Lijst van keizers van Rome

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Met de stichting van het principaat door Gaius Julius Caesar Octavianus (Augustus) in 27 v.Chr. en de consolidatie ervan door zijn opvolger Tiberius Claudius Nero in jaar 14 begon het Romeinse Keizerrijk. Wanneer het rijk verdeeld zal worden in een westelijk en oostelijk deel, zal het eerste tot 476 en het laatste tot 1453 een keizerrijk blijven.

Inhoud 1 Begin van het Keizerrijk 1.1 Einde van het West-Romeinse Deel 1.2 Einde van het (Oost-)Romeinse Rijk 2 Lijst van keizers 2.1 Vroege en hoge keizertijd 2.2 De crisis van de derde eeuw 2.3 Late oudheid 3 Zie ook 4 Externe link

[bewerk] Begin van het Keizerrijk

Meestal wordt het Romeinse Keizerrijk geacht begonnen te zijn met keizer Augustus. Julius Caesar was geen keizer van Rome. Hij werd in 44 v.Chr. benoemd tot dictator perpetuus (dictator voor het leven). Een maand later werd hij al vermoord. Er volgde een burgeroorlog, die in 27 v.Chr. eindigde toen Augustus princeps van Rome werd. Het woord "keizer" is afgeleid van de naam Caesar. (De C werd door de Romeinen oorspronkelijk als K uitgesproken en ae als ai). De latere keizers voerden de titel Augustus (de verhevene), hun vicekeizers (en evt. opvolgers) hadden de titel Caesar. In de tijd van de tetrarchie waren er twee Augusti en twee Caesares. Het rijk was toen bestuurlijk opgedeeld in oost en west.

Hoewel het keizerrijk hoe langer hoe meer als een monarchie begon te functioneren, was in theorie de keizer nog steeds een ambtenaar in de oude Res Publica (republiek; letterlijk: "zaak van de staat", staatszaken). De keizer kon de monarchale titel van koning (rex) niet dragen, daar er namelijk sinds eeuwen een taboe op rustte, door de ontsporing die had plaats gehad onder de laatste koning Tarquinius Superbus. Het ontbreken van een dynastieke traditie was de zwakke schakel in het systeem omdat de opvolging niet officieel geregeld was. In het begin zorgde de zittende keizer vaak door adoptie voor een volwassen en - hopelijk - kundige opvolger. Later ging de opvolging vaak door moord op de keizer en het uitroepen van een nieuwe door het leger. Pas in de 4e eeuw begint het keizerschap echt erfelijk te worden met kinderen op de troon terwijl de regering waargenomen wordt door een regent.

Zie ook Principaat en Dominaat

[bewerk] Einde van het West-Romeinse Deel

Tegen de tijd van Romulus Augustulus was van het westelijk deel van het keizerijk alleen nog Italië over, en een klein stukje van Gallië. Hij heeft ook niet langer dan ongeveer tien maanden over dit rijk geregeerd; waarschijnlijk tot 4 september 476. Op die datum, of mogelijk kort daarna, werd hij onttroond door Odoaker, leider van de opstandige Germaanse troepen, die zichzelf daarna uitriep tot Koning der Germanen in Italië, onder het (theoretische) keizerschap van het Oosten. Vandaar dat, ook al is er één bron die Romulus Augustulus een regering van 10 jaar toebedeelt, 476 over het algemeen beschouwd wordt als het einde van het West-Romeinse keizerschap. Dit theoretische ongedeelde keizerschap van de oost-Romeinse keizers over het gehele Romeinse Rijk bleef geldig totdat Karel de Grote door Constantinopel, overigens met tegenzin, werd erkend als nieuwe 'Keizer van het Westen'. Dit 'hernieuwde West-Romeinse Rijk' ging verder de geschiedenis in als het 'Heilige Roomse Rijk'.

[bewerk] Einde van het (Oost-)Romeinse Rijk

In de tijd van Constantijn XI was van het keizerijk weinig meer over dan de stadstaat Byzantium, omgeven door Turks gebied. Op 30 mei 1453 sneuvelde Constantijn XI en viel Byzantium in handen van de Turken. Weliswaar hield met het Keizerrijk Trebizonde nog een loot van het keizerrijk stand tot 1461, maar Byzantium was eeuwenlang de hoofdstad geweest van wat restte van het Romeinse Rijk, vandaar dat 1453 gezien wordt als het jaar waarin het Romeinse Rijk, na een bestaan van 21 eeuwen, ten val kwam. Overigens namen de Turken veel van hun staatsorganisatie gewoon over van de Byzantijnen en bleef Constantinopel nog steeds de hoofdstad van een imperium; nu van het Ottomaanse Rijk.

[bewerk] Lijst van keizers

[bewerk] Vroege en hoge keizertijd

Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen
Julisch-Claudische dynastie
Augustus	Gaius Octavius, Gaius Iulius Caesar, Imperator Caesar Augustus	27 v Chr–14 n Chr	Eerste Romeinse keizer, adoptiezoon van Julius Caesar
Tiberius	Tiberius Claudius Nero, Tiberius Caesar Augustus	14–37	Adoptiezoon van Augustus
Caligula	Gaius Iulius Caesar, Gaius Caesar Augustus Germanicus	37–41	Vermoord
Claudius I	Tiberius Claudius Nero Germanicus, Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus	41–54	Veroverde Brittannië en Mauretania
Nero	Lucius Domitius Ahenobarbus, Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus	54–68
Vierkeizerjaar
Galba	Servius Sulpicius Galba	68–69	Vermoord in opdracht van Otho
Otho	Marcus Salvius Otho	69	Zelfmoord na nederlaag tegen Vitellius
Vitellius	Aulus Vitellius	69	Vermoord
Flavische dynastie
Vespasianus	Titus Flavius Vespasianus	69–79	Consolideerde bestuur en financiën
Titus	Titus Flavius Vespasianus	79–81	Opende het Colosseum
Domitianus	Titus Flavius Domitianus	81–96	Beëindigde de Romeinse expansie in Germanië
Saturninus	Lucius Antonius Saturninus	89	Tegenkeizer in Germanië, gesneuveld
Adoptiefkeizers en Antonijnse dynastie
Nerva	Marcus Cocceius Nerva	96–98	adopteerde Trajanus, stichter van het adoptiefkeizerschap
Trajanus	Marcus Ulpius Traianus	98–117	Grootste uitbreiding van het Romeinse Rijk
Hadrianus	Publius Aelius Hadrianus	117–138	Bouwer van de Muur van Hadrianus
Antoninus Pius	Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus	138–161	Stichter van de Antonijnse dynastie
Lucius Verus	Lucius Ceionius Commodus Verus	161–169	Leidde veldtocht tegen de Parthen
Marcus Aurelius	Marcus Aurelius Antoninus	161–180	Filosoof-keizer
Avidius Cassius	Gaius Avidius Cassius	175	Tegenkeizer in Syrië en Egypte, vermoord
Commodus	Lucius Aurelius Commodus, Lucius Aelius Aurelius Commodus	180–192	zoon van Marcus Aurelius, vermoord
Vijfkeizerjaar
Pertinax	Publius Helvius Pertinax	193	Vermoord door de Praetoriaanse Garde
Didius Julianus	Marcus Didius Severus Iulianus	193	Vermoord in opdracht van de senaat
Pescennius Niger	Gaius Pescennius Niger	193–194	Tegenkeizer in Syrië, vermoord
Clodius Albinus	Decimus Clodius Septimius Albinus	195–197	Tegenkeizer in Brittannië, gesneuveld
Severische dynastie
Septimius Severus	Lucius Septimius Severus	193–211	Leidde veldtochten in Mesopotamië en Brittannië
Caracalla	Lucius Septimius Bassianus, Marcus Aurelius Antoninus	198–217	Verleende alle vrijen Romeins burgerrecht
Geta	Publius Septimius Geta	211	Vermoord in opdracht van zijn broer Caracalla
Macrinus	Marcus Opellius Macrinus	217–218	Geen Severiër, geëxecuteerd
Diadumenianus	Marcus Opellius Antoninus Diadumenianus	218	Medekeizer van zijn vader Macrinus
Elagabalus	Varius Avitus Bassianus, Marcus Aurelius Antoninus	218–222	Vereerde de zonnegod Elagabal
Uranius	onbekend	onduidelijk	Tegenkeizer
Gellius Maximus	onbekend	219	Tegenkeizer in Syrië, geëxecuteerd
Verus	onbekend	219	Tegenkeizer in Syrië, geëxecuteerd
Seleucus	Iulius Antonius Seleucus of Marcus Flavius Vitellius Seleucus	na 221	Tegenkeizer
Severus Alexander	Marcus Iulius Gessius Bassianus Alexianus, Marcus Aurelius Severus Alexander	222–235	Bij Moguntiacum door opstandige soldaten gedood
Seius Sallustius	Seius Sallustius Macrinus	ca 227	Tegenkeizer, schoonvader van Severus Alexander
Taurinus	onbekend	onduidelijk	Tegenkeizer in het oosten, verdronken in de Eufraat
Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen

[bewerk] De crisis van de derde eeuw

Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen
Vroege soldatenkeizers
Maximinus I Thrax	Gaius Iulius Verus Maximinus Thrax	235–238	Eerste soldatenkeizer, vermoord door zijn eigen troepen
Magnus	(? Gaius Petronius) Magnus	235	Tegenkeizer, geëxecuteerd
Quartinus	onbekend	235	Tegenkeizer, vermoord
Gordianus I	Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus	238	Regeerde slechts 20 dagen lang, pleegde zelfmoord
Gordianus II	Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus	238	Regeerde slechts 20 dagen lang, gesneuveld
Pupienus	Marcus Clodius Pupienus Maximus	238	Regeerde met Balbinus, vermoord door de Praetoriaanse Garde
Balbinus	Decimus Caelius Calvinus Balbinus	238	Regeerde met Pupienus, vermoord door de Praetoriaanse Garde
Gordianus III	Marcus Antonius Gordianus	238–244	Gestorven op veldtocht in Perzië
Sabinianus	(? Marcus Asinius) Sabinianus	240	Tegenkeizer in Afrika, vermoedelijk geëxecuteerd
Philippus I Arabs	Marcus Iulius Philippus	244–249	Gesneuveld
Philippus II	Marcus Iulius Severus Philippus	247–249	zoon en medekeizer van Philippus Arabs, vermoord
Iotapianus	Marcus F(ulvius?) Ru(fus?) Iotapianus	248	Tegenkeizer in het oosten, door zijn eigen troepen gedood
Pacatianus	Tiberius Claudius Marinus Pacatianus	249	Tegenkeizer aan de Donau, door zijn eigen troepen vermoord
Silbannacus	Mar Silbannacus	onduidelijk	Tegenkeizer in Germanië, verslagen door Decius
Decius	Gaius Messius Quintus Traianus Decius	249–251	Gesneuveld tegen de Goten
Priscus	Gaius Iulius Priscus	250	Tegenkeizer in het oosten
Licinianus	Iulius Valens Licinianus	250	Tegenkeizer, gesteund door de senaat
Herennius Etruscus	Quintus Herennius Etruscus Messius Decius	251	zoon en medekeizer van Decius, gesneuveld
Hostilianus	Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus	251	zoon van Decius en medekeizer van Trebonianus Gallus, gestorven aan de pest
Trebonianus Gallus	Gaius Vibius Trebonianus Gallus	251–253	door zijn eigen troepen vermoord
Volusianus	Gaius Vibius Afinius Gallus Veldumnianus Volusianus	251–253	Medekeizer van zijn vader Trebonianus Gallus, gesneuveld
Aemilianus	Marcus Aemilius Aemilianus	253	door zijn eigen troepen vermoord
Valerianus I	Publius Licinius Valerianus	253–260	Gevangengenomen door de Sassaniden
Uranius Antoninus	Lucius Iulius Aurelius Sulpicius Uranius Antoninus	253/254	Tegenkeizer in Syrië
Mareades	onbekend	onduidelijk	Tegenkeizer in het oosten, geëxecuteerd
Gallienus	Publius Licinius Egnatius Gallienus	253–268	Vermoord door officieren
Valerianus Caesar	Publius Licinius Cornelius Valerianus	256–258	Onderkeizer van zijn vader Gallienus
Saloninus	Publius Licinius Cornelius Saloninus	258–260	Onderkeizer van zijn vader Gallienus, vermoord
Ingenuus	onbekend	260	Tegenkeizer in Pannonië
Regalianus	Publius C(assius?) Regalianus	260	Tegenkeizer aan de Donau, gedood door zijn eigen troepen
Macrianus Minor	Titus Fulvius Iunius Macrianus	260–261	Tegenkeizer in het oosten, gesneuveld
Quietus	Titus Fulvius Iunius Quietus	260–261	Tegenkeizer in het oosten, gedood door het volk
Ballista	Callistus	261	Steunde de Macrianen, vermoord door Odaenathus
Piso	Calpurnius Piso Frugi	261	Tegenkeizer, gedood door de troepen van Valens
Valens Thessalonicus	Valens Thessalonicus	261	Tegenkeizer in Griekenland, gedood door zijn eigen troepen
Memor	onbekend	261/262	Steunde de Macrianen, geëxecuteerd
Mussius Aemilianus	Lucius Mussius Aemilianus	261–262	Steunde de Macrianen, geëxecuteerd
Aureolus	onbekend	268	Tegenkeizer in Milaan, gedood door de Praetoriaanse Garde
Celsus	onbekend	onduidelijk	Tegenkeizer in Afrika, mogelijk fictief
Trebellianus	onbekend	onduidelijk	Tegenkeizer in Klein-Azië, mogelijk fictief
Keizer van het Imperium Galliarum
Postumus	Marcus Cassianus Latinius Postumus	260–269	Vermoord door zijn eigen troepen
Laelianus	Ulpius Cornelius Laelianus	269	Tegenkeizer, gedood door zijn eigen troepen
Marius	Marcus Aurelius Marius	269	Vermoord door een soldaat
Victorinus	Marcus Piav(v)onius Victorinus	269–271	verloor Spanjë, door een officier vermoord
Domitianus	onbekend	271	Enkele dagen tegenkeizer
Tetricus I	Gaius Pius Esuvius Tetricus	271–274	Verslagen en afgezet door Aurelianus
Tetricus II	Gaius Pius Esuvius Tetricus	273–274	Medekeizer van zijn vader Tetricus I
Faustinus	onbekend	274	Tegenkeizer
Late soldatenkeizers
Claudius II Gothicus	Marcus Aurelius Claudius Gothicus	268–270	Versloeg de Goten, stierf aan de pest
Censorinus	onbekend	269–270	Tegenkeizer, mogelijk fictief
Quintillus	Marcus Aurelius Claudius Quintillus	270	Pleegde na 77 dagen keizerschap zelfmoord
Aurelianus	Lucius Domitius Aurelianus	270–275	Herenigde het rijk
Vaballathus	Lucius Iulius Aurelius Septimius Vaballathus Athenodorus	270–272	Tegenkeizer in het oosten, zoon van Zenobia
Felicissimus	onbekend	271	Tegenkeizer in Rome, gesneuveld
Septimius	onbekend	271	Tegenkeizer in Dalmatia, gedood door zijn eigen troepen
Urbanus	onbekend	271/272	Tegenkeizer, gedood door troepen van Aurelianus
Firmus	onbekend	272	Steunde Zenobia, geëxecuteerd
Tacitus	Marcus Claudius Tacitus	275–276	Versloeg de Goten
Florianus	Marcus Annius Florianus	276	Broer van Tacitus, door zijn eigen troepen vermoord
Probus	Marcus Aurelius Probus	276–282	Vermoord door ontevreden soldaten
Saturninus	Iulius Saturninus	280/81	Tegenkeizer in Egypte, door zijn eigen troepen vermoord
Bonosus	onbekend	280/281	Tegenkeizer aan de Rijn, pleegde zelfmoord
Proculus	onbekend	280/81	Tegenkeizer in Gallië, geëxecuteerd
Carus	Marcus Aurelius Carus	282–283	Op veldtocht in Perzië getroffen door de bliksem
Carinus	Marcus Aurelius Carinus	283–285	Vermoord door een officier
Numerianus	Marcus Aurelius Numerius Numerianus	283–284	Medekeizer van Carinus
Sabinus Julianus	Marcus Aurelius Sabinus Iulianus	284/285	Tegenkeizer in Italië, waarschijnlijk gesneuveld
Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen

[bewerk] Late oudheid

Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen
Tetrarchie
Diocletianus	Diocles, Gaius Aurelius Valerius Diocletianus	284–305	Voerde omvangrijke hervormingen door; trad na 20 jaar vrijwillig af
Domitius Domitianus	Lucius Domitius Domitianus	297–298	Tegenkeizer in Egypte
Maximianus	Marcus Aurelius Valerius Maximianus	285–286 (Caesar) 286–305 307–308 310	Keizer in het westen, gedwongen afgetreden
Carausius	Marcus Aurelius Mausaeus Carausius	286–293	Tegenkeizer in Brittannië, vermoord
Allectus	onbekend	293–296	Tegenkeizer in Brittannië, gesneuveld
Galerius	Gaius Galerius Valerius Maximianus	293–305 (Caesar) 305–311	Keizer in het oosten, versloeg de Sassaniden
Constantius I	Flavius Valerius Constantius	293–305 (Caesar) 305–306	Keizer in het westen, heroverde Britannë
Severus II	Flavius Valerius Severus	305–306 (Caesar) 306–307	Keizer in het westen, vermoord
Maximinus II Daia	Gaius Galerius Valerius Maximinus	305–310 (Caesar) 310–313	Keizer in het oosten
Licinius	Gaius Valerius Licinianus Licinius	307–324	Keizer in het oosten, geëxecuteerd door Constantijn I
Valerius Valens	Aurelius Valerius Valens	316–317	Medekeizer van Licinius, geëxecuteerd
Licinius II	Flavius Valerius Licinianus Licinius	317–324	zoon en onderkeizer van Licinius, stierf in gevangenschap
Martinianus	(? Sextus Marcius) Martinianus	324	Medekeizer van Licinius, geëxecuteerd
Maxentius	Marcus Aurelius Valerius Maxentius	306–312	zoon van Maximianus, na een veldslag verdronken
Domitius Alexander	Lucius Domitius Alexander	308–309	Tegenkeizer in Afrika, geëxecuteerd
Constantinische dynastie
Constantijn I	Flavius Valerius Constantinus	306–337	Stichtte Constantinopel
Calocaerus	onbekend	333/334	Tegenkeizer op Cyprus
Dalmatius	Flavius Dalmatius	335–337	Onderkeizer van zijn oom Constantijn
Constantijn II	Flavius Claudius Constantinus	337–340	Keizer in Gallië, Brittannië en Spanjë, gesneuveld
Constans I	Flavius Julius Constans	337–350	Keizer in het westen, op de vlucht gedood
Constantius II	Flavius Julius Constantius	337–361	Keizer in het oosten, sinds 353 alleenheerser
Magnentius	Flavius Magnus Magnentius	350–353	Tegenkeizer in het westen, verslagen door Constantius II
Nepotianus	Flavius Julius Popilius Nepotianus	350	Tegenkeizer in Rome, verslagen door Magnentius
Vetranio	onbekend	350	Medekeizer van Constantius tegen Magnentius in Illyrië, afgetreden
Constantius Gallus	Flavius Constantius Gallus	351–354	Neef van Constantius II, onderkeizer in Syrië
Silvanus	Claudius Silvanus	355	Tegenkeizer in Gallië
Julianus Apostata	Flavius Claudius Iulianus	355–361 (Caesar) 361–363	Gesneuveld tegen de Perzen
Jovianus	Flavius Iovianus	363–364	Geen lid van de Constantinische dynastie
Valentiniaanse dynastie
Valentinianus I	Flavius Valentinianus	364–375	Keizer in het westen
Firmus	onbekend	372–375	Tegenkeizer in Afrika, pleegde zelfmoord
Valens	Flavius Valens	364–378	Keizer in het oosten, gesneuveld
Procopius	onbekend	365–366	Tegenkeizer in het oosten, geëxecuteerd
Marcellus	onbekend	366	Tegenkeizer in het oosten, geëxecuteerd
Gratianus	Flavius Gratianus	367–383	Keizer in het westen, op de vlucht gedood
Valentinianus II	Flavius Valentinianus	375–392	Keizer in het westen
Magnus Maximus	onbekend	383–388	Tegenkeizer in het westen, erkend door Theodosius I, gedood door zijn eigen troepen
Flavius Victor	Flavius Victor	386–388	Tegenkeizer in het westen, zoon van Magnus Maximus
Eugenius	Flavius Eugenius	392–394	Tegenkeizer in het westen, vermoord door soldaten
Theodosiaanse dynastie
Theodosius I	Flavius Theodosius	379–395	Keizer in het oosten, vanaf 394 laatste heerser van het gehele rijk, verhief het christendom tot staatsgodsdienst
Arcadius	Flavius Arcadius	395–408	Keizer in het oosten, zoon van Theodosius
Honorius	Flavius Honorius	395–423	Keizer in het westen, zoon van Theodosius
Constantijn III	Flavius Claudius Constantinus	407–411	Tegenkeizer in het westen, geëxecuteerd
Constans II		409–411	Zoon en medekeizer van Constantijn III, geëxecuteerd
Priscus Attalus	onbekend	409–410 414–415	Tegenkeizer in Rome
Maximus	onbekend	409–411 ca 420–422	Tegenkeizer in Spanje, geëxecuteerd
Jovinus	onbekend	411–413	Tegenkeizer in Gallië, geëxecuteerd
Sebastianus	onbekend	412–413	Broer en medekeizer van Jovinus, geëxecuteerd
Constantius III	Flavius Constantius	421	Medekeizer van Honorius
Theodosius II	Flavius Theodosius	408–450	Keizer in het oosten
Johannes	onbekend	423–425	Keizer in het westen, geen lid van de Theodosiaanse dynastie
Valentinianus III	Flavius Placidus Valentinianus	425–455	Keizer in het westen, vermoord door aanhangers van Aëtius
Marcianus	Flavius Marcianus	450–457	Keizer in het oosten, aangetrouwd lid van de dynastie
Ondergang van het West-Romeinse Rijk
Petronius Maximus	Petronius Maximus	455	Keizer in het westen, gedood op de vlucht voor de Vandalen
Avitus	Eparchius Avitus	455–456	Keizer in het westen, afgezet door de senaat, op de vlucht gedood
Leo I	Leo	457–474	Keizer in het oosten
Majorianus	Iulius Valerius Maiorianus	457–461	Keizer in het westen, van Ricimer afgezet en geëxecuteerd
Libius Severus	Libius Severus	461–465	Keizer in het westen, door het oosten niet erkend
Interregnum in het westen
Anthemius	Procopius Anthemius	467–472	Keizer in het westen, gevangengenomen en geëxecuteerd door Ricimer
Olybrius	Anicius Olybrius	472	Door Ricimer verheven tot keizer in het westen
Glycerius	onbekend	473–474	Keizer in het westen, door het oosten niet erkend, afgezet door Julius Nepos
Leo II	Leo	474	Keizer in het oosten, kleinzoon van Leo I
Julius Nepos	Julius Nepos	474–480	Keizer in het westen, door Orestes uit Rome verdreven in 475, in 480 in Dalmatië vermoord
Romulus Augustulus	Romulus Augustus	475–476	zoon van Orestes, verdreven door Odoaker
Zeno	Tarasicodissa Zeno	474–491	Aanvaardde het einde van het West-Rijk
Basiliscus	Flavius Basiliscus	475–476	Tegenkeizer in het oosten, stierf in ballingschap
Anastasius I	Flavius Anastasius	491–518
Justiniaanse dynastie
Justinus I	Flavius Iustinus	518–527
Justinianus I	Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus	527–565	Veroverde een deel van het westen terug
Keizer	Volledige naam	Regeringsperiode	Opmerkingen

[bewerk] Zie ook

• Lijst van keizers van Byzantium
• Lijst van Nederlandse namen van Romeinse keizers

[bewerk] Externe link

• The Imperial Index: The Rulers of the Roman Empire. From Augustus to Constantine XI Palaiologos, in DIR (2004). (Lijst van keizers opgesteld voor online encyclopedie van de Romeinse keizers (Engels))