Rogatywka
Z Wikipedii
Rogatywka - rodzaj nakrycia głowy z kwadratowym denkiem, spotykana i u ludów Azji, południowo-wschodniej Europy oraz Lapończyków, charakterystyczna polska czapka narodowa.
Spis treści |
[edytuj] Wojsko Polskie
[edytuj] XVIII wiek - konfederatka
Forma czapki z futrzanym otokiem i sukiennym wierzchem różnych kształtów, między innymi kwadratowym, przybyła do Polski z Azji i w początkach XVIII wieku weszła do ówczesnej mody, zastępując czapkę futrzaną przeciętą z przodu i tyłu. Czapki z kwadratowym denkiem noszone były od co najmniej XIV w. m.in. w Turkiestanie i Turcji. Wczesne formy czapek z kwadratowym denkiem pojawiały się w polskiej lekkiej jeździe w XVIII w. właśnie za pośrednictwem chorągwi tatarskich. Miękka rogatywka rozpowszechniła się w Polsce jako nakrycie głowy patriotycznego ruchu konfederatów barskich w 1768, stąd nazywana była konfederatką. Była to sukienna czapka męska, bez daszka, o główce z kwadratowym denkiem, koloru zwykle karmazynowego, obszyta barankiem, czarnym lub siwym. Przy lewym boku przypinano kokardę, rozetę lub krzyż kawalerski i pióra lub kitę. Rogatywka, znana alternatywnie jako krakuska lub ułanka, została następnie zaadaptowana jako nakrycie głowy w regularnej Kawalerii Narodowej. W latach 80.-90. XVIII wieku ukształtowała się jako wysoka usztywniona czapka rogata z daszkiem, stanowiąca nakrycie głowy ułanów, przy czym baranka zastępowano sukiennym otokiem. Istniały też inne jej odmiany. Utożsamiana z polskim nakryciem głowy i nazywana nawet czapką polską, używana była już szerzej przez różne formacje podczas powstania kościuszkowskiego, także piechotę, milicje i kosynierów. W sformowanych następnie Legionach Polskich we Włoszech wprowadzono jako standardowe nakrycie głowy wszystkich formacji wysoką usztywnioną rogatywkę z daszkiem.
[edytuj] XIX wiek
Wysoka rogatywka z daszkiem, zbliżona do czapek z końca XIX wieku, używana była następnie w części formacji jazdy i piechoty Księstwa Warszawskiego i innych wojsk polskich epoki napoleońskiej, m.in. przez Szwoleżerów Gwardii. Według przepisów z 1810, rogatywki ułanów i piechoty (fizylierów i woltyżerów) były wykonane z czarnego filcu i płótna ze skórzanym daszkiem, miały wysokość 9 cali (22,5 cm) i szerokość boków 10 cali (25 cm), zdobione były okuciami, kitami, kokardami i kordonami.
Po 1815 rogatywki w dalszym ciągu używane były jedynie przez ułanów Królestwa Polskiego. Szerzej były używane przez różne formacje podczas powstania listopadowego 1830-1831, m.in. przez Gwardię Narodową.
Rogatywki o różnych formach, postrzegane jako symbol narodowy, pojawiały się podczas kolejnych polskich zrywów przeciw zaborcom, m.in. powstania krakowskiego 1846 i Wiosny Ludów 1848, w tym Legionu Polskiego na Węgrzech 1848-1849 i Legionu Polskiego we Włoszech 1848. Były one często jedynym narodowym elementem umundurowania. Rogatywki dla piechoty i jazdy przewidywały wytyczne Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego 1863, jednak mogły być one realizowane w niewielkim stopniu z powodu improwizowanego charakteru działań.
[edytuj] I wojna światowa
Rogatywka, jako sukienna czapka męska, była używana przez niektóre polskie formacje zbrojne w czasie I wojny światowej (II Brygada Legionów Polskich, Armia gen. Hallera, Wojska Wielkopolskie).
[edytuj] Polska niepodległa
Współczesna rogatywka to polska czapka wojskowa o czterech rogach, usztywniona (od roku 1935), z daszkiem i kwadratowym denkiem, używana od 1918 do 1950 i ponownie od 1990.
Po odzyskaniu niepodległości Komisja Ubiorcza Ministerstwa Spraw Wojskowych zdecydowała 21 września 1919 wprowadzić rogatywkę jako standardowe nakrycie głowy o typie polskim dla wszystkich rodzajów wojsk i stopni (przeciwko czapce okrągłej i forsowanej przez oficerów legionowych maciejówce). Czapki okrągłe pozostawiono jedynie dla trzech pułków szwoleżerów i Korpusu Ochrony Pogranicza, poza tym odrębne umundurowanie miała Marynarka Wojenna. Wprowadzono wówczas niską nieusztywnianą rogatywkę wzór 1919, z sukna w kolorze ochronnym (khaki), z daszkiem z brązowej skóry okutym blachą, bez barwnego otoku i wypustek. Uzupełniająco noszono furażerkę.
Podczas reformy mundurowej w 1935 dotychczasową rogatywkę zastąpiła czapka garnizonowa o nowym kroju, o usztywnionym kwadratowym denku, przechylonym na prawą stronę. Wzór rogatywki usztywnionej noszony był do wszystkich odmian munduru garnizonowego. Wykonana z szewiotu dla podoficerów i szeregowców, z tkanin czesankowych (diagonal, krepa, kamgarn) dla starszych podoficerów i oficerów. Rogatywki oficerów, chorążych i podchorążych zawodowych miały daszki okute ciemnooksydowaną blachą. Rogatywki oficerów były obszywane galonem srebrnym, chorążych taśmą bawełnianą karmazynową. Otoki rogatywek były barwne - barwa odpowiadała rodzajowi broni lub służby. W dywizjonach górskich noszono rogatywkę z orlim piórem, a w 11 Karpackiej Dywizji Piechoty rogatywkę z pęczkiem piór cietrzewich.
W 1937 czapkę garnizonową uzupełniła miękka, nieusztywniona rogatywka polowa dla wojska, z wyjątkiem lotnictwa, marynarki, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Wg regulaminu z 1937 r. wykonana była z sukna mundurowego dla szeregowców, a z kamgarnu dla oficerów. Daszek był usztywniony, z tego samego materiału, co czapka. Otok był składany, można było go opuszczać chroniąc uszy i kark. Godło na rogatywce haftowano w tym czasie szarą nicią na owalnej podkładce sukiennej. Czapki polowe w okresie II wojny światowej używane były w różnych oddziałach partyzanckich.
W tworzonym w ZSRR od 1943 Ludowym Wojsku Polskim wprowadzono miękką czapkę polową wzorowaną na przedwojennej. Po wyzwoleniu obszaru Polski ponownie używane były przedwojenne rogatywki garnizonowe. Rogatywki noszone były jedynie do ok. 1950, kiedy zastąpiły je całkowicie czapki okrągłe.
W 1961 przywrócono w Wojsku Polskim lekkie nieusztywnione rogatywki polowe, z tkaniny bawełnianej we wzorze maskującym moro. Używane też były w oddziałach MO oraz Straży Pożarnej.
W 1982 w Kompanii Reprezentacyjnej WP przywrócono usztywniane rogatywki garnizonowe, wzorowane na wzorze z 1935 roku.
W 1990 przywrócono w Wojsku Polskim tradycyjne nakrycie głowy w postaci usztywnionej rogatywki garnizonowej.
[edytuj] Zastosowanie obecnie
Obecnie w Wojskach Lądowych RP na rogatywkach noszonych jest 9 rodzajów otoków oznaczających poszczególne służby:
- granatowy - noszony przez: generałów, żołnierzy jednostek zmechanizowanych i zmotoryzowanych, jednostek zabezpieczenia materiałowego, żołnierzy korpusu sprawiedliwości i obsługi prawnej, żołnierzy Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego;
- pomarańczowy - noszony przez: żołnierzy jednostek dziedziczących tradycje wojsk pancernych i samochodowych, żołnierzy jednostek rozpoznawczych;
- ciemnozielony - noszony przez: żołnierzy wojsk rakietowych i artylerii, jednostek wojsk obrony przeciwlotniczej;
- czarny - noszony przez: żołnierzy jednostek wojsk inżynieryjnych i obrony przeciwchemicznej, jednostek zabezpieczenia technicznego, służby kartograficznej i topogeodezyjnej;
- chabrowy - noszony przez: żołnierzy jednostek dowodzenia, wojsk łączności i radiotechnicznych, rozpoznania i walki radioelektronicznej;
- wiśniowy - noszony przez: żołnierzy jednostek służby medycznej, lekarzy i żołnierzy służących w wojskowych szpitalach i sanatoriach;
- szkarłatny - noszony przez: żołnierzy jednostek Żandarmerii Wojskowej;
- fioletowy - noszony przez kapelanów wojskowych;
- żółty - noszony przez: żołnierzy sztabu 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej i 1 Warszawskiej Brygady Pancernej.
[edytuj] Harcerstwo
W harcerstwie rogatywka to nieusztywniona czapka w kolorze munduru z lilijką.
[edytuj] Inne formacje
Analogiczna do czapki wojskowej usztywniona rogatywka noszona jest do mundurów kolejarzy, strażaków oraz kompanii reprezentacyjnej Straży Miejskiej i Gminnej.
[edytuj] Źródła
- Zdzisław Żygulski jun., Henryk Wielecki: "Polski mundur wojskowy", Kraków 1988, ISBN 83-03-01483-8
