Konstantin Veliki

From Wikipedia

Za ostala značenja v. Konstantin I (razvrstavanje).

Gaj Flavije Valerije Aurelije Konstantin (lat. Gaius Flavius Valerius Aurelius Constantinus, rođen 272. godine, stupio na presto 306. godine, umro 337. godine), poznatiji kao Konstantin I ili Konstantin Veliki, bio je rimski vojskovođa i car, nastavljač Dioklecijanove upravne organizacije poznate pod nazivom "dominat".

Rođen je u Naissusu (današnji Niš) 272. godine. Za rimskog cara je izabran godine 306 u današnjem Jorku (V.Britanija) posle smrti svoga oca. Godine 313. je Milanskim ediktom ozakonio kršćanstvo u Rimskom carstvu. Godine 325. je predsjedao Nicejskim koncilom/Никејским сабором, zbog čega se smatra prvim rimskim kršćanskim vladarom. Po predanju, zajedno sa svojom majkom (caricom Jelenom) nalazi u Jerusalimu krst na kome je Isus Hristos bio razapet.

Godine 330. je na temeljima starog Bizanta sagradio grad zvan Nova Roma koji će poslije biti poznat kao Konstantinopol, ili Carigrad, prijestolnica Istočnog rimskog carstva.

Najveći njegov doprinos carstvu je započinjanje velike državne reforme Rima, koji je tada bio devastiran ekonomskom i vojnom krizom, tako što seli glavni grad u Konstantinopolj, a to nezvanično započinje novu fazu Rimskog carstva - dominaciju Vizantije. Tek jedan od njegovih naslednika Teodosije I završava proces reforme i decentralizacije carstva koji se produžava uz manje zastoje na celu istoriju ovog carstva.

Od njegovog doba, crkva se polako sjedinjuje sa državom i igra značajnu ulogu u njenom daljem razvoju.

[uredi - уреди] Borba za vlast

Prva tetrarhija okončna je 1. maja 305. godine abdikacijom Dioklecijana i Maksimijana; druga nije trajala dugo. Kada je Konstancije umro u Eboraku (današnjem Yorku) 306. godine, vojske Britanije i Galije, ne obazirući se na pravila sistema tetrarhije, požurile su da za avgusta proglase Konstantina, mladog Konstancijevog sina. Mladi Maksencije, sin Maksimijana (koji nikada i nije želeo da se povuče s vlasti), proglasio se potom u Rimu za cara, pozvao svog oca da mu se priključi i otarasio se Flavija Valerija Severa. Tako je 307. i 308. godine vladala velika konfuzija. Sedam careva je imalo (ili je mislilo da ima) titulu avgusta: Maksimijan, Galerije, Konstantin, Maksencije, Maksimin Daja, Licinije (koga je za avgusta imenovao Galerije 308. godine, suprotstavljajući ga Konstantinu) i, u Africi, uzurpator Domicije Aleksandar.

Ova je situacija razrešena tako što su carevi bili jedan za drugim eliminisani. Posle brojnih intriga, starog je Maksimijana 310. godine ubio njegov zet Konstantin, a sledeće godine Aleksandra je pogubio jedan od Maksencijevih pretorijanskih prefekta. Galerije je 311. godine umro od bolesti, nekoliko dana pošto je priznao neuspeh svojih progona hrišćana i izdao edikt o toleranciji. Ostali su Konstantin i Maksencije (na zapadu), te Licinije i Maksimin Daja (na istoku). Konstanin, najbolji vojskovođa od njih četvorice, napao je Italiju s jakom vojskom odanih mu Gala i porazio Maksencija kod Mulvijskog mosta, nedaleko od Rima. Pokušavajući da pobegne Maksencije se udavio. Konstantin je tada sklopio sporazum s Licinijem; njih dvojica su privukli sebi hrišćane na istoku tako što su im Milanskim ediktom garantovali versku toleranciju (313). To je oslabilo Maksimina Daju, koji je sada bio izolovan i smatran progoniteljem hrišćana; kad ga je Licinije napao kod Hadrijanopolja, on se razboleo i uskoro umro (313). Tako je carstvo ostalo sa dva cara, Konstantinom i Licinijem, koji su formalno bili saveznici, te su se orodili tako što se Licinije oženio Konstantinovom kćerkom.

Konstantin i Licinije su se ubrzo međusobno sukobili oko vlasti. Konstantin je napao svog protivnika prvi put 316. godine i oduzeo mu dijeceze Panoniju i Meziju. Deset godina je između njih trajalo primirje. Dioklecijan je 316. godine umro u Saloni (današnjem Splitu), koju nikada nije želeo da napusti, iako je njegov politički sistem propao. Konstantin i Licinije su se tada vratili naslednom principu, te su odredili tri moguća cezara među svojim sinovima, sva tri još uvek maloletna, kako bi zasnovali svoje dinastije (dva Konstantinova sina i jedan Licinijev). Međutim, po dinastijskom je principu mogao postojati samo jedan car, koji je iza sebe ostavljao naslednika. Mada je Konstantin bio naklonjen hrišćanima, Licinije je obnovio progone, a 324. godine ponovo je izbio rat. Licinije, poražen prvo kod Hadrijanopolja, a zatim u Anatoliji, morao se predati, te je bio pogubljen zajedno sa svojim sinom. Zatim je i Konstantinov treći sin, Konstancije, bio imenovan za cezara, kao ranije njegova dva starija brata, Krisp i Konstantin Mlađi. Tako je bila osnovana druga flavijevska dinastija, a Konstantin je podupirao verovanje da je njegov otac, Flavije Konstancije (Hlor), bio potomak Klaudija II Gotskog.

[uredi - уреди] Odnos prema kršćanstvu

Konstantinovo preobraćanje u hrišćanstvo imalo je dalekosežne posledice. Kao njegov otac, i on je u početku bio privrženik Sunca. Dok je prinosio žrtvu u Velikom hramu Sunca u galskim planinama Vozges imao je svoju prvu, doduše pagansku, viziju. Tokom borbi s Maksencijem imao je svoju drugu viziju – osvetljeni krst na nebu – posle čega je dao da se na oklope njegovih ljudi ucrta figura koja je možda predstavljala Hristov monogram (mada je verovatno Hrista pomešao sa Suncem u njegovoj manifestaciji "najvećeg dostojanstva", summa dignitas). Nakon svoje pobede proglasio se hrišćaninom. Njegovo preobraćanje još uvek je pomalo obavijeno velom misterije, a njegovi savremenici – Laktancije i Eusebije iz Cezareje – uglavnom ne osvetljavaju to pitanje, i čak su kontradiktorni. Ali je to nesumnjivo bilo iskreno preobraćanje, jer je Konstantin imao religijski način mišljenja. On je takođe bio napredan i stajao je pod snažnim uticajem sposobnih biskupa koji su ga od samog početka okruživali.

Do 320–322. godine na Konstantinovim se spomenicima i novcu pojavljuju solarni simboli, a on sam nikada nije bio naročiti teolog. Ipak, njegova blagonaklona politika prema hrišćanima nikada nije oslabila. Hrišćanstvo je u carstvu još uvek bila manjinska religija, posebno na zapadu i u ruralnim oblastima (pa stoga i u njegovoj sopstvenoj vojsci), te se može isključiti mogućnost neke Konstantinove političke kalkulacije. Ali je njegova politika bila oduševljeno prihvaćena na istoku, i nova se religija zahvaljujući Konstantinu sve brže širila; njegova zvanična podrška prouzrokovala je preobraćanje mnogobrojnih pagana, mada sa sumnjivom iskrenošću, jer su bili ravnodušni prema moralnim ubeđenjima.

Crkva, koja je do nedavno bila progonjena, sada je bila obasuta iznenadnom pažnjom: izgradnja velelepnih crkava (u Rimu i Konstantinopolju), donacije i darovi, oslobađanje sveštenika od dekurionskih dužnosti, davanje sudskih ovlašćenja biskupima i munjevito napredovanje činovnika-hrišćana. Ipak, pagani nisu progonjeni i Konstantin je zadržao titulu pontifex maximus. Ali on je o paganskim bogovima govorio s prezirom i zabranio je određene rituale, pre svega prinošenje žrtvi noću. Zatim je 331. godine naredio da se popiše paganska imovina, opljačkao blago u hramovima i, konačno, uništio nekoliko svetilišta na istoku pod izgovorom nemoralnosti.

Crkve su uskoro osetile teret careve brige: "sekularna ruka" (tj. vlada) stavila se u službu kolebljive ortodoksije, jer je car bio veoma podložan argumentima različitih krugova, te se prilično izgubio u teološkim finesama. U Arlu je 312. godine održan sabor, koji je uzalud pokušao da zaustavi donatsku šizmu (nacionalistički jeretički pokret koji je dovodio u pitanje valjanost nekih crkvenih zvaničnika), koja je nastala u Africi posle Dioklecijanovih progona. Arijska je jeres izazvala još više teškoća: Arije, aleksandrijski sveštenik i učenik Lukijana iz Antiohije, doveo je u pitanje dogmu o Trojstvu i božanskoj prirodi Hrista; njegov asketizam i oštrina njegove dijalektike doneli su mu mnogo sledbenika; bio je osuđen nekoliko puta, ali su se neredi nastavljali. Konstantin, zamoljen od obe strane da posreduje i ravnodušan prema doktrinarnim finesama, koje su uostalom bile strane većini vernika na zapadu, želeo je da uspostavi univerzalni simbol vere; stoga je 325. godine sazvao vaseljenski sabor u Nikeji. Osudio je Arija i, uprkos Istočnjacima, proklamovao da je Isus "jednosuštven" sa Bogom ocem. Ipak, arijska je jeres i dalje postojala, jer je Konstantin nekoliko puta promenio mišljenje; na njega su vršili uticaj arijanski i semi-arijanski biskupi, a jedan od njih, Eusebije iz Nikomedije, čak ga je krstio na samrti, 337. godine.

[uredi - уреди] Uprava nad carstvom

Između 325. i 337. godine Konstantin je sproveo važne reforme, nastavljajući delatnost Dioklecijana. Iskristalisala se podela na pogranične trupe (limitanei) i taktičke trupe (comitatenses i careva garda), na čijem su čelu bili magistri militum. Vojna je karijera postala sasvim nezavisna od civilne. On je, međutim, istovremeno veliki broj vojnika smestio u gradove ili njihovu blizinu, da bi snabdevanje vojske bilo lakše i ekonomičnije. Međutim, to je otežalo održavanje vojnih vežbi i discipline, a vojnici su se besposleno vrzmali po gradovima. Pod Kontanstinom se desilo i to da je jedan varvarin, zapovednik u rimskoj vojsci, stekao istorijski značaj. To je bio Alaman Krok, koji je među vojnicima predvodio pokret koji je Konstantina i doveo do titule avgusta 306. godine, odmah posle smrti njegovog oca Konstancija. Slična je ličnost bio i veliki vojskovođa Bonit, Franak, u periodu od 316. do 324. godine; a Konstantin je za svoje pobede protiv Maksencija 311–312. godine imao da zahvali pre svega svojim vojnicima-varvarima, koji su i predstavljeni na Konstantinovom slavoluku u Rimu. Kada se borio protiv njega, Licinije je regrutovao čitave odrede Gota, kako bi ojačao svoju vojsku. I Konstantin je primao Gote, koji su, navodno, dostigli broj od 40.000, da bi pomogli u odbrani Konstantinopolja u drugom delu njegove vladavine, a dvorsku su gardu otada činili uglavnom Germani, među kojima su se regrutovali i mnogi visoki vojni oficiri. Rimljani su u ratu sve više zavisili od imigranata ili prve generacije varvara, upravo u vreme kada su konvencionalne rimske trupe počele gubiti vojničku vrednost.

Konstantin je mnoge vitezove uzdigao na rang senatora, pošto je u prvom delu svoje vlade morao da popunjava sve veći broj položaja u carskoj birokratiji (koja je bila najmanje 50 puta veća nego u vreme Karakale), i pošto je u kasnijem periodu svoje vladavine morao da popuni drugi senat, onaj u Konstantinopolju. Došlo je i do ubrzane inflacije počasnih titula. Kao rezultat ovih nekoliko promena, postojanje viteškog staleža izgubilo je smisao, a carska se birokratija razvila u novi nobilitet. Najviše položaje u centralnoj vladi zauzimali su dvorski kvestor (quaestor sacri palatii), magister officiorum i finansijski službenici (comes sacrarum largitionum i comes rei privatae). Vikariji dijeceza bili su odgovorni pretorijanskim prefektima, čiji je broj uvećan i čija su ovlašćenja sada obuhvatala velike teritorije: prefekture Galije, Italije, Ilirika i Istoka. Unifikacija političke moći sa sobom je donela i odgovarajuću decentralizaciju uprave.

Da bi reorganizovao finansije i novac, Konstantin je kovao dve nove monete: srebrni miliarensis i, što je važnije, zlatni solidus, koji je zbog svoje stabilnosti kasnije postao glavna moneta Vizantijskog carstva. Zauzimanjem Licinijeve blagajne i pljačkanjem paganskih hramova uspeo je da povrati finansijsku stabilnost države. Ipak je morao da uvede posebne poreze za različite staleže: senatori su plaćali porez nazvan glaeba, a trgovci i zanatlije u gradovima plaćali su porez u zlatu i srebru (chrysargyrum).

[uredi - уреди] Nova prestonica

Konstantinova besmrtnost, međutim, počiva na osnivanju Konstantinopolja. Ovaj "Novi Rim", osnovan 324. godine na mestu Bizanta i osvećen 330. godine, brzo se uvećao po broju stanovnika, kao rezultat povlastica koje su davane doseljenicima. Sagrađen je i veliki broj crkava, ali ni hramovi koji su od ranije postojali nisu rušeni. Grad je postao administrativna prestonica carstva, te je dobio senat i prokonzula. Izbor mesta nije bio uslovljen religijskim razlozima, kako se objašnjavalo, nego kako strateškim razlozima (blizina granica na Dunavu i na Eufratu) tako i ekonomskim (važnost više moreuza i spoj velikog kopnenog puta od Bolonje do Crnog mora s istočnim trgovačkim putevima koji prolaze kroz Anatoliju do Antiohije i Aleksandrije). Konstantin je umro 22. maja 337. godine.