Batalion KOP "Kleck"

Z Wikipedii

9 Batalion KOP, Batalion KOP "Kleck" - pododdział piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924-1939.

Spis treści 1 Skład 2 Mobilizacja 3 Działania zbrojne w wojnie obronnej 1939 4 Dowódcy 5 Straty osobowe Batalionu KOP "Kleck" 6 Zobacz: 7 Bibliografia: 8 Przypisy

[edytuj] Skład

9 Batalion KOP został sformowany w październiku 1924 w składzie 2 Brygady KOP. W listopadzie tego roku batalion obsadził odcinek granicy państwowej z ZSRR na obszarze województwa nowogródzkiego. Dowództwo batalionu stacjonowało w Klecku. W lipcu 1929 jednostka została przemianowana na Batalion KOP "Kleck". Równocześnie 2 Brygada KOP przemianowana została na Brygadę KOP "Nowogródek". W tym okresie, w skład batalionu wchodziły 3 kompanie i 16 strażnic:^[1]

• 1 Kompania "Rakowicze"
  • Strażnica "Buzuny"
  • Strażnica "Żurany
  • Strażnica "Juszewicze"
  • Strażnica "Lesuny"
  • Strażnica "Sołtanowszczyzna"
• 2 Kompania "Smolicze"
  • Strażnica "Marysin"
  • Strażnica "Połowkowicze"
  • Strażnica "Cyckowicze"
  • Strażnica "Deciesany"
• 3 Kompania "Lubieniec"
  • Strażnica "Korzeniowszczyzna"
  • Strażnica "Bałwań" ("Batmań")
  • Strażnica "Jodczyki"
  • Strażnica "Ciecierowiec"
  • Strażnica "Kuncowszczyzna"
  • Strażnica "Helenowo" (k. m. Zaostrowiecze)
  • Strażnica "Mokrany"

W 1937, w ramach reorganizacji KOP ("R.3" I Faza), rozformowane zostało Dowództwo Brygady KOP "Nowogródek", a Batalion KOP "Kleck" wraz z Batalionem KOP "Stołpce" podporządkowano dowódcy nowopowstałego Pułku KOP "Snów". W tym czasie w skład batalionu wchodziły 2 kompanie i 6-7 strażnic:^[2]

• 1 Kompania "Smolicze"
  • Strażnica "Marysin"
  • Strażnica "Połowkowicze"
  • Strażnica "Cyckowicze"
• 2 Kompania "Lubieniec"
  • Strażnica "Korzeniowszczyzna"
  • Strażnica "Bałwań"
  • Strażnica "Ciecierowiec"
  • Strażnica "Kuncowszczyzna"

Strażnice: "Buzuny", "Juszewicze", "Sołtanowszczyzna" przekazano Batalionowi KOP "Stołpce", w którym utworzyły 2 Kompanię "Siełowicze". Strażnicę "Helenowo" podporządkowano Batalionowi KOP "Ludiwkowo". Razem ze strażnicami "Rybna" i "Jastrzębów" tworzyła 1 Kompanię "Chominka". Strażnica "Kuncowszczyzna" została rozformowana lub podporządkowana Kompanii "Lubieniec", która zmieniła numer z 3 na 2 (Kompania "Smolicze" z 2 na 1).

[edytuj] Mobilizacja

31 sierpnia 1939, w pierwszym dniu mobilizacji powszechnej, batalion przystąpił do mobilizacji II batalionu 96 Pułku Piechoty Rezerwowej. Dowódcą batalionu został kpt. Zygmunt Kledzik. 96 pp (rez.) wszedł w skład 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej. 6 września 38 DP (rez.) została podporządkowana dowódcy Armii „Karpaty”, załadowana do transportów kolejowych w rejonie Stołpce-Łuniniec i skierowana przez Zdołbunów, Lwów do rejonu Przemyśl-Dobromil.

Po zakończeniu mobilizacji II/96 pp (rez.) Batalion KOP "Kleck" uzupełnił swoje stany do etatu wojennego i kontynuował służbę graniczną. Dotychczasowy dowódca batalionu, ppłk Jacek Jura objął dowództwo Pułku KOP „Snów”. ^[3] Nowym dowódcą batalionu został kpt. Stanisław Zwojszczyk. 4 kompanią dowodził por. Edmund Roman Maliński. ^[4]

[edytuj] Działania zbrojne w wojnie obronnej 1939

17 września 1939 bezpośrednio po agresji ZSRR batalion podjął walkę z oddziałami ACz i straży pogranicznej. Ostrzeliwał sowieckie czołgi jadące szosą słucką. Wieczorem pododdziały batalionu skoncentrowały się w rejonie Klecka. Do batalionu dołączyła jedna kompania piechoty ^[5] i ppłk Jacek Jura. Batalion utrzymał łączność z dowódcą KOP w Dawidgródku, który podporządkował do dowódcy Brygady KOP „Polesie”. W celu połączenia z brygadą, batalion wycofał się na Krzywoszyn, a następnie skierował na południe, na Łuniniec. 19 września batalion razem z Batalionem KOP „Ludwikowo” kontynuował marsz na Łuniniec, lasami, bez kontaktu z nieprzyjacielem. W nocy z 19 na 20 września oba bataliony pod dowództwem ppłk. Jacka Jura przejechały kolejką leśną przez wolański most kolejowy na południowy brzeg Prypeci. Przejazd zgrupowania ppłk Jacka Jura i przeprawę pozostałych jednostek Brygady KOP "Polesie" osłaniały oddziały Flotylli Pińskiej (monitor „Kraków” i 5 kutrów uzbrojonych oraz krypy amunicyjne).

Tej samej nocy i wczesnych godzinach rannych, pod Osowem, zgrupowanie ppłk Jacka Jura współdziałając z Batalionem KOP „Sienkiewicze” stoczyło zwycięską walkę z sowiecką piechotą wspartą czołgami odrzucając ją na Duboje. 20 września późnym wieczorem zgrupowanie osiągnęło Serniki, paląc po drodze most na rzece Stubła pod Wiczówką. Następnego dnia, w godzinach popołudniowych, w rejonie na zachód od Wiczówki, gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann dokonał przeglądu zgrupowania. W ocenie generała były to dwa słabe bataliony liczące pięć kompanii, uzbrojone w około 7 ckm i wyposażone w jedną kuchnię polową. Żołnierze byli przemęczeni marszami ale mieli bardzo dobry nastrój. 21 września zgrupowanie osiągnęło Mutwice, a dzień później Chrapin. Tu wyczerpały się zapasy. Brakowało chleba. W okresie od 17 do 22 września wysiłek marszowy batalionu wyniósł 200 km, w tym około 50 km jazdy kolejką leśną. W nocy z 23 na 24 oraz z 24 na 25 września batalion w składzie Brygady KOP „Polesie” przemaszerował 66 km po osi Sudcze – Drewek – Bychów – Huszcza Wielka i 25 września osiągnął m. Wyderta. Zmiana kierunku marszu z południowego (Czeremoszno – Kowel) na zachodni (Kamień Koszyrski – Włodawa) uwarunkowana była zmianą marszruty przez gen. Kleeberga, za którym podążała Grupa KOP.

Wieczorem 25 września batalion w kolumnie północnej^[6] przemaszerował 36 km, omijając Kamień Koszyrski, i rano następnego dnia osiągnął zachodnią lizjerę lasku koło m. Kwaściłówka. Na zachód od Kamienia Koszyrskiego batalion i pozostałe oddziały Grupy KOP zostały zaopatrzone w chleb. Kolejnej nocy batalion przemaszerował 43 km. Z powodu złego stanu dróg zmuszony został do przejścia przez Ratno, gdzie był ostrzeliwany przez dywesantów. Rano 27 września osiągnął rejon m. Tur. W nocy z 27 na 28 września batalion przemaszerował 32 km i rano dotarł do lizjery lasu pod m. Mielniki. W tym samym czasie czoło kolumny południowej osiągnęło lizjerę lasu na wschód od m. Szack.

Szack obsadzony był przez oddziały radzieckiej 52 Dywizji Strzeleckiej. Gen. Orlik-Rückemann podjął decyjnę o stoczeniu walki z sowietami. Natarcie na Szack powierzył oddziałom ppłk Nikodema Sulika. Batalion KOP "Kleck" pozostawał w gotowości do współdziałania z Pułkiem KOP "Sarny", a następnie miał maszerować z m. Mielnik do m. Koszary na przeprawę przez Bug. Wobec natarcia sowietów z północy na Szack, gen. Orlik-Rückemann polecił dowódcy Brygady KOP "Polesie" wykonać kontratak jednym batalionem, w kierunku południowo-zachodnim, w celu oskrzydlenia nieprzyjaciela. Rozkaz do kontrataku został przekazany drogą radiową i odebrany przez płk dypl. Tadeusza Różyckiego-Kołodziejczyka. Dowódca brygady do natarcia skierował tylko jedną kompanię i zmienił jego kierunek na zachodni, zgodny z nakazanym wczesniej kierunkiem marszu.

W nocy z 28 na 29 września brygada wycofała się na południe do Szacka i dalej na zachód, na przeprawę pod m. Koszary. Ponieważ przeprawa w tym rejonie była już opanowana przez sowietów brygada skierowała się na Grabów i tam przeprawiła przez Bug. W nocnym marszu, w kontakcie z nieprzyjacielem, brygada pokonała 42 km, lecz utraciła tabory, pluton armat przeciwpancernych, parę ckm i uległa rozproszeniu. Po przeprawie brygada zebrała się w lesie pod m. Kosyń. Gen. Orlik-Rückemann w celu przeciwdziałania demoralizacji oddziałów brygady przydzielił jej kolumnę taborową, jedną kuchnię polową i ostatnie zapasy ze swej dyspozycji oraz częściowo z Pułku KOP "Sarny". Kolumna z zapasami dotarła do brygady i wydała żołnierzom ciepły posiłek dopiero około godz. 10.00 30 września. Zwłoka spowodowana była samowolną zmianą miejsca postoju brygady, która miała zebrać się w lesie 10 km na północ od m. Kosyń. Dowódca Grupy KOP z brygady zorganizował batalion. Na dowódcę Batalionu "Polesie" wyznaczył ppłk Jana Dyszkiewicza. Na powyższą decyzję niewątpliwie wpłynął fakt, że siły brygady stopniały do około 800 - 1000 żołnierzy, lecz nie bez znaczenia pozostał fakt załamania psychicznego jej dowódcy. Odpoczynek i obfity posiłek oraz wypłata żołdu nieznacznie poprawiły morale żołnierzy. Mimo tego, w ocenie gen. Orlik-Rückemanna, batalion "Polesie" naliczniejszy w jego grupie prezentował się najgorzej spośród wszystkich oddziałów.

Tego samego dnia o godz. 17.00 cała Grupa KOP rozpoczęła marsz z rejonu Kosyń przez Hańsk i Wytyczno do lasów na południe od Parczewa. W nocy z 30 września na 1 października, na zachód od m. Wytyczno, w czasie przekraczania drogi Włodawa-Trawniki Grupa KOP została zaatakowana z południa przez sowietów. Batalion "Polesie" maszerujący w straży tylnej, w momencie rozpoczęcia bitwy rozwinął się przed m. Wytyczno. Między godz. 8.00 a 9.00 dowódca Grupy KOP wydał dowódcy batalionu rozkaz uderzenia w kierunku południowo-zachodnim, na skrzydło nieprzyjaciela. Rozkaz nadany przez radio został odebrany, lecz ppłk Jan Dyszkiewicz i ppłk Jacek Jura zdołali poderwać do natarcia tylko niewielką grupę swoich żołnierzy. Pozostali poddali się. O godz. 12.00 na rozkaz gen. Orlik-Rückemanna pozostałe oddziały Grupy KOP przerwały walkę i wycofały się do lasu na południe od m. Sosnowica. Tam nastapiło rozwiązanie grupy. Zniszczono uzbrojenie i rozpuszczono żołnierzy. Tego samego dnia około 30 oficerów zebrało się w lesie na południe od Parczewa. Tam gen. Orlik-Rückemann postanowił o przejściu do konspiracji i zawiązaniu "Tajnego KOP". Na wysiłek bojowy Batalionu KOP "Kleck" w ciągu 15 dni kampanii złożyło się 6 walk i 447 km marszów.

[edytuj] Dowódcy

• ppłk Jacek Jura
• kpt. Stanisław Zwojszczyk

[edytuj] Straty osobowe Batalionu KOP "Kleck"

• Górnicki Józef syn Józefa, ur. 21 stycznia 1906, ppor. rez. piech., inżynier, L.K.^[7] nr 029/3 z 13.04.1940 r., poz. 15,
• Orłowski Leonard syn Józefa, ur. 1905, kpt.,
• Sawicki Czesław syn Pawła, ur. 1901, ppor. rez. KOP, nauczyciel,
• Siwicki Tomasz syn Kazimierza i Katarzyny, ur. 13 marca 1896, kpt. piechoty sł. st., w latach 1934-1937 dowódca kompanii i kwatermistrz batalionu, od grudnia 1937 dowódca kompanii szkolnej 4 Szpitala Okręgowego. Przez obóz Gorodok - Monastyr trafił do Kozielska, L.K. nr 036/4 z 16.04.1940, poz. 64,
• Sosnowski Kazimierz syn Andrzeja, ur. 3 stycznia 1915, starszy sierżant, zastępca dowódcy strażnicy, 3 kompania graniczna,

Żołnierze 9 Batalionu KOP Kleck którzy zginęli bohaterską śmiercią na posterunku granicznym w latch 1924-25:

• kpr. Stanisław Wojtczak poległ 18.06.1925r.
• szer. Franciszek Zygulski poległ 02.11.1924r.
• szer. Tomasz Sieradzki poległ 02.12.1924r.
• szer. Leopold Tomaszewski poległ 03.06.1925r.
• szer. Ryszard Smykała poległ 09.11.1925r.

źródło: "Zabytkowe Cmentarze na Kresach Wschodnich- województwo nowogródzkie" wyd. DiG W-wa 2008 s.105

[edytuj] Zobacz:

• Franciszek Malanowski
• Bitwa pod Szackiem
• Bitwa pod Wytycznem

[edytuj] Bibliografia:

• Jerzy Prochwicz, "Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski", Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 13, Białystok 2000.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz, "Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939", wyd. Barwa i Broń, Warszawa 2003, ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz, Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (149) z 1994 r., s. 148-160,
• Rajmund Szubański, Bataliony, kompanie, strażnice KOP, Wojskowy Przegląd Historyczny, Nr 3 (145) z 1993, ss. 275-278,
• Rajmund Szubański, Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u, Wojskowy Przegląd Historyczny, Nr 3 (184) z 2000, ss. 87-90,
• Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8, s. 401,
• Wilhelm Orlik-Rückemann, Ze sprawozdania dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza o działalności podczas wojny W: Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, wybór i oprac. Mieczysław Cieplewicz, Eugeniusz Kozłowski, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989, ISBN 83-11-07709-6, ss. 741-769,
• Wiktor Krzysztof Cygan, Kresy w ogniu: wojna polsko-sowiecka 1939, Warszawska Oficyna Wydawnicza Gryf, Warszawa, 1990, wyd. I, ISBN 83-85209-00-X,
• Józef Wiesław Dyskant, Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej 1919-1939, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994, wyd. I, ISBN 83-11-08251-0, s. 319,
• Kazimierz Jędrych, Szlak bojowy z Ludwikowa do Wytyczna, wstęp i opracowanie Grzegorz Nowik, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 1 (196), Warszawa 2003, ISNN 1640-6281, ss. 137-154,
• Mirosław Jan Rubas, Lista strat żołnierzy KOP więzionych w obozach sowieckich, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (149) , Warszawa 1994, ss. 401-420,

• Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski, Wojciech Walczak , "Zabytkowe cmentarze na kresach wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej- województwo nowogródzkie", Wydawnictwo DiG Warszawa, 2008, ISBN 83-7181-465-8, ISBN 978837184655, s. 105

Przypisy