پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
در بیطرفی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید. |
این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه آن را تغییر دهید. در پایان، پس از ویکیسازی این الگوی پیامی را بردارید. |
پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران ایر با شناسه 'IR655' از بندر عباس به مقصد دبی، در تاریخ ۳ ژوییه ۱۹۸۸ میلادی برابر با ۱۲ تیرماه ۱۳۶۷ با شلیک موشک هدایت شونده کروز از کشتی جنگنده یو اس. اس. جک وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده امریکا بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ مسافر آن شامل ۳۹ مسافر غیر ایرانی و ۶۶ کودک بودند، جان باختند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] ساعت شمار
یکشنبه ۱۳۶۷/۳/۱۲بندرعباس.
هواپیمای ایرباس A300 متعلق به هواپیمای جمهوری اسلامی ایران در فرودگاه بندرعباس به زمین نشست و طبق برنامه پیشبینی شده, قرار بود این هواپیما با شماره پرواز ۶۶۵ با دویست و نود سرنشین (۱۵۶ مرد، ۵۳ زن، ۵۷ کودک ۲ تا ۱۲ ساله و ۸ کودک زیر دو سال و ۴۲ نفر با ملیتهای یوگسلاو، پاکستانی، هندی، عرب و ۱۶ خدمه پروازی) در ساعت ۱۰ صبح به مقصد دوبی پرواز کند.
ناوجنگی آمریکایی «وینسنس» در تاریخ هفتم خرداد از بندر سن دییگو وارد خلیجفارس شده بود. «ایچنرمارک» قلب این رزمناو به شمار میرفت. وظیفه اصلی آن، کشف هدفهای پرنده، اعم از موشک، هواپیما و پردازش اطلاعات، تعقیب صدها هدف به طور همزمان و کنترل آتش آنها بود، همچنین این رزمناو به موشکهای زمین به هوا با برد ۴۰۸ کیلومتر نیز مجهز بود.
[ویرایش] ساعت ۷:۱۱ صبح
ناو یواساس مونتگمری گزارش وقوع ۵ تا ۷ انفجار در یک کشتی نفتکش لیبریایی را به مرکز عملیات نیروی دریایی ایالات متحده در خلیج فارس واقع در بحرین مخابره کرد. در این مرکز کاپیتان ریچارد مک کنیا دستور داد تا مونتگمری مسیر خود را به سمت جنوب ادامه دهد و از قایقهای مسلح ایرانی فاصله گیرد. در همین حال کاپیتان مک کنیا به کاپیتان ویل راجرز فرمانده ناوشکن موشک انداز وینسنس دستور داد تا یکی از بالگردهای خود را برای شناسایی قایقهای مسلح اعزام کند، اما خود ناو در موقعیت قبلی آن در جنوب ناحیه مذکور به منظور پشتیبانی از ناو مونتگمری باقی بماند.
کمی دورتر در تنگه هرمز و در کاروان نفتکشهای کویتی اسکورت شده به وسیله شناورهای جنگی نیروی دریایی آمریکا، ناو یواساس سایدز به فرماندهی کاپیتان دیوید کارلسون، دستور گرفت تا در اسرع وقت خود را به ناو وینسنس برساند.
[ویرایش] ساعت ۷:۴۲ صبح
ساعت ۷:۴۲ خلبان بالگرد ناو وینسنس گزارش داد که قایقهای ایرانی با حالتی خصمانه به دور یک کشتی بازرگانی آلمانی گردش میکنند. راجرز در واکنش به این خبر در وینسنس اعلام وضعیت فوق العاده میکند و خود به مرکز جنگی ناو میرود و دستور میدهد که کشتی به سرعت به سوی محل شناور آلمانی رهسپار شود. اما بنا به گزارشهای رسمی پیرامون حادثه ایرباس ایرانی، هیچ کشتی بازرگانی در محل مورد بحث، درخواست کمک نکرده بود. با نزدیک شدن وینسنس به آبهای عمان، گارد ساحلی این کشور گزارش داد که قایق یا قایقهای مسلح ایرانی آبهای عمان را ترک کردهاند. اما به رغم گزارش گارد ساحلی عمان در مورد عدم وجود هرگونه خطر، ناو وینسنس مسیر خود را در کنار مونتگمری به سوی شمال تنگه هرمز و به سمت قایقهای ایرانی دنبال میکند. چند دقیقه بعد، کاپیتان مک کنیا از اینکه ناو وینسنس ۴۰ مایل (۶۴ کیلومتر) بالاتر از محلی قرار دارد که میبایست در آن مستقر باشد، متعجب شد. در تماسهای رادیویی پس از آن، مک کنیا به طور موکد از فرماندهان هر دو ناو وینسنس و مونتگمری میخواهد که مجدداً به سوی جنوب خلیج فارس بازگردند.
دیوید ایونز، خبرنگار امور نظامی روزنامه شیکاگو تریبیون در این باره میگوید:
روشن بود که در فرماندهی عملیات واقع در بحرین، کسی میل ندارد که کاپیتان راجرز وارد معرکه مذکور شود. کاپیتان مک کنیا در بحرین میدانست که در چنین صورتی باید انتظار پیش آمدن مشکل را داشته باشد.
در این حال راجرز دستور پیشین خود مبنی بر اعلان حالت جنگی در ناو را لغو کرد و دستور داد تا وینسنس به سمت جنوب باز گردد. اما با این همه از بالگرد خود خواست تا پشت ناو باقی بماند و به زیر نظر گرفتن قایقهای ایرانی ادامه دهد
[ویرایش] ساعت ۹:۱۰ صبح
با نزدیک شدن شناورهای ایرانی به آبهای سرزمینی خود، خلبان بالگرد ناو وینسنس گزارش کرد که شناورهای ایرانی به سوی او تیراندازی کردهاند. در واکنش به این گزارش، راجرز بار دیگر در ناو حالت جنگی اعلام میکند و مجدداً راهی شمال تنگه هرمز میشود تا به شناورهایی که به سوی بالگردش تیراندازی کردهاند، پاسخ گوید. اما ایونز، مفسر نظامی روزنامه شیکاگو تریبیون اعتقاد دارد که این بالگرد آمریکایی بود که با کم کردن فاصلهاش باشناورهای ایرانی، بیش از حدی که بدان مجاز بوده، قوانین درگیری را نقض کرده و دست به انجام اقدامی خصمانه نسبت به واحدهای سطحی ایرانی زدهاست.
کاپیتان کارلسون نیز در این مورد میگوید:
«وقتی بخواهیم منطقی به موضوع نگاه کنیم، میبینیم، بالگرد مورد اصابت قرار نگرفته بود و میتوانست منطقه را با سرعت ترک کرده و ظرف چند دقیقه به ناو وینسنس باز گردد. هیچ ضرورتی نبود که ناو وینسنس با سرعت تمام به سمت شناورهای ایرانی حرکت کند.»
کاپیتان راجرز حال آماده استقبال از دردسر است، اما هیچ دردسری پیش روی وی وجود ندارد. در همین لحظات ناو وینسنس از میان دوشناورایرانی عبور میکند ولی هیچ اتفاقی نمیافتد. راجرز در پی گرفتن اجازه از مرکز فرماندهی مستقر در بحرین بود تا با شناورهای ایرانی درگیر شود. به گفته ایونز، در تمامی این دوره که در حدود ۳۰ دقیقه به طول انجامیده بود، بالگرد بدون آنکه آسیبی دیده باشد به ناو بازگشته بود و هیچ شاهد و مدرک محکمی دال بر انجام اقدامی خصمانه از سوی شناورهای ایرانی علیه وینسنس یا بالگرد آن وجود نداشت.
به اعتقاد ایونز، در آن روز کاپیتان راجرز هدفی جز درگیری با ایرانیها را نداشت و در حال اجرای مانورهای تحریکآمیزی بود تا زمینه را برای درگیر شدن با شناورهای ایرانی به وجود آورد.
[ویرایش] ساعت ۹:۳۷ صبح
کاپیتان راجرز پس از آنکه به بحرین گزارش میکند که قایقهای ایرانی به کشتی وی نزدیکتر شدهاند بر سرعت آنها افزوده شده و آرایشی خصمانه گرفتهاند، درخواست اجازه برای درگیری و آتش گشودن بر روی آنها را میکند. فرماندهی عملیات این درخواست را میپذیرد. کاپیتان کارلسون در این مورد تاکید میکند که از دیدگاه او و افسرانش بر روی ناو سایدز، وینسنس به هیچ وجه در شرایطی قرار نداشت که لزوم درگیر شدن با آن قایقهای کوچک ایرانی را توجیه کند. ایونز نیز در همین زمینه میافزاید:
«وینسنس دست به مانورهایی زد که در موقعیت حمله به قایقها قرار گیرد در حالی که اجازه انجام چنین مانورهای تحریک کنندهای را نداشت و این عمل به طور آشکار با اقدام در دفاع از خود متفاوت بود»
در حقیقت تحرکات جنگی کاپیتان راجرز، پوششی بود برای گرفتن اجازه حمله به قایقهای ایرانی بود.
[ویرایش] ساعت ۹:۴۲ صبح
سرانجام در ساعت ۹:۴۲ قایقهای ایرانی به سوی ناو وینسنس که در حال تعقیب آنها بود نزدیک شدند و یک دقیقه پس از آن توپهای ناو آمریکایی به سوی قایقهای ایرانی شلیک کردند. وینسنس با غرق کردن دو قایق ایرانی و صدمهزدن به سومی تعدادی از دریانوردان ایرانی را به قتل میرساند.
مقامات نظامی ایران واقعه را اینگون گزارش میکنند:
تعدادی از قایقهای تندروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که مشغول گشتزنی در جنوب قشم بودند، با تهاجم نیروهای آمریکایی مواجه شدند. رزمندگان ایرانی نیز به مقابله با نیروهای آمریکایی مستقر در ناوها میپردازند. در جریان این درگیری چند فروند بالگرد آمریکایی برفراز قایقهای تندرو به پرواز درآمده و به سوی آنها شلیک میکنند. رزمندگان ایرانی، همزمان با مقابله با ناوهای آمریکایی به آتش بالگردها نیز پاسخ میدهند و در این درگیری یک فروند بالگرد آمریکایی مورد هدف قرار گرفته و در آبهای خلیج فارس سقوط میکند.
[ویرایش] ساعت ۱۰ صبح (بندرعباس)
هواپیمای جمهوری اسلامی ایران پرواز 655 با ۱۵ دقیقه تأخیر در ساعت ۱۰:۰۵ از برج مراقبت فرودگاه بندرعباس تقاضای پرواز کرد، مدت پرواز تا دوبی ۳۰ دقیقه و حداکثر ۱۴هزار پا تعیین شد. در ساعت ۱۰:۱۷ دقیقه، هواپیمای ایرباس A300 به پرواز درآمد. دقایق نخستین پرواز و مراحل اوجگیری تا ارتفاع ۱۲هزارپایی مطابق طرح پرواز انجام شد و خلبان به طور پیوسته با برج مراقبت فرودگاه بندرعباس و مرکز کنترل راههای هوایی ایران و امارات تماس داشت.
چند لحظه پیش از ورود هواپیمای ایرباس A300 به منطقه کنترل هوایی امارات، در محلی به نام «مولبیت»، خلبان به مرکز کنترل هوایی کشور اطلاع داد که قصد دارد به ۱۴هزار پایی صعود کند.
[ویرایش] ساعت ۱۰:۲۲ دقیقه (خلیج فارس)
در این لحظه ناو وینسنس که خود را به بهترین و نزدیکترین موقعیت رسانده بود، به دستور ناخدا «ویل راجرز»، فرمانده ناو، موشک استاندارد 2 به سوی پرواز 655 شلیک کرد. ناگهان هواپیما از صفحه رادارهای زمینی محو شده و در آبهای خلیج فارس سقوط کرد. با عدم اطلاع از سرنوشت هواپیما، برج مراقبت فرودگاه بندرعباس، در تماس با دوبی، پیگیر سرنوشت پرواز 655 شده ولی آنها اظهار بیاطلاعی کردند. بلافاصله ستاد تأمین استان هرمزگان وضعیت اضطراری اعلام و فعالیت خود را آغاز کرد. با شناسایی دقیق محل سقوط، بالگردها و شناورها به موقعیت ۲۶ و ۴۲ عرض شمالی و ۵۶ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی منتقل شدند.
بلافاصله پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف ۱۴ جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قراردادهاند. پس از روشن شدن نوع هواپیما، آمریکاییها ادعا نمودند در این مورد مرتکب اشتباه شدهاند، اما شواهد بعدی این نظر آنان را مردود جلوه داد. مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که هواپیمای ایرباس در خارج از دالان هوایی پرواز میکرده و رزمناو آمریکایی نیز هفتبار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره کرده ولی جوابی دریافت نکرده است!
کاپیتان کارلسون، فرمانده سابق ناو سایدز در این مورد معتقد است که ایرباس ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود میفرستاده با سرعتی کم در حال اوج گرفتن بود و حتی اگر در چنین شرایطی نیز آن را به عنوان یک جت اف ۱۴ شناسایی میکردند باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف ۱۴ میتوانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند. اپراتورهای رادار ناو هواپیمابر فورستال نیز هواپیمای مزبور را به عنوان یک هواپیمای بازرگانی شناسایی کردند. جتهای جنگنده اف ۱۴ مستقر بر روی ناو فورستال میتوانستند در صورتی که کاپیتان راجرز درخواست میکرد، با شناسایی چشمی هواپیمای ایرانی از فاصله نزدیک از غیرنظامی بودن آن اطمینان حاصل کنند، ولی زمان برای این کار هم سپری شد.
[ویرایش] ادعاهای رسمی دولت امریکا مبنی بر غیرعمدی بودن ماجرا و دلایل رد آن
این ادعا به دلایل زیر غیر قابل قبول بود:
- قطعات متلاشی شده هواپیما و اجساد سرنشینان آن در سطح وسیعی از آبهای سواحل جنوبی جزیره هنگام، درست در داخل آبهای ایران پراکنده شده بودند. این محل درست در زیر مرکز دالان هوایی بینالمللی بندرعباس دوبی (آمبر56) قرار دارد و نشان میدهد که هواپیما درست در مسیر پیشبینی شده درحال پرواز بودهاست، و همانطورکه چهارسال بعد روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی که حاوی چندین نکته تازه بود نوشت که ناو وینسنس در آبهای فلات قاره ایران بودهاست نه در آبهای بینالمللی و پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) در آن زمان بر این حقیقت سرپوش گذاشتهاست. همچنین دریاسالار «ویلیام کراو» رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دوره زمامداری ریگان در گفتگو با شبکه «بی بی سی» تأکید کرد که ناو وینسنس بدون هیچ دلیل روشنی با وجود برخورداری از توپها و موشکهای دوربرد به کمانه آبهای ایران آمده بود. این نشان دهنده آن است که ناو به عمد برای عمل سوء آماده شده بود.
- هواپیمای مسافربری ایرباس از نظر حجم، شکل، اندازه و توانایی پرواز کاملاً با هواپیمای اف-۱۴ متفاوت است.
- با توجه به ارتباط کلامی و ارتباط ناوبری هر هواپیمای بازرگانی و مسافربری، ناو آمریکایی میتوانست به راحتی با شنیدن مکالمات خلبان به ماهیت هواپیمای مسافربری پیببرد.
- مقامات ناو آمریکایی ادعا کردهاند که سه اخطار روی باند نظامی فرستادهاند ولی پاسخی دریافت نکردهاند. مسلماً اخطار نظامی ارسال شده به گوش خلبان 655 نرسیدهاست. ولی سه اخطار روی باند غیرنظامی (اضطراری) را هیچ منبع غیرنظامی دریافت نکردهاست و از آنجا که کلیه خلبانان دو منطقه همیشه در این باند به گوش هستند، این ادعایی واهی مینماید.
مقامات آمریکایی (که سرنگونی یک هواپیمای مسافربری کره جنوبی را در سال ۱۳۶۲ «بربریت» نامیدند و خواستار تحریم بینالملل خطوط هواپیمایی شوروی سابق شدند.[۱]) پس از ارتکاب حمله به هواپیمای مسافربری ایران، سعی کردند با طرح ادعاهایی، فاجعه را کوچک و کشتار ۲۹۰ انسان را (که در نوع خود در تاریخ هواپیمایی غیرنظامی بیسابقهاست)، امری عادی جلوه دهند.
[ویرایش] نظرات مخالف بعضی کارشناسان نظامی آمریکا
کاپیتان دیوید کارلسون فرمانده ناو سایدز در این مورد نظر دیگری دارد. به اعتقاد او هیچ راهی وجود نداشته که خلبان ایرباس ایرانی بداند که بر روی ناحیهای پرواز میکند که فرمانده یک ناو آمریکایی تصمیم میگیرد با چند قایق کوچک تندرو وارد زورآزمایی شود. کارلسون اضافه میکند:
«من اعتقاد دارم که چنانچه وینسنس با قایقهای تندرو درگیر نمیشد، در شرایطی قرار نمیگرفت که علائم رسیده از یک هواپیمای مسافربری را به عنوان یک جت جنگنده تلقی کند و ما امروز درباره این حادثه سخن نمیگفتیم.»
دریادار بازنشسته یوچین لاروک از مرکز اطلاعات دفاعی نیز با اظهار نظری مشابه میگوید:
«ناو وینسنس اصولاً نمیبایست برای عملیات به خلیج فارس اعزام میشد. ما در حال جنگ با ایران نبودیم و هیچ اعلان جنگی میان دو کشور وجود نداشت. هواپیمای ایرانی در یک محدوده هوافضای بینالمللی بر فراز آبهای بینالمللی بود و آمریکا حق نداشت آن را برای هر هواپیمای مشکوک یا غیرمشکوک منطقه جنگی اعلام کند، زیرا رسماً با ایران در حال جنگ نبود. دلیلی هم وجود نداشت که ایرباس ایرانی به پیامهای هشدار ما پاسخ دهد.»
دریادار بازنشسته، یوجین کارول پیرامون عواملی که موجب تصمیمگیری اشتباه و سرنگونسازی ایرباس ایرانی شد، معتقد است که حادثه هدف قرار گرفتن ناو یواساس استارک به وسیله یک جت جنگنده عراقی چند ماه پیش از آن، و عدم اتخاذ تدابیر دفاعی کافی و به موقع از سوی خدمه استارک به تصور آنکه خلبان عراقی آنها را هدف قرار نخواهد داد، نوعی فشار عصبی را برای خدمه وینسنس به وجود آورده بود.
ذهنیت ناخدای کشتی این بوده که با تهدیدی روبهرو است و قبل از دیر شدن میبایست درباره اقدامی مقتضی تصمیم گیرد. کاسپار واینبرگر، وزیر دفاع وقت ایالات متحده نیز با ابراز نظری مشابه میگوید:
«کمبود وقت از لحظهای که هواپیما به عنوان هدفی تهدید کننده شناسایی شد تا زمانی که خدمه باید تصمیم به شلیک یا عدم شلیک به آن را میگرفتند، موجب شتابزدگی در اخذ تصمیم شد.»
دریادار کارول در ادامه سخنان خود تاکید میکند که کاپیتان راجرز هرگز ایرباس ایرانی را ندیده بود، او تنها علائم الکترونیکی و اطلاعات نقل قول شده به وسیله خدمهاش را برای تصمیمگیری نهایی در اختیار داشت که روشن است اطلاعاتی اشتباه و نادرست بود. در مقابل کاپیتان کارلسون، ضمن آنکه تائید میکند، راجرز بر پایه اطلاعاتی که در اختیارش گذاشته شده بود تصمیم به سرنگون سازی ایرباس ایرانی گرفت، این سئوال را مطرح میکند که چرا اطلاعات مذکور اینچنین و تا این حد اشتباه بودهاست. جان مککین، سناتور جمهوریخواه از ایالت آریزونا و خلبان سابق نیروی دریایی و اسیر جنگی سابق در ویتنام که عضو کمیسیون تحقیق پیرامون حادثه سرنگون سازی ایرباس ایرانی نیز بود، عقیده دارد:
«ترکیب تکنولوژی پیشرفته و خطای انسانی تصمیم گیرندگان کمتجربه، خطرناکترین سناریو ممکن را به وجود میآورد. زیرا بدون در اختیار داشتن توانایی «سیستم اجیس» که ناو وینسنس دارای آن بود، مسلماً با عواقبی که دچار آن شد، مواجه نمیشد.»
کاپیتان کارلسون با تائید این نظر تاکید میکند، وقتی که به اندازه کافی روی کیفیت آموزش و تمرین شرایط خاص، نظیر آنچه در ۳ ژوییهٔ ۱۹۸۸ رخ داد، تاکید نداشته باشیم و آدمهای آموزش ندیده را مسئول کار با سیستمهای بسیار پیچیده و مرگبار سازیم، شرایط بسیار خطرناکی پدید میآید.
دیوید ایونز، مفسر نظامی شیکاگو تریبیون نیز معتقد است که سیستم شناسایی و هدایت آتش ناو وینسنس، در آن روز سوم ژوییه، روی کنترل خودکار نبود و خطای انسانی و قضاوت نادرست موجب سرنگونی ایرباس ایرانی شده و چنانچه کنترل در حالت اتوماتیک بود، دلیلی برای اشتباه در شناسایی هواپیما وجود نداشت و این فاجعه انسانی رخ نمیداد. به عقیده ایونز، برگزاری یک دادگاه نظامی برای ناخدا راجرز و عملکرد او در حادثه سرنگون کردن یک جت مسافربری با ۲۹۰ سرنشین بی گناه امری عادلانه محسوب میشد، ولی ایالات متحده در مقابل دیدگان ایرانیان، در پایان خدمت راجرز به وی مدال اعطا کرد و هیچکدام از خدمه وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند.
[ویرایش] بعد از فاجعه
- هیچکدام از خدمه جنگی ناو متخاصم تحت پیگیرد قرار نگرفتند و حتی فرمانده ناو نیز در پایان خدمت خود مدال گرفت.
- ایالات متحده آمریکا هیچگاه بخاطر این حادثه تاسفبار رسماً از ایران عذرخواهی نکرد.
[ویرایش] پاورقی
- ↑ [http://www.sajed.ir/pe/content/view/9/58/ در شهریور ۱۳۶۲ یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ شرکت هواپیمایی کره جنوبی (ک.ال.ال) در حالیکه با ۲۶۹ مسافر از مسیر عادی خود منحرف شده بود و حدود ۵۰۰ کیلومتر مسافت را زمانی نزدیک به دو ساعت در داخل خاک شوروی سابق طی کرده بود، به دلیل بیتوجهی به اخطارهای مکرر هواپیماهای شکاری این کشور توسط سیستم دفاع موشکی شوروی سرنگون شد. در این ماجرا ریگان ابراز عقیده کرد که هیچ مطلبی نمیتواند توجیهکننده سرنگون ساختن یک هواپیمای غیرمسلح باشد. وی اعلام کرد: شوروی (سابق) با حمله به یک هواپیمای مسافربری، دست به یک عمل تروریستی زدهاست و یکی از اعضای کمیته امور خارجه مجلس آمریکا، دولت این کشور را به مقابله به مثل ترغیب کرد. تبلیغات وسیع آمریکا در این خصوص، دست کم برای مدت ۶ ماه ادامه داشت. شورای امنیت پیرامون این واقعه و جهت محکوم کردن عمل شوروی (سابق) چهار بار تشکیل جلسه داد و متحدین اروپایی آمریکا پیرامون این موضوع شدیداً عکسالعمل نشان دادند].
[ویرایش] منابع
- سایت جامع دفاع مقدس(ساجد) - بررسی جنایت آمریکا درحمله به هواپیمای مسافری ایران وشه - صفحه 1
- سایت جامع دفاع مقدس(ساجد) - بررسی جنایت آمریکا درحمله به هواپیمای مسافری ایران وشه - صفحه 2
- سایت جامع دفاع مقدس(ساجد) - آمریکا، بزرگترین جنایتکار جنگی(انعکاس اخبار و نظرات منعکس شده در رسانههای آمریکایی)
- سایت جامع دفاع مقدس(ساجد) - آمریکا، بزرگترین جنایتکار جنگی(انعکاس اخبار و نظرات منعکس شده در رسانههای آمریکایی)