Jarosław (województwo podkarpackie)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta w woj. podkarpackim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Współrzędne: 50°01'07" N 22°40'47" E

Jarosław

Herb Jarosławia

Gmina
- rodzaj

Jarosław
miejska

Burmistrz

Andrzej Wyczawski

Powierzchnia

34,46 km²

Położenie

50° 01'07'' N
22° 40'47'' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

40 523
1175,9 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

37-500

Tablice rejestracyjne

RJA

Położenie na mapie Polski

Jarosław

TERC10
(TERYT)

3182504011

Miasta partnerskie

Michalovce

Orange

Dingelstädt

Vyškov

Użhorod

Humenne

Jaworów

Schönebeck

Urząd miejski³

Rynek 1
37-500 Jarosław
tel. 16 624-87-00; faks 16 624-87-65

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Widok na miasto

Ratusz

Kamienica Orsettich

Kościół Dominikanów

Kościół i klasztor Dominikanów – widok od południa

Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego

Kościół pw. św. Mikołaja i opactwo benedyktynek

Kolegiata Bożego ciała

Kościół św. Ducha

Jarosław (ukr. Ярослав) to miasto i gmina w Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, położone nad Sanem, na pograniczu dwóch krain geograficznych: Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego. Niegdyś także miasto styku trzech wyznań i trzech kultur: polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Miasto o bogatej tradycji i licznych zabytkach, ważny węzeł szlaków komunikacyjnych i centrum handlowe. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego. Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 40 523 mieszkańców.

[edytuj] Struktura powierzchni i demografia

Według danych z roku 2002⁶, Jarosław ma obszar 34,46 km², w tym:

użytki rolne: 72%
użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 3,35% powierzchni powiatu.

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	40 523	100	21 694	53,5	18 829	46,5
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1175,9		629,5		546,4

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1315,33 zł.

Ludność Jarosławia

[edytuj] Historia miasta

Najstarsze ślady pobytu człowieka w regionie jarosławskim sięgają neolitu. Już w tych odległych czasach rejon Podgórza oraz dolina Sanu były pokryte siecią osad. Świadczą o tym liczne ślady w postaci odnalezionych cmentarzysk, ceramiki, narzędzi, broni. W czasach przedpiastowskich ziemie te zamieszkiwało plemię Lędzian. Po ziemie Lędzian sięgali na przemian władcy Czech, Polski i Rusi. Pierwsze datowane wydarzenia polityczne to zajęcie tych ziem w 981 r. przez Włodzimierza Wielkiego, księcia ruskiego, następnie w roku 1018 przez Bolesława Chrobrego, a w roku 1031 przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Według dawnej tradycji już wtedy książę Jarosław założył tu gród, jednak najstarsze źródła pisane znajdujemy dopiero w roku 1152. Zapiski w kronice ruskiej określają miasto jako gród warowny, należący do księcia halicko-włodzimierskiego. O pierwszym nadaniu praw miejskich mówi się w roku 1323, jeszcze za czasów ruskich lub w połowie XIV w., po przejęciu tych ziem przez Kazimierza Wielkiego. W pełni udokumentowana lokacja miasta na prawie magdeburskim przez Władysława Opolczyka to rok 1375.

[edytuj] Zarządcy Jarosławia

W 1387 królowa Jadwiga podarowała Jarosław Janowi z Tarnowa herbu Leliwa. W rękach Tarnowskich pozostawał Jarosław prawie do końca XIV w.Jan z Tarnowa właściciel: Tarnowa, Jarosławia, Przeworska i Wielowsi oraz przyległych kluczy, podzielił swój majątek pomiędzy dwóch synów Jana i Spytka. Spytko I przyjmując nazwisko Jarosławski herbu "Leliwa", otrzymuje Jarosław oraz Bełżec, a jego syn Rafał przejmuje Przeworsk. Najbardziej znaną, postacią w XV związaną z tym grodem był Rafał Jarosławski z Przeworska (XIV wiek - 1441) polski szlachcic herbu Leliwa, syn Spytki I Jarosławskiego i Sandochny ze Zgłobienia, który był właścicielem Jarosławia i Przeworska oraz kasztelanem wojnickim i starostą lwowskim przed 1440 r. Spytek III Jarosławski Zarządca Jarosławia przed 1481 r. był w związku z Jadwigą z Warzyszyna, z którą miał dwie córki: Annę Jarosławską i Magdalenę. Potem Syn Anny Jarosławskiej-Tarnowskiej herbu Leliwa i Jana Odrowąża, późniejszego wojewody ruskiego Stanisław Odrowąż. czyli przejęli Jarosław Odrowążowie. W końcu XVI w. jedyną właścicielką była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa - córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka po poślubieniu właściciel Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną, m.in. rozbudował zamek w Jarosławiu i postawił murowany pałac w Pełkiniach (1575-1580?). Ich córka księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa sprowadziła do Jarosławia benedyktynki. Była także fundatorką bursy przy kolegium. Gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. W 1606 wykupiła od swojej siostry Katarzyny Zamoyskiej drugą część Jarosławia. 24 maja 1636 po śmierci matki Anny Ostrogskiej dobra jarosławskie przypadły siostrze Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim oraz księżniczce Annie Alojzie Chodkiewicz. Faktyczną opiekę nad miastem sprawowała hetmanowa Chodkiewiczowa.

Potem kolejno właścicielami miasta byli Sieniawscy, Zamojscy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Z rąk tych ostatnich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX w.

[edytuj] Miasto kupców i jarmarków

Jarosław, położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Śląska na Ruś i z Gdańska na Węgry a także nad dogodną drogą wodną, jaką był San, miał korzystne warunki rozwoju. Przyczynił się do tego także status miasta prywatnego, którego właściciele zabiegali o prawa i przywileje kupieckie. Znaczącym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym był już na początku XV w. W roku 1501 otrzymał prawo składu, co zmuszało przejeżdżających kupców do zatrzymania się i wystawienia swoich towarów. Największy rozkwit miasta przypada na XVI i XVII wiek. Odbywające się tu jarmarki należały do największych w kraju a nawet w Europie (podobno w XVI w. najbliższy większy jarmark odbywał się we Franfurcie n. Menem). W czasie jarmarków odbywały się sesje Sejmu Czterech Ziem, który był przedstawicielstwem Żydów z Korony. O rozmiarze jarmarku jarosławskiego świadczy liczba przybywających w mieście osób. Liczba ta wynosiła 30 tysięcy, przy liczbie stałych mieszkańców 3 tysiące. Nieliczni z nich zmieścili się w samym mieście, większość nocowała w podmiejskich domostwach lub w namiotach i wozach. Cena za wynajęcie jednej izby w mieście na okres jarmarku (ok. 1 miesiąc) wynosiła 100 – 160 zł. W tym czasie roczny czynsz z trzypiętrowej kamienicy we Lwowie przy Rynku wynosił 330 zł, a w bocznej ulicy 150 zł. Wynajem lokali był dla kamieniczników źródłem znaczących zysków. Okres jarmarku był dobrym czasem również dla jarosławskich rzemieślników: piekarzy, rzeźników, piwowarów, krawców, szewców, kowali, stelmachów i innych, a także dla biedoty miejskiej. Jarmarki odbywały się trzy razy w roku. Ten największy odbywał się w święto Wniebowzięcia, pozostałe w Popielec i na św. Andrzeja. Tradycje kupieckie przetrwały w Jarosławiu do dziś (co roku w czerwcu odbywa się "Jarmark Staroci").

[edytuj] Jarosław w czasie wojen

Książę Aleksander Ostrogski (1571-1603) herbu Ostrogski, wojewoda wołyński (1593) wyswobodził Jarosław z rąk Tatarów atakując na Sośnice. Po naleganiu księżnej Anny uwolnił tatarskich jeńców i przyznał im ziemię. Potomność nadała mu przydomek Wspaniałomyślny książę;11 – 15 marca 1656 - Bitwa pod Jarosławiem (1656), podczas drugiej wojny północnej. Armia szwedzka w czasie potopu 11 marca 1656 dotarła pod Jarosław i rozpędziła broniące przepraw chorągwie Jerzego Lubomirskiego, i zajęła miasto. Nagle przybyła spod Lwowa dywizja regimentarza Stefana Czarnieckiego. Czarniecki dopadł pod Jarosławiem i zniszczył podjazd szwedzki, złożony z kilkuset rajtarów. Następnie uderzył na Douglasa, który szedł na pomoc oddziałom pułkownika Petera Hammerskjölda, bezskutecznie usiłującym zdobyć Przemyśl. Douglas jednak w porę dowiedział się o zbliżającym się Czarnieckim i wycofał się do Jarosławia. Żołnierze Douglasa uciekali w takim pośpiechu, że podczas przeprawy przez zamarznięty San spowodowali załamanie się lodu i zginęło kilkudziesięciu żołnierzy szwedzkich.

15 sierpnia 1704 r. - obrona Jarosława przed wojskami Karola XII.

Po napaści na Jarosław i dokonanym przez szwedzkie wojska rabunków, gwałtów i podpaleń, Karol XII wysłał do Lwowian rozkaz, aby dla wojska szwedzkiego dostarczali piwa i mąki przez całych 10 tygodni. Jednak Lwowianie odmówili i mimo obrony 6 września 1704 r. zostali pokonani.

17 maja 1915 r. - bitwa pod Jarosławiem

Gen. Tadeusz Rozwadowski powstrzymał kontrnatarcie Rosjan. Podczas bitwy, podobnie jak w Bitwie pod Gorlicami, zastosował innowacyjną Ruchomą zasłonę ogniową. Taktyka ta polega na ostrzale artylerii postępującym tuż przed atakującą piechotą. Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki, jako tzw. Feuerwalze, a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga, po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk.

10–11 września 1939 r. - obrona Jarosławia przed wojskami niemieckimi.

11–12 września 1939 r. - 21 Dywizja Piechoty Górskiej przeprawiła się przez San pod Jarosławiem.

[edytuj] Współczesny Jarosław

Okres po 1945 r. to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Jarlan" ( w upadłości) oraz Owens-Illinois Polska/o. w Jarosławiu (Huta Szkła Jarosław). Miasto obejmuje powierzchnię 3446 ha i liczy blisko 40 tysięcy mieszkańców. Na jego terenie działa ponad 4000 podmiotów gospodarczych, zatrudniających łącznie ponad 16 000 osób. Jarosław jest prężnym ośrodkiem kulturalnym. Rokrocznie na terenie miasta odbywa się szereg ciekawych imprez, m.in.:

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej "Pieśń Naszych Korzeni" (sierpień) - [1]
Jarmark Słowiańskich Zespołów Folklorystycznych (czerwiec).
Dni Jarosławia (czerwiec).

[edytuj] Zabytki

Układ urbanistyczny najstarszej części miasta, fragmenty murów obronnych.
Zabudowa rynku, w szczególności renesansowa Kamienica Orsettich z podcieniami i misterną attyką.
Kolegiata pw. Bożego Ciała z XVI w., dawna świątynia klasztorna Kolegium Jezuitów.
Opactwo Benedyktynek z kościołem pw. św. Mikołaja i św. Stanisława Biskupa – interesujące połączenie sztuki sakralnej i fortyfikacyjnej.
Cerkiew konkatedralna pw. Przemienienia Pańskiego obrządku greckokatolickiego z XVIII w.
Kościół i klasztor Dominikanów z XVII w., gotycka rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z XIV w.
Dwie synagogi, jedna z początku, druga z końca XIX w. - Duża i Mała
Ratusz Jarosławski
Kościół św. Ducha w Jarosławiu
Dawny Gmach "Sokoła" w Jarosławiu
Kościół Trójcy Przenajświętszej w Jarosławiu
Dawne Opactwo ss. Benedyktynek w Jarosławiu
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Jarosławiu
Klasztor ss. Niepokalanek w Jarosławiu
Miejska Wiata Targowa w Jarosławiu
Pałac w Pełkiniach
Stary Cmentarz w Jarosławiu
Kamienica królowej Marysieńki w Jarosławiu
Dawna Cerkiewka w Jarosławiu
Kamienica Rydzikowska w Jarosławiu
Stary Cmentarz Żydowski w Jarosławiu
Kościół i Klasztor Reformatów w Jarosławiu

[edytuj] Synagogi

Duża Synagoga

[edytuj] Kultura

Miejski Ośrodek Kultury
Kino "Ikar"
Muzeum Kamienica Orsettich
Miejska Biblioteka Publiczna im. A. Fredry
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji im. Burmistrza Adolfa Dietziusa
Galeria Rynek 6
Mała Galeria MOK
Zespół Szkół Plastycznych
Galeria Piranie Dwie
"Galeria Przedmiotu" PSOUU
Garnizonowy Ośrodek Kultury
KCK – Katolickie Centrum Kultury
Szkoła Muzyczna I stopnia im. Fryderyka Chopina
Szkoła Muzyczna II stopnia im. Fryderyka Chopina

[edytuj] Sport

Znicz Jarosław
Hala Sportowa MOSiR
Dom Hotelowy MOSiR
Skate Park
Stadion sportowy MOSiR
Stadion JKS 1909
Przystań kajakowa PKS KOLPING

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Uczelnie wyższe

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Jarosławiu

[edytuj] Szkoły ponadgimnazjalne

I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu
Zespół Szkół Spożywczych, Chemicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu im. Marii Skłodowskiej-Curie
Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Juliusza Słowackiego
Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
Zespół Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych im. Augusta Witkowskiego w Jarosławiu
Zespół Szkół Ekonomicznych im. Marii Dąbrowskiej w Jarosławiu
Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im. Króla Kazimierza Wielkiego w Jarosławiu
Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu
Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego

[edytuj] Gimnazja

Publiczne Gimnazjum nr 1 im. św. Królowej Jadwigi w Jarosławiu
Publiczne Gimnazjum nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego w Jarosławiu
Publiczne Gimnazjum nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego w Jarosławiu
Publiczne Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
Publiczne Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jarosławiu
Prywatne Gimnazjum Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

[edytuj] Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Żeromskiego w Jarosławiu
Szkoła Podstawowa nr 6 im. ks. Piotra Skargi w Jarosławiu
Szkoła Podstawowa nr 7 im. ks. Stanisława Staszica w Jarosławiu
Szkoła Podstawowa nr 9 im. Tadeusza Kościuszki w Łazach Kostkowskich
Szkoła Podstawowa nr 10 im. Wojska Polskiego w Jarosławiu
Szkoła Podstawowa nr 11 im. Adama Mickiewicza w Jarosławiu
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Baśki Puzon w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jarosławiu
Prywatna Szkoła Podstawowa Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

[edytuj] Szkoły specjalne

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Jarosławiu

[edytuj] Wypoczynek i rekreacja

Ogród Jordanowski im. Wilsona w Jarosławiu
Park im. B. Puzon w Jarosławiu
Park lipowy w Wygarkach
Park miejski im. Bohaterów Monte Cassino w Jarosławiu
Ogród Jordanowski im. W Szczepańskiego w Jarosławiu
"Małpi Gaj"
Pływalnia "MOSiR" w Jarosławiu

[edytuj] Komunikacja

[edytuj] Transport miejski

Miejski Zakład Komunikacji w Jarosławiu

[edytuj] Kolej

Dworzec PKS w Jarosławiu
Dworzec PKP w Jarosławiu

[edytuj] Kościoły i Związki Wyznaniowe

Kościół Rzymskokatolicki

Inne:

Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - zbór w Jarosławiu, ul. Pełkińska 138.

[edytuj] Miasta partnerskie

Michalovce 1998 r.
Orange 2000 r.
Dingelstädt 2001 r.
Vyškov 2001 r.
Użhorod 2002 r.
Humenne 2005 r.
Jaworów 2006 r.
Schönebeck – list intencyjny podpisany w 2005 r. umowa ratyfikowana przez obie Rady Miast do tej pory nie została podpisana.