Josip Broz Tito

Z Wikipedii

Josip Broz Tito ur. 1892, zm. 1980

Prezydent SFRJ
Okres urzędowania	od 1953 do 1980
Poprzednik	Ivan Ribar
Następca	Lazar Koliševski

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w niej poprawić: styl.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz.
Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''.

Josip Broz-Tito, Јосип Броз Тито (ur. 7 maja 1892 w Kumrovcu, Austro-Węgry - 25 maja wg oficjalnego aktu urodzenia - zm. 4 maja 1980 w Lublanie) - przywódca Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii od 1945 aż do swojej śmierci. Podczas II wojny światowej Tito zorganizował antyfaszystowski ruch oporu znany jako Partyzanci Jugosławii. Później był założycielskim członkiem Kominformu, ale opierając się sowieckim wpływom stał się jednym z założycieli i promotorów ruchu państw niezaangażowanych. Zmarł 4 maja 1980 w Lublanie, pochowany został w Belgradzie.

[edytuj] Wczesne lata

Josip Broz urodził się w Kumrovcu w Chorwacji, wtedy części Austro-Węgier na terenie zwanym Zagorje. Był siódmym dzieckiem Franjo i Mariji Broz. Jego ojciec, Franjo Broz, był Chorwatem, podczas gdy jego matka Marija była Słowenką. Wczesne lata życia spędził z dziadkami od strony matki w Podsredie, a następnie rozpoczął naukę w szkole podstawowej w Kumrovcu i nie dostał się do drugiej klasy. Opuścił szkołę w 1905 roku.

W 1907 zaczął pracować jako mechanik-praktykant w Sisaku. Zaangażował się w ruch robotniczy. W 1910 dołączył do związku pracowników metalurgicznych oraz do Socjaldemokratycznej Partii Chorwacji i Słowenii. W latach 1911-1913, Broz pracował w Kamniku (Słowenia), Cenkovie (Czechy) i Monachium. W tych latach był także pracownikiem fabryki samochodów Benz w Mannheim, potem przeprowadził się do Wiener Neustadt, gdzie pełnił funkcję kierowcy testowego Daimlera.

[edytuj] W armii

W maju 1912 Broz zdobył srebrny medal w wojskowych zawodach szermierczych w Budapeszcie. Jesienią 1913 powołano go do armii Austro-Węgier i po wybuchu I wojny światowej został wysłany do Rumy w Wojwodinie. Za antywojenną propagandę uwięziono go w twierdzy Pedrovaradinskiej. W styczniu 1915 został wysłany na wschodni front w Galicji, gdzie wyróżnił się w walce z wojskami rosyjskimi. 25 marca 1915 roku został poważnie ranny i schwytany przez Rosjan na terenie Bukowiny.

[edytuj] Więzień i rewolucjonista w Rosji

Po 13 miesiącach spędzonych w szpitalu, trafił do obozu pracy na Uralu, gdzie więźniowie wybrali go na swojego przywódcę. W lutym 1917 zbuntowani robotnicy zlikwidowali obóz. Uwolniony Josip Broz dołączył wówczas do grupy bolszewików. W kwietniu 1917 roku został ponownie aresztowany, ale zdołał uciec do Sankt Petersburga i uczestniczył tam w demonstracjach 16-17 lipca 1917 roku. Następnie postanowił udać się do Finlandii, jednak znowu został złapany i przewieziony do Twierdzy Pietropawłowskiej, gdzie przebywał przez trzy tygodnie. Wysłano go do Kunguru, ale podczas podróży uciekł z pociągu. Ukrywał się w rosyjskiej rodzinie, gdzie poznał i poślubił Pelagię Biełousową. Wstąpił do Czerwonej Gwardii w Omsku. Wiosną 1918 starał się o członkostwo w Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). W czerwcu 1918 Broz opuścił Omsk. Zatrudnił się jako mechanik w okolicach Omska. W styczniu 1920 wraz z rodziną wyruszył w podróż do stron ojczystych, na terytorium Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, późniejszej Jugosławii. Rodzina Brozów dotarła tam we wrześniu 1920 roku.

[edytuj] Powrót do Jugosławii

Po powrocie Josip Broz wstąpił do Komunistycznej Partii Jugosławii. Wpływ KPJ na życie polityczne kraju bardzo szybko wzrastał. W 1920 podczas wyborów komuniści uzyskali 59 miejsc w parlamencie i stali się trzecią siłą polityczną. KPJ została zdelegalizowana w 1921 i utraciła wszystkie mandaty. Z początkiem 1921 roku Broz przeprowadził się do Veliko Trojstva niedaleko Bjelobaru i znalazł pracę jako mechanik, kontynuował także działalność w podziemnej partii komunistycznej.

W 1925 Broz przeprowadził się do Kraljavica gdzie znalazł pracę w stoczni. Został wybrany na przywódcę związku zawodowego i w 1926 stanął na czele strajku stoczniowców w wyniku czego został zwolniony i przeprowadził się do Belgradu, gdzie pracował w fabryce pociągów w Smederevskiej Palance, wkrótce przeniósł się do Zagrzebia, tam mianowano go sekretarzem Związku Pracowników Przemysłu Metalurgicznego Chorwacji. W 1934 wszedł w skład Biura Politycznego Centralnego Komitetu Komunistycznej Partii Jugosławii, a później wyjechał do Wiednia. Od tego czasu nosił pseudonim "Tito".

W 1935 Tito wyemigrował do Związku Radzieckiego, gdzie pracował przez rok w bałkańskiej sekcji Kominternu. Był członkiem Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) i radzieckiej tajnej policji (NKWD). W 1937 Stalin zamordował Sekretarza Generalnego KPJ Milana Gorkica w Moskwie, a stanowisko po nim objął Tito, który szybko powrócił do kraju. Jako sekretarz generalny wiernie wypełniał wskazania polityczne Kominternu między innymi krytykując faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy.

[edytuj] II wojna światowa

6 kwietnia 1941 roku niemieckie, włoskie i węgierskie siły zaatakowały Jugosławię i w ciągu kilkunastu dni zajęły całe państwo. 17 kwietnia 1941 roku Jugosławia skapitulowała.

Formowanie komunistycznego ruchu oporu na terytorium okupowanej Jugosławii rozpoczęło się 28 kwietnia 1941 roku w Lublanie na Słowenii. Tito od początku odgrywał w tym ruchu przywódczą rolę.

Od 13 maja 1941 Tito i jego partyzanci musieli rywalizować z silniejszymi Królewskimi Wojskami Jugosłowiańskimi w Ojczyźnie Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie generała Dragoljuba „Dražy” Mihailovića zwane inaczej Czetnikami. Czetnicy cieszyli się poparciem Wielkiej Brytanii, USA i jugosłowiańskiego rządu na wygnaniu króla Piotra II.

4 lipca 1941 tuż po rozpoczęciu przez Niemcy inwazji na Związek Radziecki (Operacja Barbarossa), Josip Broz zwołał spotkanie Centralnego Komitetu, który mianował go Wojskowym Dowódcą. Następnie Tito zarządził pobór do wojska.

Komunistyczny ruch partyzancki wkrótce zaczął osiągać sukcesy w kolejnych kampaniach partyzanckich oraz stopniowo wyzwalał terytorium Jugosławii. Działania partyzantów sprowokowały Niemców do zemsty na cywilach. Objawiała się ona masowymi mordami (śmierć każdego żołnierza niemieckiego skutkowała zamordowaniem 100 cywili, na każdego rannego – 50).

Na wyzwolonych terytoriach partyzanci organizowali komitety ludowe, które miały działać jako rządy cywilne. Tito był najbardziej znanym przywódcą Antyfaszystowskiej Rady Narodowego Wyzwolenia Jugosławii – AVNOJ, która zebrała się w Bihaciu 26 listopada 1942 roku i w Jajcu 29 listopada 1943 roku. Podczas tych dwóch sesji, zostały określone podstawy powojennego federacyjnego państwa jugosłowiańskiego. W Jajcu Tito został wybrany Prezydentem AVNOJ. 4 grudnia 1943 roku, mimo że większa część kraju znajdowała się ciągle pod okupacją, Broz proklamował tymczasowy demokratyczny rząd Jugosławii.

Pod naciskiem Stalina alianccy przywódcy zaprzestali popierać Czetników. Król Jugosławii Piotr II, prezydent Franklin Roosevelt, i premier Winston Churchill dołączyli do radzieckiego dyktatora Józefa Stalina w oficjalnym uznaniu Tity i jego partyzantów na konferencji w Teheranie. W wyniku tej reorientacji politycznej zachodnich aliantów partyzanci Tity zaczęli otrzymywać wsparcie także od nich. Tito był celem sił Osi w okupowanej Jugosławii. Niemcy mieli tylko trzy okazje by zlikwidować Josipa Broza. W 1943 w operacji "Wariant Biały" (Fall Weiss), następnie w operacji "Wariant Czarny" (Fall Schwarz), podczas której Tito został ranny 9 czerwca (ocalenie zawdzięczał swojemu psu) oraz 25 maja 1944 podczas akcji "Skok konika szachowego" (Unternehmen Rösselsprung) – desantu powietrznego w pobliżu sztabu dowodzenia partyzantów w Drvarze.

Partyzanci byli wspierani bezpośrednio przez alianckich spadochroniarzy przydzielonych do ich sztabu dowodzenia, z brygadierem Fitzroy-em Maclean’em na czele, jednak współpraca między nimi a Titą była bardzo trudna. W czerwcu 1944 alianci powołali także Bałkańskie Siły Powietrzne, które, startując z Włoch, udzielały wsparcia jugosłowiańskim bojownikom.

5 kwietnia 1945 Tito podpisał umowę ze ZSRR zezwalającej na "tymczasowe wkroczenie wojsk radzieckich na terytorium Jugosławii". Wspomagani przez Armię Czerwoną partyzanci wyzwolili swój kraj w 1945 roku.

[edytuj] Powojenna Jugosławia

Król Piotr II poszukiwał kompromisu z rosnącymi w siłę komunistami. Pod koniec 1944 roku rojaliści i komuniści zawarli ugodę, jej wyrazem był, podpisany na wyspie Vis w Dalmacji pakt, zwany także Porozumieniem Tito- Šubašić.

Pomimo powołania w marcu 1945 formalnie koalicyjnego rządu, którego premierem został Tito, a ministrem spraw zagranicznych Šubašić, polityka króla nie powstrzymała przejęcia władzy w Jugosławii przez komunistów - ostatecznie został on pozbawiony władzy przez zdominowaną przez komunistów Skupsztinę. 29 listopada 1945 r proklamowano Federacyjną Ludową Republikę Jugosławii, a Šubašić i inni politycy związani z królem podali się wówczas do dymisji.

W tym czasie trwały także deportacje "etnicznych Niemców" (Volksdeutsche) z Jugosławii. Cała mniejszość niemiecka została uznana za nazistowskich kolaborantów. Wielu z nich walczyło w 7 Ochotniczej Dywizji Górskiej SS Prinz Eugen.

Powojenne rozliczenia z kolaborantami przybrały tak wielkie rozmiary, że ofiarą czystek padali także ludzie niewinni. Likwidowani byli członkowie Ustaszy, Chorwaccy Strażnicy Domu (Domobrani), Słoweńscy Strażnicy Domu (Slovensko domobranstvo lub SD) oraz Serbscy Strażnicy Państwa (Srpska Državna Straža) i inni przeciwnicy komunistów.Symbolem postępowania titoistów z ludźmi podejrzanymi o kolaborację jest Masakra w Bleiburgu, zbiorcza nazwa dla serii masowych mordów dokonanych, za przyzwoleniem aliantów, tuż po zakończeniu wojny. Dyktatura Tity była również związana z innymi masowymi zbrodniami (masakra w Fojbie).

W styczniu 1946 roku Skupsztina uchwaliła nową konstytucję. W tym czasie Tito organizował Jugosłowiańską Armię Ludową (Jugoslavenska narodna armija lub JNA) oraz tajną policję - Państwową Administrację Bezpieczeństwa (Uprava državne bezbednosti/sigurnosti/varnosti lub UDBA). Organizacje UDBA i agencja bezpieczeństwa - Departament Ochrony Ludu (Organ Zaštite Naroda (Armije) lub OZNA) zajmowały się między innymi wyszukiwaniem, ściganiem, więzieniem oraz likwidacją nazistowskich kolaborantów i zbrodniarzy wojennych, włączając w to katolickich księży w związku z ich zaangażowaniem w Niepodległe Państwo Chorwackie.

13 marca 1946 Dražę Mihailovića, najsłynniejszego przeciwnika Tity pojmało OZNA. Przywódca Czetników został stracony 18 lipca 1946 roku.

W październiku 1946, na pierwszym soborze od 75 lat, kościół katolicki ekskomunikował Titę i rząd jugosłowiański za skazanie arcybiskupa Alojzego Stepinaca na 16 lat więzienia pod zarzutem pomagania terrorystom i za nawracania Serbów siłą na katolicyzm. Wyrok został później złagodzony.

W 1948 przywódca Jugosławii zmotywowany chęcią stworzenia silnej i niezależnej gospodarki sprzeciwił się Stalinowi. Spowodowało to było wykluczenie Jugosłowiańskiej Partii Komunistycznej z Kominformu 28 czerwca 1948 roku. Negowanie radzieckiego przywództwa przyniosło Ticie duży rozgłos na świecie, ale również zapoczątkowało okres niestabilności często zwany okresem Informbiura (Biura Informacyjnego). Wraz z uznaniem titoizmu za szkodliwą frakcję w ruchu komunistycznym rozpoczęła się czystka wymierzona w prawdziwych bądź rzekomych „titoistów” w całym bloku komunistycznym. Na przykład w stalinowskiej Polsce funkcjonował propagandowy slogan "Tito – pies łańcuchowy imperializmu".

26 czerwca 1950 Zgromadzenie Narodowe poparło istotną ustawę autorstwa Milovana Đilasa i Tity o "samozarządzaniu" (samoupravljanie: typ niezależnego socjalizmu który eksperymentuje z dzieleniem zysków z zarządzanych państwowo przedsiębiorstw). 13 stycznia 1953 roku prawo o samozarządzaniu zostało uznane za podstawę całego porządku społeczno - gospodarczego w Jugosławii.

14 stycznia 1953 Tito zastąpił Ivana Ribara na stanowisku Prezydenta Jugosławii. Po śmierci Stalina Tito dążył do normalizacji stosunków z ZSRR. W 1955 Nikita Chruszczow i Nikołaj Bułganin, w czasie wizyty w Belgradzie, odcięli się od błędnej polityki Stalina wobec Jugosławii. Jednak już w latach 60 stosunki między ZSRR a Jugosławią po raz kolejny pogorszyły się.

Pod przywództwem Tity Jugosławia stała się członkiem - założycielem Ruchu państw niezaangażowanych. W 1961 Tito wraz z Gamal Abdel Nasserem z Egiptu, Jawaharlalem Nehru z Indii, Sukarno z Indonezji oraz Kwame Nkrumahem z Ghany powołał ów ruch do życia. Ta działalność, zwana także Inicjatywą Pięciu poprawiła jugosłowiańską pozycję polityczną w świecie i przyczyniła się do zbliżenia między krajami [[trzeci świat|trzeciego świata].

Ivan Ribar po lewej i Tito

7 kwietnia 1963 państwo zmieniło oficjalną nazwę na Socjalistyczną Federalną Republikę Jugosławii (SFRJ). Podjęte reformy ułatwiły działalność prywatnych przedsiębiorstw i zniosły wiele ograniczeń dotyczących wolności słowa i wyznania.

W 1966 zawarto umowę z Watykanem. Dzięki niej poprawiła się sytuacja jugosłowiańskiego kościoła katolickiego, zagwarantowano częściową wolność katechizacji i otwierania seminariów. Nowy socjalizm Tity zakładał, iż komuniści muszą w przyszłości rządzić Jugosławią dzięki sile argumentów, a nie dyktaturze. Za słowami poszły także czyny i zmniejszono obsadę państwowej agencji ochrony (UDBA) do 5000 pracowników.

Od 1 stycznia 1967 Jugosławia stała się pierwszym krajem komunistycznym, który szeroko otworzył swoje granice dla cudzoziemców i zniósł wizy. W tym samym roku jugosłowiański przywódca zaczął aktywnie promować pokojowe rozwiązanie konfliktu izraelsko-arabskiego. Jego plan zakładał skłonienie Arabów do uznania Państwa Izrael w zamian za zwrot zdobyczy terytorialne Izraela. Arabowie odrzucili tę koncepcję.

W 1967 Tito zaoferował przywódcy Czechosłowacji Alexandrowi Dubčekowi, że przyleci do Pragi na trzy godziny, jeśli tylko Dubček będzie potrzebował pomocy w zwalczaniu ZSRR.

W 1971 Tito został, po raz szósty, wybrany na Prezydenta Jugosławii. W swoim przemówieniu przed Zgromadzeniem Federalnym przedstawił 20 poprawek do konstytucji. Miały one usprawnić państwo jugosłowiańskie. Poprawki przewidywały kolektywną głowę państwa - 22-osobowy organ, składający się z reprezentantów sześciu republik i dwóch autonomicznych prowincji. Tito uważał, że organ ten powinien mieć jednego przewodniczącego, a przewodnictwo miało się zmieniało między przedstawicielami sześciu republik. Gdyby Federalne Zgromadzenie nie uchwaliło jakiejś ustawy to kolektywna głowa państwa mogłaby rządzić za pomocą dekretów. Poprawki wzmacniały także rolę rządu, a jego władza wykonawcza i prawodawcza została w znacznym stopniu uniezależniona od partii komunistycznej. Zmiany szły w kierunku decentralizacji kraju przez zwiększenie autonomii republik i prowincji. Rząd federalny miał dysponować władzą w zakresie polityki zagranicznej, obronności, spraw wewnętrznych, polityki monetarnej, wolnego handlu oraz w zakresie kredytowania biedniejszych części kraju. Zarządzanie edukacją, służbą zdrowia, polityką mieszkaniową miało spoczywać na rządach republik i autonomicznych prowincji.

Zaletą rządów Tity, w oczach Zachodu, było tłumienie działalności nacjonalistycznej i utrzymanie jedności kraju. Jedność ta była wiele razy wystawiana na próbę, szczególnie podczas tak zwanej Chorwackiej Wiosny (znanej również jako masovni pokret, "maspok", co znaczy "ruch masowy") kiedy to rząd musiał tłumić demonstracje i sprzeciw także wewnątrz partii komunistycznej. Mimo stłumienia Chorwackiej Wiosny wiele jej postulatów znalazło swój wyraz się w nowej konstytucji.

16 maja 1974 przyjęto nową konstytucję, a Josip Broz Tito został dożywotnim prezydentem SFRJ .

[edytuj] Końcowe lata

Po zmianie konstytucji, Tito coraz bardziej przejmował rolę męża stanu. Jego bezpośredni udział w polityce wewnętrznej malał.

W styczniu 1980 Tito trafił do Klinični Center, kliniki w Lublanie z problemami krążenia w nogach. Wkrótce potem amputowano mu lewą nogę. Zmarł 4 maja 1980 roku. W jego pogrzebie uczestniczyło wielu światowych mężów stanu. Biorąc pod uwagę liczbę obecnych polityków i delegacji krajowych, był to największy pogrzeb męża stanu w historii. Na pogrzeb przyjechało czterech królów, trzydziestu jeden prezydentów, sześć księżnych, dwudziestu dwóch premierów i czterdziestu siedmiu ministrów spraw zagranicznych. Przybyli oni z obu stron żelaznej kurtyny, ze 128 różnych narodów.

[edytuj] Ciekawostki

Krytycy działalności Josipa Broza Tito zwracają uwagę na dyktatorskie metody sprawowania przez niego władzy oraz na chybioną politykę gospodarczą (przede wszystkim nadmierne zaciąganie kredytów zagranicznych), która przyczyniła się do kryzysu gospodarczego i następującego po nim rozpadu SFRJ.

W 1972 roku Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa.