Gwardia Ludowa

Z Wikipedii

Gwardia Ludowa, GL - organizacja zbrojna PPR utworzona 6 stycznia 1942, (w rzeczywistości nastąpiło to dwa miesiące później 28 marca 1942)^[1].

Jednolitą ogólnopolską nazwę przyjęto w marcu 1942.

Gwardia Ludowa, jako formacja zbrojna PPR, realizowała wytyczne Międzynarodówki Komunistycznej i cele polityczne komunistów polskich znajdujących się w ZSRR.

1 stycznia 1944 GL została przekształcona w Armię Ludową.

Spis treści 1 Formowanie 2 Struktura organizacyjna 3 Działania bojowe 3.1 Walki z okupantem niemieckim 3.2 Uwalnianie więźniów 3.3 Bratobójcze walki 4 Rozwiązanie GL 5 Główne postaci z GL: 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Linki zewnętrzne 9 Zobacz też:

[edytuj] Formowanie

Gwardia Ludowa miała w założeniu prowadzić konspiracyjną walkę z hitlerowskimi Niemcami poprzez działania partyzanckie, niszczenie transportów wroga, dezorganizację administracji. GL wykonywała również akcje odwetowe (zob. Zamach na Café Club), zamachy na przeznaczony wyłącznie dla SS-manów Bar Podlaski. Oddziały GL wzięły udział w obronie Zamojszczyzny. Dodatkowo GL zajmowała się prowadzeniem wywiadu. Powstały Wydział Informacji GL, spenetrowany przez agentów radzieckiego wywiadu zajmował się m. in. paraliżowaniem działań Polskiego Państwa Podziemnego^[2]. We wrześniu 1943 członek Wydziału Informacji Marian Spychalski ujawnił gestapo listę ok. 50 osób działających w konspiracji, wśród których część było członkami Polskiego Państwa Podziemnego, Delegatury Rządu na Kraj lub żołnierzy Armii Krajowej. Osoby te zostały w większości aresztowane przez gestapo w końcu 1943, a część z nich wywieziono do niemieckich obozów koncentracyjnych^[3].

[edytuj] Struktura organizacyjna

Naczelne dowództwo Gwardii Ludowej stanowiły władze (Sekretariat) Polskiej Partii Robotniczej. Pierwszym dowódcą GL był Bolesław Mołojec (jego szefem sztabu był Marian Spychalski, w okresie styczeń - sierpień 1942), po nim Franciszek Jóźwiak, przybyły do GL z oddziałów partyzantki radzieckiej, w okresie sierpień 1942 - grudzień 1943. Działalnością GL kierowało Dowództwo Główne podzielone na oddziały: I operacyjny, II informacyjny, III zaopatrzenia i uzbrojenia, IV organizacyjny, V propagandy, VI sanitarny. Każdy członek PPR był jednocześnie gwardzistą. Struktura organizacyjna była ściśle związana z strukturą PPR. Najmniejszą jednostką była placówka. Działały oddziały z podziałem na jednostki polowe (partyzanckie) i jednostki garnizonowe (grupy wypadowe). W większych miastach istniały grupy specjalne - tzw. specgrupy do akcji dywersyjnych. W czerwcu 1943 wprowadzono stopnie wojskowe — poprzednio był tylko podział na: żołnierzy, podoficerów i oficerów bez określonych stopni, aczkolwiek w niektórych oddziałach partyzanckich stopnie wojskowe stosowano od początku. Oddziały GL w 1943 roku podzielone były na sekcje, drużyny, plutony i kompanie; największą jednostką była od lata 1943, brygada. Kadrę dowódczą stanowili oficerowie i podoficerowie Brygad Międzynarodowych w Hiszpanii, oficerowie i podoficerowie rezerwy WP oraz przechodzący z innych organizacji i zbiegli z niewoli oficerowie radzieccy.

Latem 1943 roku współpracę z GL nawiązał agent radzieckiego wywiadu wojskowego GRU, generał Michał Żymierski "Józef" i w kilka tygodni później został doradcą wojskowym w wydziale operacyjnym GL. Prowadzone były kursy podoficerskie i szkolenie wojskowe.

Gwardia Ludowa w czerwcu 1942 liczyła ok. 3 000^[4] członków, jesienią 1943 ok. 6-7 tys.^[5] w tym 1500^[5] ludzi w oddziałach partyzanckich - zanotowano zmniejszenie ich liczebności w porównaniu z okresem letnim gdy liczyły ponad 2 tysiące, z badań historyków przeprowadzonych po 1989 wynika iż rzeczywista liczba żołnierzy GL (od 1 stycznia 1944 przemianowanej na AL), wynosiła na wiosnę 1944 ok. 5 000^[6] żołnierzy. Z obliczeń wynika, że przeciętny wiek żołnierza GL wynosił 30 lat ale 66% ogółu gwardzistów nie przekroczyła 30 roku życia, zaś w oddziałach partyzanckich 80% miało poniżej 30 lat. Pod względem składu socjalnego około 41% stanowili chłopi, 29% robotnicy, 4% inteligencja, 22% inni i bez zawodu. Napływ do GL chłopów był wzmocniony przez dwa czynniki, niejednokrotnie nierozważne akcje zbrojne GL w konsekwencji prowadzące do odwetu Niemców na cywilnej ludności wiejskiej oraz fakt iż wstępujący w szeregi GL chłopi nie mieli świadomości o powiązaniach PPR i GL z ZSRR^[7]. Ponad 37% miało przeszkolenie wojskowe w przedwojennym WP, zaś około 20% walczyło w wojnie obronnej Polski 1939 r. Około 10% przeszło z ZWZ-AK lub BCh. Oprócz Polaków w GL brali licznie udział zbiegli z niewoli niemieckiej jeńcy radzieccy i żydowscy uciekinierzy z Gett, aczkolwiek nigdy nie byli grupą dominującą. GL działająca w getcie warszawskim i krakowskim współtworzyło ŻOB, z którą GL zza murów utrzymywała kontakt i udzielała pomocy. Trzon organizacji stanowiła dążąca do walki zbrojnej młodzież, w tym przechodząca z innych organizacji. Walki partyzanckie wspierały atakującą Niemców Armię Czerwoną. We wrześniu 1943 GL otrzymała pierwsze niewielkie zrzuty broni z ZSRR - do końca roku w sześciu zrzutach dostarczono niewiele ponad 100 sztuk broni.

[edytuj] Działania bojowe

GL rozpoczęła działalność zbrojną w maju 1942 w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego i Radomia. Początkowo zamiast polskiego godła, żołnierze GL nosili za czapkach czerwony trójkąt z napisem "GL" - dopiero w późniejszym czasie znakiem tej formacji stał się piastowski orzeł, a nieoficjalnym hymnem "Marsz Gwardii Ludowej". Do końca 1942 organizacja objęła całe Generalne Gubernatorstwo i część ziem polskich włączonych do III Rzeszy. Początkowy najwyższy szczebel stanowił okręg, w miarę rozwoju organizacji łączono je w obwody. Obwody Gwardii Ludowej: I - warszawski, II - lubelski, III - radomski (od 1943 r. - radomsko-kielecki), IV - krakowski, V - łódzki i VI - śląski. Obwody podzielone były ogółem na 18 okręgów. Okręgi dzieliły się na powiaty, dzielnice i rejony. Dodatkowy obwód, lwowski, został latem 1943 r. przekazany partyzantom radzieckim.

[edytuj] Walki z okupantem niemieckim

• 24 IX 1942 pod Szwedami zwycięska walka z kompanią żandarmerii stoczona przez oddział GL im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego ("Grzegorz").
• 26 XI 1942 r pod Kołomaniami na kielecczyźnie bitwa oddziału por. I. Robba "Narbutta" z niemieckim batalionem specjalnym zakończona przebiciem się partyzantów.
• 6-8 XII 1942 w lasach parczewskich oddział im. Józefa Bema dowodzony przez F. Kowalowa "Fiodora" jako pierwszy w GL stoczył trzydniową bitwę z silną niemiecką ekspedycją karną wspieraną przez artylerię, samochody pancerne i samoloty. Partyzanci po 3 dniach walk przebili się z okrążenia, a już po kilku dniach 17 grudnia 1942 roku zdobyli miasto Ostrów Lubelski. Kolejna bitwa w lasach parczewskich miała miejsce 22-24 IV 1943. W obu przypadkach partyzantom udało się przebić z okrążenia.
• 15 XII grudnia 1942 roku - akcja oddziału por. "Narbutta" na jedyną w Polsce kopalnię pirytu w Rudkach k. Nowej Soli - gwardziści na kilka tygodni unieruchomili kopalnię.
• 14 V 1943 pod Zalezianką k. Suchedniowa,
• 7 VIII 1943 pod Zabudziskami powiat skierniewicki, oddział im. Pułaskiego dowodzony przez por. Ignacego Robba "Narbutta" stoczył całodzienną walkę z siłami SS, Wehrmachu i żandarmerii - 20 gwardzistów poległo lub zostało rannych, jednak większość ludzi "Narbutta" przebiła się. Oddział "Narbutta" liczący na przełomie 1942/43 około 230 ludzi był jednym z najaktywniejszych oddziałów GL oraz najsilniejszym oddziałem partyzanckim jaki pojawił się w GG po śmierci majora "Hubala" i rozwiązaniu jego oddziału.
• 18 X 1943 w lasach parczewskich oddziały GL zostały okrążone przez silne oddziały hitlerowców wspieranych przez samoloty zdołały się jednak przebić zabijając lub raniąc 25 hitlerowców, same tracąc kilku zabitych.
• 22 X 1943 pod Kochanami w lasach lipskich (pow. janowski), oddziały dowodzone przez Władysława Skrzypka ("Grzybowski") i K. Herzenbergera zostały zaatakowane przez duże siły antypartyzanckie.
• 24 X 1943 na Diablej Górze powiat opoczyński oddział im. Bema (dowódca W. Kowalczyk "Józek") stoczył całodzienną walkę z hitlerowską obławą, a nocą wydostał się poza pierścień okrążenia.

[edytuj] Uwalnianie więźniów

• Rozbicie w nocy z 9/10 września 1942 więzienia w Kraśniku przez oddział im. T. Kościuszki i uwolnienie kilkudziesięciu więźniów
• Wykonane 7 listopada 1942 przez oddział partyzancki im. T. Kościuszki uderzenie na obóz pracy w Janiszowie, likwidacja jego komendanta Petera Ignaca i uwolnienie 350 Żydów-więźniów - część z nich dołączyła do GL.
• Rozbicie w dniu 28 listopada 1942 roku przez oddział GL "Edka" obozu pracy w Zakrzówku powiat Iłża i uwolnienie ponad 100 więźniów.
• Rozbicie przez oddział im. D. Czachowskiego 7 maja 1943 aresztu w Zwoleniu i uwolnienie 30 więźniów.

[edytuj] Bratobójcze walki

Z dokumentacji dowództwa Okręgu AK Białystok wynika że w obwodzie tym odtwarzał się 42 Pułk Piechoty AK i częściowo 3 Pułk Szwoleżerów AK. Już w marcu^[8] i maju 1943 oddziały GL, w ramach jak określali członkowie GL "oczyszczania terenu z reakcji i faszystów" napadały na członków AK, NSZ i mordowały ludność cywilną, m.in. 29 maja 1943 grupa GL Józefa Liska tzw. „Liskowcy” pod dowództwem „Bartosza” zamordowała Władysława Kiełczewskiego, właściciela majątku w Łysakowie koło Zaklikowa oraz pokojówkę, niszcząc jednocześnie zabudowania gospodarcze i część majątku.

W dniu 22 lipca 1943 roku oddział NSZ "Sosna" dowodzony przez utrzymującego, na tle walki z ugrupowaniami komunistycznymi, kontakty z niemieckimi służbami bezpieczeństwa^[6] (m. in. radomskim Gestapo) Huberta Jurę ps. "Tom", dowódcę Akcji Specjalnej NSZ okręgu Radom (Hubert Jura został w lecie 1944, wyrokiem Komendy Głównej NSZ^[9], skazany za na karę śmierci za współpracę z Gestapo i ścigany przez NSZ i AK^[9], mimo to po sformowaniu Brygady Świętokrzyskiej pełnił w niej funkcję oficera do zadań specjalnych), zlikwidował złożony głównie z Żydów oddział GL w lasach koło Przysuchy, był to pierwszy przypadek akcji odwetowej zakończonej likwidacją członków oddziału GL. W dniu 9 sierpnia 1943 r. w lesie koło Borowa (pow. Kraśnik) na tle walk wrogich sobie organizacji podziemnych oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem oficera mjr Leonarda–Zub Zdanowicza „Ząb” otoczył, rozbroił, a następnie po naradzie sądu polowego NSZ^[10] rozstrzelał oddział GL im. Jana Kilińskiego (ok. 26-28 osób). Poczatkowo NSZ nie wzięła odpowiedzialności za wydarzenia w Borowie na siebie, przyznając się do niego gdy incydent ten został oficjalnie potępiony przez AK. PPR wykorzystała to zdarzenie w celach propagandowych rozpowszechniając nieprawdziwe informacje iż członkowie GL zostali zamordowani siekierami, miano im rzekomo obciąć głowy^[8] - PPR oskarżył także NSZ o wszczynanie "wojny domowej", nazywając członków tej organizacji "faszystami" i "pańskimi endekami". Powojenna propaganda PRL uczyniła z mordu pod Borowem jednym z głównych filarów kampanii, mającej rozpowszechniać chwytliwe schematy o "złej sanacji" i "dobrych komunistach"^[8].

W wydanych po II wojnie światowej wspomnieniach jednego z członków oddziałów NSZ, Piotra Woźniaka "Jaszczura", członkowie oddziału GL rozstrzelani pod Borowem zostali scharakteryzowani w następujący sposób:

"(...) była to zbieranina kryminalistów, wymuszających od ludności haracze, siejących terror, gwałcących i rabujących co popadło. Po ostrzeżeniu ów "batalion im. Kilińskiego" rozhulał się jeszcze bardziej. Chłopi nie chcieli wzywać Niemców – wezwali nas. Sądów polskich wówczas nie było. Pozostał samosąd. (...) Dałby Bóg, bym dożył dni, gdy o tych sprawach pisać się będzie i mówić bez żadnych zahamowań.(...)"^[8]

Oddział im Jana Kilińskiego powstał w połowie lipca 1943, według NSZ wielu jego członków było "bandytami z długoletnim stażem", składał się z niektórych byłych członków oddziałów Liska, Palenia i Piotrowskiego, kilku komunistów polskich m.in. Władysława Dobosza "Sępa", partyzanta żydowskiego Jankiela Frajtaga "Bolek", partyzanta radzieckiego Mikołaja Leszczenki "Kola", dwóch byłych członków Komunistycznej Partii Polski - Stefan Adriańczyk "Bohun" i Władysław Głuchowski "Stanis", a dowodził oddziałem zbiegły z ZWZ-AK podoficer, uczestnik kampanii wrześniowej - por. Stefan Skrzypek "Słowik"^[6]. "Ząb" oskarżył ich o propagandę komunistyczną, a także o mordy i rabunki dokonane przez oddział Liska - Józef Lisek "Lisek", przedwojenny kryminalista, stosował taktykę podszywania się pod różne organizacje niepodległościowe i wielokrotnie dopuszczał się mordów na ludności cywilnej m.in.:

• 23 grudnia 1942 „Lisek” i oddział GL wymordował w Trzydniku Dużym rodzinę Wójcickich – Stanisława (lat 40), jego żonę Józefę (31) oraz brata Jana (38), należących do NSZ.
• 13 marca 1943 oddział GL "Liska" napadł na komendanta placówki AK w Olbięcinie – Edwarda Bryczka „Ostoję” i pod groźbą śmierci zrabował broń.
• 29 maja 1943 zamordowano Władysława Kiełczewskiego, właściciela majątku i jego pokojówkę, demolując zabudowania gospodarcze.
• W połowie 1943 oddział "Liska" wymordował rodzinę Olszowych z Łążka Zaklikowskiego, jedynie za to iż wcześniej złożyli meldunek na policję że ich okradziono.

"Lisek" podporządkował się GL, został w czerwcu 1943 roku (mimo iż nastąpiło to przed wydarzeniami w Borowie, kilku członków oddziału "Liska" weszło w skład rozstrzelanego tam oddziału GL im. Jana Kilińskiego) skazany przez GL na karę śmierci i stracony za bandytyzm, a jego formalnie podporządkowana GL grupa rozproszyła się - część ściśle podporządkowano GL, zaś kilku z zastępcą "Liska" M. Młynarskim ps. "Orzeł" przeszło do oddziału NSZ "Stepa" gdzie "Orzeł" został dowódcą jednej z grup i wyróżniała się później w zabijaniu żołnierzy GL. Prawica, a głównie NSZ zlikwidowała w 1943 roku kilka oddziałów GL, uznawanie przez NSZ od wiosny 1943, że PPR i GL działa w interesie ZSRR jako "sowiecka agentura" lub "ekspozytura Moskiewska", oraz że wrogiem numer 1 jest ZSRR, opisywał to jeden z organów prasowych NSZ z 31 lipca 1943:

"(...) koniecznością dnia dzisiejszego jest również czyn, którego naczelnym zadaniem jest przed wybuchem powszechnego powstania, oczyszczenie terenu Polski ze stanowiących „drugą okupację” partyzanckich oddziałów i band komunistycznych. Musimy uwolnić ludność polską od wiecznego terroru, wyzysku i grabieży ze strony tych band, a Polskę – od groźby ich interwencji na rzecz Sowietów, i rewolucji komunistycznej w najniebezpieczniejszym dla nas momencie: w chwili gdy przedwcześnie wywołane u nas powstanie będzie mogło oddać zwycięstwo w ręce Stalina.(...) Zadanie to – zniszczenie oddziałów i band komunistycznych - przypada naszym własnym, polskim oddziałom partyzanckim, zorganizowanym przez Narodowe Siły Zbrojne"^[11]

Spory udział w GL Żydów i zbiegłych jeńców radzieckich, co było wrogo przyjmowane zwłaszcza przez NSZ, podejmowane przez GL ekspropriacje celem zdobycia środków na działalność (według historiografii okresu PRL organizacja żadnych pieniędzy z zagranicy nie otrzymywała, jednak niektórzy autorzy twierdzą iż była w istotnym stopniu finansowana przez Moskwę^[12]) oraz rekwizycje w folwarkach i dworach celem zdobycia żywności i pieniędzy, porachunki o broń zrzutową i na tle samowolnego przechodzenia z jednej organizacji do drugiej, wchłonięcie przez GL paru oddziałów "dzikich" czy wręcz rabunkowych tzn. nikomu do tej pory niepodporządkowanych i niezdyscyplinowanych, ostre wzajemne zwalczanie propagandowe itd. Na szczeblu obwodu czy okręgu oddziały GL akcji zaczepnych wobec prawicy nie podejmowały, bo było to sprzeczne z głoszonym wówczas programem tzw. Frontu Narodowego i dążeniem do utworzenia takiego frontu.

[edytuj] Rozwiązanie GL

1 stycznia 1944 r. powstała Armia Ludowa i Gwardia Ludowa weszła w jej skład. Organem prasowym GL było pismo "Gwardzista".

[edytuj] Główne postaci z GL:

• Bolesław Mołojec
• Marian Spychalski
• Franciszek Jóźwiak
• Mieczysław Moczar
• Franciszek Zubrzycki

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Marek J. Chodakiewicz, Piotr Gontarczyk, Leszek Żebrowski "Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty" Burchard Edition, Warszawa, 1999, ISBN 83-904446-6-6, tom 1, 2, 3
• Piotr Gontarczyk "Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy (1941-1944)" Wydawnictwo Fronda, Warszawa, 2006, ISBN 83-60335-75-3

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Informacje IPN o zajściu w Borowie
• Informacja Historyczna Instytutu Pamięci Narodowej o Gwardii Ludowej i Armii Ludowej

[edytuj] Zobacz też:

• Polska Partia Robotnicza
• Gdy naród do boju
• Marsz Gwardii Ludowej