Kultura przeworska
Z Wikipedii
.png/270px-Germanic_tribes_(750BC-1AD).png)
Kultura przeworska - kultura archeologiczna, dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych, kultura epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e., na terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską.
Spis treści |
[edytuj] Chronologia geneza i zanik
Nazwę tej kulturze nadano od miasta Przeworsk, od którego w niewielkiej odległości leży miejscowość Gać, w której znaleziono cmentarzysko. Pierwszej publikacji tego stanowiska dokonał w 1909 r. Karol Hadaczek, jednak do literatury nazwę wprowadzono dopiero w latach trzydziestych. Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, jednak pewne jest, iż wpływ na jej rozwój miała ludność kultury pomorskiej oraz grobów kloszowych. Autorzy[potrzebne źródło] okresu rzymskiego przypisują tereny kultury przeworskiej plemionom Lugiów (o celtyckim, pra-Słowiańskim, pra-Germańskim lub mieszanym składzie) i Wenedów, utożsamianym z pra-Słowianami. Nie bez znaczenie pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej, wędrówki plemion np: Bastarnów i Skirów. Zgromadzony materiał archeologiczny kultury przeworskiej datowany jest od fazy C2 okresu lateńskiego do okresu wędrówek ludów (200/250 lat p.n.e. do ok. 450 roku n.e.).
Kultura przeworska zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów.
[edytuj] Obszar występowania i kontekst kulturowy
Ludność kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim zajmowała tereny Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski. Drobne lecz nie istotne zmiany w zasięgu jej występowania obserwujemy w okresie rzymskim. Stanowiska tej kultury graniczyły w II-I wieku p.n.e. ze stanowiskami kultury oksywskiej od północy, kręgu jastorfskiego od zachodu, kultury zarubinieckiej od wschodu oraz osadnictwa celtyckiego oraz kultury puchowskiej od południa. W V wieku n.e. ze stanowiskami ludności kultury: luboszyckiej oraz kręgu nadłabskiego od zachodu, grupy dębczyckiej od północy oraz kultury wielbarskiej od wschodu. Oprócz zwartych obszarów istniały enklawy osadnictwa przeworskiego: środkowe Niemcy nad Soławą.
[edytuj] Charakterystyczne wytwory kulturowe
[edytuj] Inwentarz
Charakterystyczne dla ludności kultury przeworskiej jest duża ilość przedmiotów żelaznych. Są to umba z kolcem, klamry do pasa o formie sztabkowej lub zawiasowej, a także koliste sprzączki, nożyki sierpikowate, a także zestawy narzędzi w postaci młotków, pilników, kowadełek, obcęgów i tłoczków oraz zestawy toaletowe: nożyce, półksiężycowate brzytwy , szczypce.
[edytuj] Ceramika
Ceramikę wytwarzana przez ludność przeworską była lepiona ręcznie i możemy podzielić ją na dwie grupy. Do pierwszej z nich zalicza się tzw ceramika stołowa. Prezentowała zróżnicowaną formę o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach wykonanych starannie. Do drugiej grupy zalicza się ceramika tzw. kuchenna - grubościenna, słabo wykonana, o chropowatych powierzchniach.
[edytuj] Osadnictwo
Formą przewodnią w budownictwie były niewielkie półziemianki, o wymiarach 3x5 metra, ze słupami podtrzymującymi dach. Występowały też większe konstrukcję naziemne, słupowe. W fazie B2 nastąpił wzrost gęstości osadnictwa oraz powstawanie nowych skupisk osadniczych. W IV i V wieku widoczne jest zahamowanie rozwoju osadnictwa oraz jego powolny zanik.
[edytuj] Obrządek pogrzebowy
W pierwszych fazach rozwojowych ludność praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym przeważały groby jamowe nad popielnicowymi. Niezwykle rzadko występowały czyste groby popielnicowe. Zmarłych wyposażano w dary (dla mężczyzn typowe: broń, ostrogi,nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamer do pasa; dla kobiet: dwie żelazne zapinki drucikowate, klamry, przęśliki i noże sierpikowate), przy czym praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) były gięte i łamane. Bardzo rzadko występowały groby szkieletowe (zasięg pokrywa się ze wcześniejszym osadnictwem celtyckim), w których ciała zmarłych układano na boku w pozycji embrionalnej. Rzadko też występowały groby książęce oraz kamienne nasypy przykrywające szczątki w miejscu kremacji - kurhany siedlemińskie. W niektórych rejonach odkryto kamienne stelle, bruk kamienny oraz kamienne kręgi spełniające funkcje ogrodzeń.
[edytuj] Gospodarka i społeczeństwo
Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Poświadczony jest handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy np: dzbany, situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza.
[edytuj] Bibliografia
- Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. Dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres , Kraków 1999
- Kultura pradziejowa na ziemiach Polski zarys, Jerzy Filip Gąssowski, PWN, Warszawa 1985
- Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, wyd. Fogra Kraków 1998
