Neogen
Vun Wikipedia
| System Periood |
Serie Epoch |
Stoop Öller |
≈ Öller (Mya) |
|---|---|---|---|
| höger | höger | höger | jünger |
| Neogen | Pliozän | Gelasium | 1,806–2,588 |
| Piacenzium | 2,588–3,6 | ||
| Zancleum | 3,6–5,332 | ||
| Miozän | Messinium | 5,332–7,246 | |
| Tortonium | 7,246–11,608 | ||
| Serravallium | 11,608–13,65 | ||
| Langhium | 13,65–15,97 | ||
| Burdigalium | 15,97–20,43 | ||
| Aquitanium | 20,43–23,03 | ||
| deeper | deeper | deeper | öller |
Dat Neogen is de eerdhistorsche Periood in de geoloogschen Tietskala, de vör 23,03 Millionen Johr anfungen is un bit vundaag anduert. Dat Neogen is kenntekent dör dat Entwickeln von Vagels un de Söögdeerten bit hen to den hüütigen Minschen. Twüschen de Eerddelen Noord- un Süüdamerika hett sik en Landbrüch billt. Dat Klima hett sik langsom afköhlt bit hen to dat Iestietöller vun’t Pleistozän, wat in den jüngeren Deel vun dat Neogen liggt. Dat Holozän is de böverste Stoop vun dat Neogen un betekent mit en geologischen Begreep de Tiet, in de wi vundaag leeft.
Man, üm dat wetenschapplich Fastsetten vun dat End vun’n Neogen geev dat en beten Striet twüschen de Internatschonale Stratigrafische Kommischoon (ICS) un de International Union for Quarternary Research (INQUA). De INQUA wull da geern hebben, dat dat Neogen nich bit in de Nutiet reckt, man dat schüll vör 2,6 Mio. Johren to End gahn wesen. Dorop folgen schull na jemehr Menen de Periood vun dat Quartär. Disse Periood ist 2004 tohopen mit dat Tertiär vun de ICS ut de Geoloogsch Tietskala rutnahmen und dör de beiden Perioden Paläogen und Neogen uttuuscht worrn. In de Twüschentiet sünd se sik eenig worrn un hebbt dat Quartär wedder in de Tietskala opnahmen. Dat is nu en Subperiood vun’t Neogen un ümfaat dat Holozän, dat Pleistozän un de jüngste Stoop vun’t Miozän, dat as Gelasium betekent warrt.
Inholtsverteken |
[ännern] Ünnerdelen
Dat Neogen warrt ünnerdeelt in dat Miozän (anfungen vör 23,03 Mio. Johren) un dat Pliozän (anfungen vör 5,33 Mio. Johren), de fröher to dat Tertiär tellt hebbt. Dorto kommt de jüngeren Epochen vun dat vörmolige Quartär. Dat sünd in’n enkelten dat Pleistozän (anfungen vör ruchweg 1,8 Mio. Johren) un dat Holozän (geoloogsch Nutiet, anfungen vör 11.700 Johren).
[ännern] Klima
Dat Neogon hett en Phaas brocht, in de sik dat Klima düchtig afkählt hett bit hen to de eersten Veriesen in’t Gelasium, wat de böverste Stoop vun dat Pliozän is.
In’t Miozän, also to’n Anfang vun dat Neogen, weer dat Klima ok in noordatlantisch-skandinavischen Ruum teemlich matigt. Dat weet man vundaag ut Ünnersöken vun Fossilen vun de dormolige Seefauna. In dat ünnere Pliozän geef dat en eerst starket Afköhlen in dat Rebeet vun de Polen. Darno weer dat aver noch mol en längere Tiet wedder warmer. En wesselnd, aver teemlich gau Affallen vun de Temperaturen keem denn in’t Pliozän. An’n End dorvun sünd enn de Poolkappen veriest worrn. Op den Eerddeel Antartika sünd Iesmassen aflagert worrn, de dormit ut den Waterkreisloop rutgahn sünd. Dordör is de Seepegel afsackt.
As dat egentlich Iestietöller warrt dat Pleistozän betekent, dat wesselnde Vergletscherungsphasen vun de nöördlichen Dele vun de Eerdplatten Eurasien un Noordamerika opwiesen de.
[ännern] Historie vun den Begreep
[ännern] „Tertiär“
Fröher weer mit Neogen blots de jüngere Deel vun dat Tertiär meent, dat ok Jnugtertiär nöömt weer. Dat weer ünnerdeelt in Mio- un Pliozän. Nu is in de Twüschentiet de Begreep „Tertiär“ afschapt worrn un dat Neogen weer utwiet bit in de Nutiet. Dormit umfaat dat Neogen nu ok de nudaag aflopenden Vörgäng op de Eer un ok de Evolutschoon vun den Minschen.
[ännern] Entstahn vun den Begreep
De Begreep Neogen geiht torüch op den öösterriekschen Geoloog un Paläontoloog Moriz Hoernes, de em al in de Mitt vun’t 19. Johrhunnert för’t Klassifizeeren vun de Aflagern in’t Wiener Becken bruukt harr. He ünnerdeel de Schichten ut dat Känozoikum in twee Perioden; En öllere, de he Paläogen nööm, un en jüngere, dat Neogen. Dorbi hett dat Neogen ok al bit in de böversten Schichten reckt, also bit in de Nutiet. Man later weer de Begreep för’t betere Beschrieven vun’t Tertiär verwennt, wiel sien Anfang vör 23,02 Mio. Johren den Insnitt twüschen dat Oligozän (to dat Ooltertiät) un dat Miozän (to dat Jungtertiär) markeeren de. Man hett denn aver dat Neogen reduzeert op dat Mio- un Pliozän un tohopen mit dat Tertiör en Grenz to dat Quartär togen, wat vör 1,8 Mio. Johren anfüng.
[ännern] Ne’e geologsche Tietskala 2004
De Begrepen „Tertiär“ un „Quartär“ sünd hüüt in de Geoloogsch Tietskala nich mehr begäng. 1978 weer al vun en Ünnerkommischoon vun de ICS dat Känozoikum in de beiden Perioden Paläogen un Neogen ünenrdeelt, as dat vun Hoernes 150 Johr fröher al vörslahn harr. In’t Johr 2004 is denn as Ergeevnis vun de Diskussionen in de letzten Johrteihnten de ne’e geologische ietskala vörstellt, de 2008 för all Geologen verbindlich warrn schall. Aver bit dorhen is ok en ne’e Definitschoon un dat Wedderinföhren vun dat Quartär in Utsicht stellt worrn.
[ännern] Ne’e Definitschoon vun’t Quartär
Veele Quartärgeologen hebt dat Strieken vun’t Quartär as kritisch ansehn, wiel de Sünnerheiten vun de Eerdentwicklung in dat Iestietöller in de ne’en Skala nich noog rutstellt warrt. De ünnerscheedt sik neemlich düchtig vun de entwicklung in’t Pliozän. De Kritik hett dorto föhrt, dat dat Quartär wedder in de Tietskala opnahmen warrn schall un nee’ defineert warrt. De Tietruum, de fröher 1,8 Mio. Johren umfaat hett, warrt op 2,6 Mio. Johren dehnt un beinhollt denn all de Sedimenten ut de Iestiet.
Na en Vörslag vun de Internatschonal Komischoon för Stratigrafie fangt dat Quartär denn al in’t Gelasium an, wat de letzte Deel vun’t Pliozän is, un wobinnen de Iestiet mit de Veriesen vun de Poolkappen vör ruchweg 2,7-2,6 Mio. Johren anfungen hett. Aver ok dat warrt kritiseert, wiel de ne’e Grenz vun dat Quartär denn nich mehr överinstimmt mit de eerdhistorischen Epochen, sünnern mitten in de Epoch vun dat Pliozän anfangt. Dat Quartär schall denn as Sub-Ära vun dat Känozoikum parallel to dat Neogen inföhrt warrn. Dat lohnt de INQUA aver af, dat dat so wat as en Sub-Ära geven schall. De wüllt lever en Dreedelen vun dat Känozoikum in Paläogen, Neogen un Quartär hebben. Mit de verlängerte Duer vun dat Quartär wiest sik de Quartärgeologen inverstahn un foddert na jemehr Vörstellen, dat dat Gelasium vun da Neogen in’t Quartär verlagert warrn schall, wat denn wedder de jüngste Period in de Tietskala warrn schall.
[ännern] Kiek ok
- Eerdhistorie
- Eerdentstahn
- Geoloogsch Tietskala
[ännern] Literatur
- Friedrich Strauch: Zum Klima des nordatlantisch-skandischen Raumes im jüngeren Känozoikum. Tietschrift vun de Düütschen Sellschap för Eerdwetenschoppen, Band 123, S. 163-177, 1972
