Leszek Kołakowski
Z Wikipedii
| Leszek Kołakowski | |
 |
|
| Urodzony | 23 października 1927 Radom, Polska |
Leszek Kołakowski (ur. 23 października 1927 r. w Radomiu) - polski filozof, historyk filozofii, eseista i publicysta.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Do 1956 r. jeden z naczelnych ideologów stalinizmu w polskiej filozofii marksistowskiej, po "destalinizacji" - czołowy "rewizjonista" marksistowski. Pod koniec 1945 roku wstąpił do PPR[1], następnie w latach 1947-1966 był członkiem PZPR. Był pracownikiem Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR. Jeden z współtwórców warszawskiej szkoły historyków idei. Do 1966 profesor, kierownik katedry marksizmu-leninizmu na Uniwersytecie Warszawskim.
W 1965, wraz z Marią Ossowską i Tadeuszem Kotarbińskim, sporządził opinię w sprawie pojęcia wiadomości, która została wykorzystana przez obronę w procesie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, oskarżonych o "rozpowszechnianie (...) fałszywych wiadomości" w Liście otwartym do Partii. W 1966 odebrano mu katedrę i usunięto z PZPR za zbyt radykalną krytykę władz i odchodzenie w nauczaniu studentów od oficjalnego kanonu marksizmu. W 1968, za udział w Wydarzeniach Marcowych, odebrano mu prawo wykładania i publikowania, co zmusiło go do emigracji.
Na emigracji jego poglądy zaczęły stopniowo ewoluować od marksizmu do ogólnie rozumianej myśli chrześcijańskiej. Po krótkim pobycie w Paryżu osiadł ostatecznie w Anglii, gdzie mieszka do dziś. Jego słynny esej Tezy o nadziei i beznadziejności, opublikowany w paryskiej Kulturze w 1971, stworzył intelektualny fundament dla strategii opozycji antykomunistycznej, inspirując powstanie KOR-u i Uniwersytetu Latającego. Przypisuje mu się m.in. pomysł stworzenia w PRL wolnych związków zawodowych. Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym w kraju. W latach 1977-1980 był oficjalnym przedstawicielem KOR-u za granicą i odpowiadał za kontakty między środowiskiem KOR-u i emigracją.
W Anglii na stałe związał się z Uniwersytetem Oksfordzkim, gdzie w latach 1972-1991 był wykładowcą (Senior Research Fellow) w All Souls College, a po przejściu na emeryturę przyznano mu tytuł Honorary member of staff. Oprócz tego wykładał m.in. w Yale University, University of New Haven, Berkeley University, oraz University of Chicago, gdzie otrzymał oficjalną pozycję "visiting professor".
W 1991 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Jest członkiem Fundacji im. Stefana Batorego oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Członek honorowy Radomskiego Towarzystwa Naukowego. 29 kwietnia 2005 Leszek Kołakowski z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Gminy Garbatka-Letnisko, w której przebywał w czasach II wojny światowej. Od 2006 Honorowy Członek Rady Fundacji Centrum Twórczości Narodowej.
[edytuj] Praca filozoficzna
Pierwszym tekstem Kołakowskiego skonfiskowanym przez cenzurę, a zarazem pierwszym, który zaczął funkcjonować poza oficjalnym systemem, był napisany w 1956 r. dla "Po Prostu" manifest "Czym jest socjalizm":
- "Otóż: socjalizm nie jest
-
- państwem, którego żołnierze pierwsi wstępują na ziemię innego kraju;
- państwem, gdzie ilość urzędników rośnie szybciej niż liczba robotników;
- państwem, gdzie tchórzom żyje się lepiej niż odważnym;
- państwem, w którym część obywateli otrzymuje płace czterdzieści razy wyższe niż inna część;
- państwem, które chce, żeby jego ministerstwo spraw zagranicznych kształtowało bieżący światopogląd dla całej ludzkości;
- państwem, które źle odróżnia ujarzmianie od wyzwalania;
- państwem, gdzie rasiści cieszą się wolnością;
- państwem, które mówi, że świat jest bardzo skomplikowany, ale naprawdę myśli, że świat jest nadzwyczaj prosty;
- państwem, które jest przekonane, że nikt nigdy na świecie nie może wymyślić nic lepszego;
- państwem, gdzie wielu ignorantów uchodzi za uczonych;
- państwem, gdzie jest dużo ludzi szlachetnych i dzielnych, ale trzeba wiedzieć o tym skądinąd niż ze znajomości polityki jego rządów; (...)"
Po całym, znacznie dłuższym, wyliczeniu, czym nie jest socjalizm, Kołakowski przystępuje do jego zdefiniowania, pisząc:
- "Socjalizm jest to ustrój, który... eh!, co tu dużo mówić! Socjalizm jest to naprawdę dobra rzecz."
Kołakowski w 1958 roku opublikował monografię Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy, w której posługiwał się już warsztatem nie tylko historyka filozofii, ale również historyka idei. Filozofii XVII wieku pozostaje wierny w kolejnych swoich pracach. W 1965 roku opublikował głośne studium Świadomość religijna i więź kościelna, uznawane z jednej strony za aluzyjną krytykę realnego socjalizmu w historycznym kostiumie, a z drugiej strony za wnikliwą analizę przemian religijności w XVII wieku. Kołakowski zarysowywał napięcie między indywidualną religijnością a wymaganiami wspólnotowego kościoła w ruchach protestanckich. Odczytywano to jako sprzeczność między jednostkowym zaangażowaniem intelektualisty a autorytarną rzeczywistością systemu.
W latach 1968-1976 napisał trzytomową pracę Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozpad, gdzie w sposób przekrojowy opisał rozwój tej doktryny, obalając wiele mitów i półprawd obecnych w dyskusjach na ten temat w krajach za żelazną kurtyną. Od roku 1966 jego zainteresowania zaczęły ewoluować w stronę filozofii kultury i etyki. W latach 1967-1975 napisał m.in: Kulturę i fetysze, Obecność mitu, Husserl i poszukiwanie pewności.
Aktualnie, głównym przedmiotem jego zainteresowań filozoficznych jest historia filozofii, zwłaszcza od XVIII wieku, w tym doktryny liberalizmu, a także filozofia kultury oraz religii. Jak pisze sam o nim Bronisław Baczko[2]:
- "W naszym świecie, o którym wie, że staje się coraz bardziej świecki, Kołakowski uporczywie tropi obecność sacrum, czy też, by to rzec inaczej – obecność Boga ukrytego. Postawy wobec sacrum znajdują się w centrum jego uważnej i troskliwej refleksji, której przedmiotem są dzieje człowieczych zmagań z Bogiem, owe złożone i powikłane relacje, w które ludzie wchodzą z Bogiem w toku ich własnej burzliwej historii.
- Nade wszystko Leszek Kołakowski jest moralistą, ale szczególnego pokroju, a mianowicie moralistą realistycznym. Świadom jest on w pełni, że nasza skończoność, nasze słabości i nasza historyczność narzucają nam nieuchronnie pewien relatywizm moralny. Z tym większym naciskiem podkreśla on więc, że zgodzić się na swą człowieczą kondycję znaczy również uznać i przyswoić sobie pewien moralny wzorzec bycia człowiekiem, którego nie jesteśmy twórcami, z czego wynika, że nie wolno nam przyzwalać na nic, co jest nieludzkie.
- Kołakowski jest racjonalistą sceptycznym i pragmatycznym: pokładać wiarę w rozum to, z konieczności, uznać również jego ograniczenia oraz postrzegać, jak łatwo ulega on pokusom namiętności."
Oprócz tekstów filozoficznych spod pióra Kołakowskiego wyszły również utwory o charakterze literackim, choć również poruszające tematykę filozoficzną, (13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych, Rozmowy z Diabłem, Cztery bajki o identyczności). W przypowiastkach i bajkach Kołakowski w przystępnej i atrakcyjnej literacko formie analizuje zagadnienia i paradoksy filozoficzne lub przedstawia dyskusje pomiędzy różnymi szkołami i doktrynami.
W 1996 nagrał dla Telewizji Polskiej 30 miniwykładów poświęconych ważnym zagadnieniom filozofii kultury (m.in. władzy, tolerancji, zdradzie, równości, sławie, kłamstwu), wydane następnie w formie książkowej jako Mini Wykłady o Maxi Sprawach. W 2004 rozpoczął telewizyjne wykłady z serii O co nas pytają wielcy filozofowie.
[edytuj] Nagrody i wyróżnienia
- Jurzykowski Prize (1969)
- Friedenpreis des Deutschen Buchhandels (1977)
- Prix Européen d’Essai (1981)
- Praemium Erasmianum (1982)
- MacArthur Fellowship(1983)
- Jefferson Award (1986)
- nagroda Polskiego Pen Club-u (1988)
- Ernst Bloch Preis (1991)
- Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (1991)
- Prix Tocqueville (1993)
- Premio Nonino (1997)
- Order Orła Białego (1997)
- nagroda biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych im. Johna Klugego (2003; 1 milion dolarów; nagroda, która ma ambicję stać się nagrodą Nobla nauk humanistycznych; Kołakowski był pierwszym laureatem tej nagrody)
- Medal świętego Jerzego (2006)
- Nagroda Jerozolimska (2007)
- liczne doktoraty honoris causa (m.in. Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Wrocławski)
Przypisy
- ↑ Nie widziałem, nie znałem, nie pamiętam, "Rzeczpospolita" - dodatek "Plus Minus" z dnia 27 października 2007
- ↑ Bóg doskonale wie, w co wierzę. Tygodnik powszechny
[edytuj] Wybrana bibliografia
- Szkice o filozofii katolickiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1955
- Wykłady o filozofii średniowiecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956
- Światopogląd i życie codzienne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1957
- Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955-1968, red. Zbigniew Mentzel, Puls, Londyn 1989, wyd. 2 Londyn 2002
- Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958
- Wybrane teksty z historii filozofii. Filozofia XVII wieku. Francja, Holandia, Niemcy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959 (antologia tekstów filozoficznych)
- Notatki o współczesnej kontrreformacji, Książka i Wiedza, Warszawa 1962
- 13 bajek z Królestwa Lailonii, Czytelnik, Warszawa 1963
- Klucz niebieski albo opowieści budujące z historii świętej zebrane, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964
- Rozmowy z diabłem, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965
- Świadomość religijna i więź kościelna. Studia nad chrześcijaństwem bezwyznaniowym siedemnastego wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965
- Wybrane teksty z historii filozofii. Filozofia egzystencjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965 (antologia tekstów filozoficznych; z Krzysztofem Pomianem)
- Filozofia pozytywistyczna (od Hume’a do Koła Wiedeńskiego), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966
- Kultura i fetysze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967
- Obecność mitu, Instytut Literacki, Paryż 1972
- Husserl i poszukiwanie pewności, tłum. P. Marciszuk, Aletheia, Warszawa 1990
- Główne nurty marksizmu. Powstanie - rozwój - rozkład, Instytut Literacki, Paryż 1976-78
- Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Aneks, Londyn 1982
- Moje słuszne poglądy na wszystko, Znak, Kraków 2000
- Religion. If there is no God..., New York: Oxford University Press, 1982
- = Jeśli Boga nie ma... O Bogu, Diable, Grzechu i innych zmartwieniach tak zwanej filozofii religii, tłum. Tadeusz Baszniak, Maciej Panufnik, Aneks, Londyn 1987
- Metaphysical horror, Oxford: Basil Blackwell, 1988
- = Horror metaphysicus, tłum. Maciej Panufnik, Res Publica, Warszawa 1990
- Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu, tłum. I. Kania, Kraków 1994
- Bergson, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997
- Mini wykłady o maxi sprawach, Znak, Kraków 2003 (trzy serie w jednym tomie)
- 128 bardzo ładnych wierszy stworzonych przez 68 poetek i poetów polskich, Znak, Kraków 2003 (wybór dokonany przez Leszka Kołakowskiego)
- O co nas pytają wielcy filozofowie. Seria I, Znak, Kraków 2004
- Wśród znajomych. O różnych ludziach mądrych, zacnych, interesujących i o tym, jak czasy swoje urabiali, Znak, Kraków 2004 ISBN 83-240-0500-5
[edytuj] Dzieła o Kołakowskim
- Bogdan Piwowarczyk, Odczytać Kołakowskiego. Problem Boga, człowieka, religii, Kościoła, ISBN 83-85438-01-7, Częstochowa 1992.
- Jan Andrzej Kłoczowski OP, Więcej niż mit. Leszka Kołakowskiego spory o religię, ISBN 83-7006-262-8, Kraków 1994.
- Zbigniew Mentzel, "Czas ciekawy czas niespokojny", ISBN 978-83-240--873-5, Kraków 2007
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Lidia Ostałowska, "Mord w oranżerii", Gazeta Wyborcza 31 grudnia 1996-1 stycznia 1997
- 75. urodziny Leszka Kołakowskiego w Tygodniku Powszechnym
- Oświadczenie dla prasy z okazji przyznania Nagrody Klugego, 5 listopada 2003
[edytuj] Wywiady
- Notatka KC PZPR informująca o wydaleniu z partii profesora Leszka Kołakowskiego z dnia 23 XII 1966 roku
- "Marksizm, chrześcijaństwo, totalitaryzm" - Rozmowa Jerzego Turowicza, grudzień 1988
- "Każdy z nas ma cały świat na głowie" - Rozmowa Andrzeja Franaszka i Jarosława Makowskiego, 2002
- "Kołakowski: Religia nie zginie" - Rozmawa Bogumiła Łozińskiego 2008
Antoni Czortek • Ignacy Daszyński • Mirosław Hermaszewski • Jan Paweł II • Maria Fołtyn • Piotr Klimuk • Leszek Kołakowski • Bolesław Limanowski • Edward Materski • Michaił Orłow • Kazimierz Paździor • Józef Piłsudski • Edward Rydz-Śmigły • Włodzimierz Sedlak • Tadeusz Sołtyk • Andrzej Wajda • Lech Wałęsa
