Filozofia przedsokratejska

Z Wikipedii

Filozofia przedsokratejska - okres w filozofii starożytnej przed wystąpieniem Sokratesa, obejmujący filozofów przyrody i często ujmowanych w osobną kategorię sofistów.

Presokratyków łączy zainteresowania filozofią przyrody. Odrzucają jednocześnie tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycznych. Postawili oni pytanie o pratworzywo (arche), z którego został zbudowany świat. Pierwszą odpowiedź - zasadą świata jest woda dał Tales z Miletu. Podawano także inne stany materii: Anaksymenes zaproponował powietrze, a Heraklit - ogień. Wielka synteza, którą opracował Empedokles przyjmowała cztery żywioły - wodę, ogień, powietrze i ziemię - jako podstawowe elementy (substancje), z których zbudowane są wszystkie rzeczy materialne. Teoria ta dominowała w antycznej i średniowiecznej fizyce. Alternatywna teoria Anaksagorasa przyjmowała nieskończenie wielką liczbę podstawowych substancji obecnych w każdej rzeczy. Bardziej abstrakcyjnym ujęciem natury rzeczy była filozofia Anaksymandra, który za prazasadę ujął bezkres i pitagorejczyków, którzy za zasadę uznali liczbę.

Następnie presokratycy postawili problem powstawania i przemijania rzeczy. Proponowaną przez Empedoklesa przyczynę tych zmian były kosmiczne siły miłości i nienawiści, zbliżające do siebie albo oddalające cztery żywioły, z których zbudowany był świat. Zdaniem Anaksagorasa przyczyną zmian na świecie był poruszający rzeczy rozumny duch. Warunkiem ruchu na świecie była zdaniem Leucypa próżnia, która otaczała cząstki materii - atomy. Atomy miały różne właściwości, bo różniły się od siebie kształtem, położeniem, prędkością i porządkiem, ale stale się mechanicznie zderzając i łącząc tworzą nowe rzeczy. Idee Leucypa rozwinął w system materialistyczny Demokryt.

Ostatnim wielkim problem filozofii presokratycznej był problem bytu, który zdawał się być harmonijny i stały w opozycji do zmiennych i chaotycznych zjawisk przyrody. Taki obraz świata pochodzący od pitagorejczyków rozwinął eleata Parmenides doktryną jedności bytu: "Byt jest a niebytu nie ma". Byt uzyskał takie atrybuty jak: wieczność, ciągłość, nieruchomość, niepodzielność i niezmienność. Doświadczenie zmysłowe oszukuje nas pokazując przejawy zmienności, ale do prawdy o bycie można dojść wyłącznie na podstawie dociekań rozumowych. Filozofowie szkoły elejskiej prześcigali się w wynajdowaniu sprzeczności w rozumowaniu opartego na założeniu, że ruch w świecie jest możliwy (najbardziej znanymi argumentami były paradoksy Zenona z Elei). Zasadę jedności bytu odrzucił Heraklit, który za podstawowe zasady świata uznał nieprzerwany ciąg stawania się i przemijania, nieodwracalność czasu oraz wojnę przeciwieństw, którym jednak rządzi pozaświatowy logos - mądrość. Człowiek rozumem nie może poznawać bezpośrednio bytu, ale może osiągnąć myślenie zgodne z logosem.

Poglądy filozofów przedsokratejskich są trudne do odtworzenia, ponieważ nie mamy kompletnej wersji żadnego ważniejszego tekstu. Wszystko, czym dysponujemy, to zapytania późniejszych filozofów i historyków oraz drobne fragmenty tekstów oryginalnych.

[edytuj] Przedstawiciele

[edytuj] Jońscy i italscy filozofowie przyrody

• Milezyjczycy:
  • Tales (VI w. p.n.e.)
  • Anaksymander z Miletu (VI w. p.n.e.)

    O przyrodzie - zach. fragment - pierwszy zachowany tekst filozoficzny

  • Anaksymenes z Miletu (VI w. p.n.e.)
• Heraklit z Efezu (VI - V w. p.n.e.)
• Ksenofanes z Kolofonu (ur. ok. 570 p.n.e.)

[edytuj] Eleaci

• Parmenides z Elei (VI-V w. p.n.e.) - założyciel szkoły eleatów

  O naturze (zachowane fragmenty)

• Zenon z Elei (V w. p.n.e.) - uczeń Parmenidesa

O przyrodzie (zach. fragm.)

• Melissos z Samos (V w. p.n.e.)- uczeń Parmenidesa

O naturze czyli o bycie (zach. frag.)

[edytuj] Pluraliści

• Empedokles z Agrygentu (V w. p.n.e.)

O naturze (zach. frag.)

Pieśni oczyszczające (zach. frag.)

• Anaksagoras z Kladzomen (V w. p.n.e.)

O naturze (zach. frag.)

[edytuj] Atomiści

• Leucyp (ur. ok. 480-475 p.n.e.) - twórca atomizmu
• Demokryt z Abdery (ur. 460 p.n.e.) - usystematyzował atomizm
• Nessas z Chios
• Metrodor z Chios
• Diogenes ze Smyrny
• Anaksarchos z Abdery
• Hekataios z Abdery
• Apollodoros z Kyzikos
• Nauzyfanes z Teos
• Diotimos z Tyru
• Bion z Abdery

[edytuj] Eklektyczni filozofowie przyrody

Próbowali łączyć i wyśrodkować stanowiska wcześniejszych filozofów. W większości powrócili do monizmu .

• Hippon z Samos (V w. p.n.e.)
• Diogenes z Apollonii (V w. p.n.e.)

O naturze (zach. fragm.)

• Archelaos z Aten (V w. p.n.e.) - uczeń Anaksegorasa, nauczyciel Sokratesa

[edytuj] Sofiści

• Protagoras z Abdery (ur. między 491 a 481 p.n.e.) - główna postać sofistyki
• Gorgiasz z Leontioj (ur. ok. 485/480 p.n.e.)
• Likofron (uczeń Gorgiasza) (IV w. p.n.e.)
• Prodikos z Keos (ur. ok. 470/460 p.n.e.)

Horai (Pory) (zach. fragm.)

• Hippiasz z Elidy (V w. p.n.e.) - należał do naturalistycznego nurtu sofistyki
• Antyfont Sofista (V w. p.n.e.)

O prawdzie (zach. fragm.)

• Trazymach z Chalcedonu (V w. p.n.e.) - należał do nurtu sofistów - polityków
• Krycjasz z Aten (V w. p.n.e.) - należał do nurtu sofistów - polityków

[edytuj] Źródła

Wortal http://www.religieifilozofie.prv.pl

Giovanni Reale "HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ",tom I - V, Lublin, RW KUL, 1999.

Władysław Tatarkiewicz "HISTORIA FILOZOFII",tom I - III, Warszawa, PWN, 1999.