Brzeszcze

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°00' N 19°09' E50 19.15 (Brzeszcze)

Brzeszcze
Herb Brzeszcz
Województwo	małopolskie
Powiat	oświęcimski
Gmina  - rodzaj	Brzeszcze miejsko-wiejska
Założono	XV wiek
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Teresa Jankowska
Powierzchnia	19,17 km²
Położenie	50° 00' N 19° 09' E
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	11 714 611,1 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	32
Kod pocztowy	32-620
Tablice rejestracyjne	KOS
Położenie na mapie Polski Brzeszcze
TERC10 (TERYT)	2121513024
Urząd miejski3 ul. Kościelna 4 32-620 Brzeszcze tel. 32 772-85-00; faks 32 772-85-91 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa miasta

Brzeszcze - miasto położone w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzeszcze. Brzeszcze zostały założone prawdopodobnie w XV wieku^[1]. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Według danych z 30 czerwca 2007 r.²⁴, miasto liczyło 11 714 mieszkańców.

Przez miejscowość przebiegają: droga wojewódzka nr 933 i droga wojewódzka nr 949, pozostałe połączenia drogowe mają charakter lokalny. Prowadzą tu drogi do Pszczyny, Oświęcimia, Zatora i Wilamowic.

Spis treści 1 Etymologia nazwy 2 Geografia 3 Demografia 4 Historia 4.1 Mniejszości narodowe 5 Przemysł 6 Zabytki 7 Osobliwości przyrodnicze 8 Edukacja 9 Kultura 10 Sport 11 Osoby związane z miastem 12 Przypisy 13 Bibliografia 14 Linki zewnętrzne

[edytuj] Etymologia nazwy

Zgodnie z przekazywaną ustnie tradycją, nazwa miasta pochodzi od brzostu, gatunku drzewa z rodziny wiązowatych, który gęsto porastał brzegi rzeki Soły, gdy miasto było lokowane^[1]. W chwili obecnej na terenie Brzeszcz rośnie jedynie kilka drzew tego gatunku.

[edytuj] Geografia

Brzeszcze leżą w Podkarpaciu Północnym, Kotlinie Oświęcimskiej, nad rzeką Wisłą, we wschodniej części historycznego śląska. Rzeźba terenu jest jednolita, równinna. Pod względem geologicznym jest to Górnośląskie Zagłębie Węglowe. Brzeszcze graniczą z Jawiszowicami od południa, Wilczkowicami i Przecieszynem od wschodu, Rajskiem, Harmężami i Wolą od północy i Górą od zachodu. W odległości 50 kilometrów od miasta znajduje się przejście graniczne w Cieszynie, zaś stolica województwa, Kraków, oddalona jest o 79 kilometrów.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2005²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	11 921	100	6 201	52	5 920	48
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	621,8		323,4		308,8

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1575,23 zł, bezrobocie utrzymywało się na poziomie 12,7%.

Ludność miasta wzrastała wraz z rozwojem kopalni - szacuje się, że o ile na początku XX w. nie przekraczała 2 000 mieszkańców, to już w 1921 roku było ich 3 505, w roku 1931 liczba ta wynosiła 4 138 osób. Dla porównania, w 1981 roku Brzeszcze zamieszkiwało 14 452 obywateli (w tym mężczyzn: 7 274 i kobiet: 7 128).

[edytuj] Historia

Legendy podają, że Brzeszcze istniały już w XIII wieku, ich rozwój został jednak zatrzymany przez najazd Mongołów w 1241 roku. Zgodnie ze źródłami, historia Brzeszcz sięga XV wieku - pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1443 roku^[1]. Należała ona do Księstwa Oświęcimskiego, od 1457 roku była własnością króla polskiego. Dzierżawili ją m.in. Jakub z Dębna herbu Dębno, Mikołaj Słup herbu Kornicz, Myszkowscy herbu Jastrzębiec, Tęczyńscy herbu Topór, Komorowscy herbu Korczak, Małachowscy herbu Nałęcz. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem, hodowlą zwierząt i ryb.

Miejscowość została spalona podczas potopu szwedzkiego. W 1772 roku w wyniku I rozbioru Polski zostały przyłączone do Austrii. Zastój gospodarczy i tzw. "bieda galicyjska" nie sprzyjały rozwojowi wsi. W 1778 roku Brzeszcze objął Fryderyk Dunin herbu Łabędź. Po jego śmierci wieś przejął Dominik Gherri, nadworny lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten umarł bezpotomnie, dobra swoje przekazując wychowanicy, Wiktorii Klose, która postanowiła je sprzedać. Wymieniła je na tzw. dobra chrzanowskie - Chrzanów wraz z przyległościami - z rodziną Habsburgów, którzy z kolei przekazali je w późniejszym okresie Polskiej Akademii Umiejętności.

Dopiero gdy w 1904 roku wybudowano kopalnię węgla kamiennego, Brzeszcze weszły na drogę rozwoju. Budowano nowe osiedla i sprowadzano robotników. Miasto rozwijało się też kulturalnie, założono oddział Towarzystwa Szkoły Ludowej, w 1909 roku rozpoczął działalność Teatr Włościański. Jego tradycje po I wojnie światowej kontynuował zespół teatralny przy TSL, wystawiający m.in. Krakowiaków i Górali^[2].

W 1914 roku powstał oddział Powiatowego Komitetu Narodowego, organizujący werbunek do Legionów Polskich. Z Brzeszcz wyruszyło 75 ochotników. W okresie międzywojennym w mieście działało około 20 organizacji, m.in.: Związek Legionistów, Związek Strzelecki, Liga Obrony Przeciwlotniczej.

W 1939 roku wybuchła wojna, która odcisnęła się piętnem na tutejszej tradycji i historii. Założono w Brzeszczach dwa podobozy koncentracyjne KL Auschwitz, których więźniowie pracowali w szkółce drzew, cieplarni, chlewni i kopalni, budowali także elektrownię "Andreas", która miała wejść w skład koncernu Hermann Göring, nigdy jednak jej nie ukończono. Miejscowa ludność bardzo angażowała się w pomoc więźniom, działały tu struktury Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Gwardii Ludowej PPS. Szczególnie zasłynął Jan Nosal, działacz PPS, który został w 1944 roku rozstrzelany przez niemieckie władze. Brzeszcze zostały wyzwolone przez wojska radzieckie prawdopodobnie 27 stycznia 1945 roku, choć trwają o to spory.

15 października 1949 do Brzeszcz przybył batalion Wojskowego Korpusu Górniczego, by podjąć pracę w kopalni^[3].

Po wojnie osada zaczęła rozwijać się gospodarczo i w lipcu 1962 roku nadano jej prawa miejskie, otrzymała też (w 1967 roku)Krzyż Grunwaldu za niesienie pomocy więźniom w czasie II wojny światowej. W tamtych czasach zaczęło się rozwijać życie kulturalne i społeczne w mieście. Wybudowano dwa kina, Ośrodek Kultury, kilka szkół i przedszkoli oraz zaczął nabierać znaczenia lokalny klub sportowy "Górnik".

Po wydarzeniach 1989 roku Brzeszcze utrzymały się w przeciwieństwie do wielu innych osad górniczych w dobrej sytuacji gospodarczej. Kopalnia nabrała na znaczeniu i w 2005 roku dokonała fuzji z Kopalnią Węgla Kamiennego "Silesia".

[edytuj] Mniejszości narodowe

Niewiele wiadomo o mniejszościach zamieszkujących Brzeszcze. Istnieją źródła potwierdzające, iż w okresie dwudziestolecia międzywojennego w ówczesnej wsi mieszkała kilkudziesięcioosobowa grupa żydów, wśród których znajdowali się zarówno ci ortodoksyjni, jak i postępowi. Różne było ich zaangażowanie w życie społeczne, niechętnie brali udział w wyborach (lub nie głosowali w nich na partie żydowskie), współtworzyli jednak lokalny klub sportowy; zajmowali się handlem, posiadali dom modlitwy. Podczas holocaustu w 1941 roku trafili do gett w Będzinie, Chrzanowie i Sosnowcu, żaden z nich po wojnie nie wrócił do wsi na stałe^[4].

[edytuj] Przemysł

Na terenie miasta działa jeden, duży zakład przemysłowy: Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze-Silesia, w której wydobycie rozpoczęto w 1907 roku, zaś poszukiwania złóż rozpoczął już w 1901 roku Alfred Rappaport^[5]. Warto zaznaczyć, że w okresie międzywojennym była to jedyna kopalnia węgla kamiennego w całości należąca do państwa. Podczas II wojny światowej weszła w skład koncernu Hermann Göring, pracowali w niej jeńcy obozu Auschwitz, przeniesieni na ten okres do podobozu Jawischowitz.

Załoga angażowała się w ogólnokrajowe protesty górników na początku lat osiemdziesiątych. W 1993 roku weszła w skład Nadwiślańskiej Spółki Węglowej, w 2003 roku w skład Kompanii Węglowej. Obecnie stanowi największy zakład produkcyjny na terenie miasta, jest też największym pracodawcą^[6].

[edytuj] Zabytki

Za największy zabytek miasta uważany jest XIX-wieczny kościół murowany w stylu neobarokowym, pod którego kamień węgielny położono w 1874 roku, parafię zaś erygowano tam w roku 1904. Budowa trwała ponad 30 lat, czego powodem były trudności formalne, a także finansowe. Należy zauważyć, że wówczas wieś liczyła niewiele ponad 2000 mieszkańców, więc wyposażenie gromadzono latami, licząc na darowizny. Na uwagę zasługuje fakt, że jego ołtarze boczne w stylu barokowym zostały sprowadzone z Kościoła Mariackiego w Krakowie^[7]. Pierwszym proboszczem został Julian Migdałek, sprawujący posługę w latach 1904 - 1925^[8].

Oprócz wymienionej budowli, w mieście zobaczyć można także:

• XVIII-wieczny słup graniczny, austriacki
• szereg XIX-wiecznych przydrożnych kapliczek
• w trakcie badań archeologicznych jest teren, na którym odkryto pozostałości drewnianego kościoła z XVI wieku, p.w. Św. Otylii, spalonego wg podania w 1655 roku przez Szwedów

[edytuj] Osobliwości przyrodnicze

Krajobraz miasta uległ poważnym zmianom po wybudowaniu kopalni na początku XX wieku. Mimo tego, udało się zachować w nienaruszonym stanie kompleks stawów "Nazieleńce" i aleje dębowe prowadzące do dawnych dworów, będące pozostałościami po czasach, kiedy głównym źródłem utrzymania mieszkańców były: rolnictwo i rybołówstwo. Jedynym pozytywnym skutkiem działalności kopalni jest - z przyrodniczego punktu widzenia - sprowadzenie do Brzeszcz platana klonolistnego zasadzonego przy willi dyrektora tejże placówki, gdzie obecnie znajduje się basen Pod platanem. Warto zaznaczyć, że na terenie miasta znajduje się starorzecze Wisły.

[edytuj] Edukacja

Najstarszą placówką oświatową na terenie miasta jest Szkoła Podstawowa nr 1, działająca od 1857 roku^[9], największą zaś Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika, prowadząca zajęcia od 1 października 1962. Reforma edukacji z roku 1999 doprowadziła do likwidacji działającej na terenie miasta SP nr 3 im. Więźniów Oświęcimia (zał. 1969), na jego miejscu powstało zaś Gimnazjum nr 2^[10].

Istniejąca szkoła średnia początkowo miała charakter stricte górniczy: jej zadaniem było szkolenie nowych kadr dla KWK Brzeszcze. Wraz ze zmianami ustrojowymi, a także malejącym zapotrzebowaniem na węgiel kamienny na świecie, zarzucono tę działalność, placówka zaś zmieniła charakter, otwierając nowe profile takie, jak towaroznawstwo. Od roku szkolnego 2005/2006 przywrócono jednak klasy o profilu górniczym częściowo przywracając szkole jej pierwotny charakter.

Młodzieżowy Parlament Gminy Brzeszcze ma uczyć zasad prawidłowego funkcjonowania samorządu terytorialnego; a najlepsi uczniowie są corocznie wyróżniani tytułem "Uczeń Roku", który przyznawany jest w dwóch kategoriach: szkoły podstawowe i gimnazja^[11].

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika

Gimnazja:

• Gimnazjum nr 1 im. Jana Twardowskiego
• Gimnazjum nr 2

Szkoły średnie:

• Powiatowy Zespół nr 6 Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących

[edytuj] Kultura

Brzeszczanie od czasów wybudowania kopalni chętnie angażowali się w lokalne inicjatywy społeczne - przyczyną tego mógł być fakt, że stanowili grupę osób przybyłych do pracy w kopalni często z najdalszych części zaboru austriackiego i II Rzeczypospolitej, a co za tym idzie - poszukiwali sposobu na integrację społeczną^[12]. Pierwszą organizacją na terenie ówczesnej wsi było Kółko Rolnicze, założone 11 maja 1884 z inicjatywy ówczesnego proboszcza - jego celem była lepsza współpraca lokalnych rolników.

W pierwszej dekadzie XXI wieku odżyło lokalne życie kulturalne. Lokalny Ośrodek Kultury organizuje koncerty (m.in. zespoły Dżem, Lombard, Mafia, Festiwal Rock Reggae) i przedstawienia (Kabaret Łowcy.B, Kabaret pod Wyrwigroszem, Cezary Pazura i inne), które cieszą się popularnością. Uwagę młodzieży przykuł Festiwal Rock Reggae, który zgromadził polskie gwiazdy muzyki rock, ska i reggae (m.in. Blade Loki, Indios Bravos, Cała Góra Barwinków). Z Brzeszcz pochodzi wielu znanych sportowców i artystów. Przez pewien czas w mieście mieszkał m. in. Arkadiusz Skrzypaszek. Na terenie miasta ukazują się czasopisma: "Odgłosy Brzeszcz" i "Rezonans Brzeszcz".

Poniższa lista przedstawia wszystkie brzeszczańskie organizacje pozarządowe i stowarzyszenia.

• Stowarzyszenie na rzecz Gminy Brzeszcze Brzost
• Stowarzyszenie Ekologiczne Bios
• Młodzieżowy Parlament Gminy Brzeszcze
• Fundacja Pomocy Społecznej w Brzeszczach
• Stowarzyszenie Lingua
• Stowarzyszenie Sportowe Siódemka
• Uczniowski Klub Sportowy Gminy Brzeszcze
• Kółko Rolnicze w Brzeszczach
• Stowarzyszenie Amazonek w Brzeszczach

[edytuj] Sport

Klub Sportowy Górnik założono już w roku 1922, lecz występował pod różnymi nazwami. Istniały sekcje: piłkarska, lekkoatletyczna, pływacka i tenisowa. W okresie PRL Górnik był sponsorowany przez KWK Brzeszcze. Zaowocowało to rozwojem sportu. Co roku odbywał się w Brzeszczach międzynarodowy maraton na wysoką skalę, a piłkarze byli w czołówce ówczesnej ligi wojewódzkiej raz ulegając jedynie Cracovii Kraków.

Kolejną falę dobrych występów zawodnicy klubu mieli w latach 90. XX w., kiedy sukcesy w mistrzostwach Polski odnosili lekkoatleci, a piłkarze rozgrywali swe mecze w IV lidze. 31.03.1993 roku rozegrał się na brzeszczańskim stadionie mecz międzynarodowy Polska - Litwa. Z Brzeszcz do lig wyższych sprzedano wielu piłkarzy, takich jak Marcin Folga (Ruch Chorzów), czy Arkadiusz Kłoda (Włókniarz Kietrz, potem Zagłębie Sosnowiec).

W ostatnim czasie - od momentu zaprzestania sponsorowania klubu przez kopalnię - ten podupada. Zlikwidowano korty tenisowe, pływacy przenieśli się pod opiekę innych organizacji, piłkarze spadli do ligi okręgowej, a lekkoatleci ledwie utrzymują małą grupę. Działalność rozwija jedynie Uczniowski Klub Sportowy, który odnosi sukcesy w kategoriach juniorskich.

Na terenie Brzeszcz organizowane są Mistrzostwa Europy w Trialu Rowerowym, odbywały się Mistrzostwa Polski w Półmaratonie. Z Brzeszcz pochodzi także Zbigniew Gabryś, znany kierowca rajdowy.

[edytuj] Osoby związane z miastem

Poniższa lista przedstawia osoby z biogramami w Wikipedii, które mieszkały na terenie miasta Brzeszcze. Wyjątkiem jest Beata Szydło, jednak jej nazwisko zostało zawarte w tym zestawieniu ze względu na to, że pełniła funkcję burmistrza miasta.

• Józef Bielenin^[13], ksiądz, wykładowca Seminarium Duchownego w Krakowie, dyrektor Męskiego Seminarium Nauczycielskiego.
• Alfons Bielenin^[14], ksiądz, profesor Katedry Archeologii Biblijnej i Języków Wschodnich Wydziału Teologicznego UJ, w latach 1946-1965 kapelan w klasztorze na Łagiewnikach
• Kazimierz Bielenin, archeolog, odkrywca dymarek w Górach Świętokrzyskich
• Maria Bobrzecka, farmaceutka, członkini konspiracyjnej grupy PPS
• Edward Hałoń, kierownik przyobozowej organizacji podziemnej PPS, dyrektor generalny PAN
• Teresa Jankowska, burmistrz miasta od 15 grudnia 2006
• Arkadiusz Kłoda, piłkarz
• Jan Nosal, poseł na Sejm RP
• Helena Płotnicka, łączniczka Batalionów Chłopskich
• Arkadiusz Skrzypaszek, dwukrotny złoty medalista olimpijski
• Beata Szydło, posłanka na Sejm RP

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Wojciech Janusz (red.): Szkice z przeszłości Brzeszcz, Jawiszowic, Przecieszyna, Skidzinia, Wilczkowic i Zasola. Brzeszcze: 2004. ISBN 83-921561-0-2. 
• Jacek Lachendro: Kalendarium parafii św. Urbana w Brzeszczach. Brzeszcze: 2004. ISBN 83-921789-0-4. 
• Włosiak, Łukasz: Żydzi w Brzeszczach w latach 1918-1945 (pl). Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. [dostęp 23 sierpnia 2007].

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi