj oblasti što je od ogromne praktične važnosti u biohemiji i srodnim oblastima. Zato su UV spektrofotometri obavezni deo biohemijske laboratorijske opreme.
[uredi - уреди] Fotolitografija
[uredi - уреди] Porvera električnih izolatora
[uredi - уреди] Sterilizacija
Ultraljubičaste lampe se koriste za sterilizaciju radnog prostora i pribora koji se koristi u biološkim laboratorijama i medicinskim ustanovama. Komercijalno dostupne živine lampe (niskog pritiska) emituju oko 86% zračenja na talasnoj dužini od 254 nanometara što se poklapa sa jednim od dva maksimuma na kojima DNK apsorbuje zračenje.
[uredi - уреди] Dezinfekcija vode za piće
[uredi - уреди] Prerada hrane
[uredi - уреди] Dektektori vatre
[uredi - уреди] Očvršćavanje mastila, lepkova i prevlaka
[uredi - уреди] Vidi još
[uredi - уреди] Literatura
 Spektar elektromagnetskog zračenja (od najmanje valne duljine do najveće) |
|
| gama zračenje | rendgensko zračenje | ultraljubičasto zračenje | vidljivi dio spektra | infracrveno zračenje | mikrovalno zračenje | radiovalovi | |
| vidljivi dio spektra: | ljubičasta | plava | zelena | žuta | narančasta | crvena |
|---|---|
| Boje | |
| Boje često korištene u informatici: | crvena | zelena | plava | tirkizna (cijan) | ružičasta (magenta) | žuta |
| primarne ⇔ sekundarne: | crvena | plava | žuta | ⇔ | narančasta | zelena | ljubičasta |
| tople ⇔ hladne: | crvena | žuta | narančasta | ⇔ | plava | zelena | ljubičasta |
| ostalo: | crna | bijela |
 |
Ovaj članak vezan uz fiziku je članak u začetku. Možete pomoći Wikipediji tako da ga proširite. |
