Уйгур чĕлхи

Википедири материал

Уйгур чĕлхи, — уйгурсен чĕлхи, тĕрĕк чĕлхисем шутне кĕрет. Узбек чĕлхипе пĕрле карлук ушкăнне кĕрет.

Ку чĕлхепе Китайра, Казахстанра, Узбекистанра, Кăркăстанра тата Туркменистанра калаçаççĕ. Уйгурсен пĕчĕк ушкăнĕсем Афганистанра, Сауд Аравийĕнче тата Турцире пурăнаççĕ.

[тӳрлет] Чĕлхе кун-çулĕ

VIII ĕмĕрте темиçе йăха пĕрлештерсе уйгурсем Тĕп Азире пысăк патшалăх йĕркеленĕ. Ку вăхăтра вĕсем çыруллăх та йĕркеленĕ. Çак çыруллăха вĕсем сăкăтсенчен илнĕ пулас.

Хальхи вăхăтччен уйгур çыруллăхĕн чылай палăкĕсем сыхланса юлнă. Юсуф Хас-Хаджибăн 1070 çулхи «Кутадгу билиг» (Телейлĕ пĕлӳ) уйрăмах кăткăслă. Каярах уйгур чĕлхине чагатай чĕлхи хĕсме пуçланă.

[тӳрлет] Хальхи çыруллăх

Хальхи уйгур чĕлхи XVII ĕмĕрте çурала пуçланă. Уйгур чĕлхин халĕ икĕ тĕсĕ пур: тухăç-туркестанри (арап çыруллăхĕ çинче никĕсленет, 1965-1982 çулсенче латин алфавитне усă курнă) тата тĕп-азири. Тĕп азири тĕсĕ малтан 1930 çулччен арап çыруллăхĕпе, каярахпа латиница çине (1930 —1946) куçнă:

A a	B в	C c	Ç ç	D d	E e	Ə ə	G g
Ƣ ƣ	H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n
Ŋ ŋ	O o	Ө ө	P p	Q q	R r	S s	Ş ş
T t	U u	V v	X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ	’

1947 çулта вара кириллица çине куçарнă:

А а	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д	Е е	Ё ё
Ә ә	Ж ж	Җ җ	З з	И и	Й й	К к	Қ қ
Л л	М м	Н н	Ң ң	О о	Ө ө	П п	Р р
С с	Т т	У у	Ү ү	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч
Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Вĕсене пĕтĕмлетекен тĕпĕ шутĕнче тĕп диалект шутланать.

ш • сӳтсе яв • action=edit т Тĕрĕк чĕлхисем
Хĕвеланăç тĕрĕк чĕлхисем
Пăлхар	Пăлхар† \| Чăваш \| Хун† \| Хазар†
Чагатай	Aini²\| Чагатай† \| Ili Turki \| Lop \| Уйгур \| Узбек
Кăпчак	Бараба \| Пушкăрт \| Крым тутарĕсен¹ \| Куман† \| Карачай-Палкар \| Караим \| Каракалпак \| Казах \| Кăпчак† \| Крымчак \| Кумык \| Нухай \| Тутар \| Урум¹
Огуз	Афшар \| Азербайджан \| Крым тутарĕсен¹ \| Гагауз \| Хоросани турккă \| Османтурккă† \| Печенег† \| Кашкай \| Салар \| Турккă \| Турмен \| Урум¹
Хĕвелтухăç тĕрĕк чĕлхисем
Халай	Халай
Кăркăс-Кыпчак	Алтай \| Кăркăс
Уйгур	Чулым \| Долган \| Fuyü Gïrgïs \| Хакас \| Çурçĕр алтай \| Шор \| Тофалар \| Тува \| Хĕвеланăç Юкур \| Саха / Якут
Авалхи тĕрĕк чĕлхи†
Ăнлантаркăч: ¹Пĕр ушкăнра мар, ²Хутăш чĕлхе, †çухалнă чĕлхесем