Ái
Lài-nguòng: Wikipedia
Ái (愛) sê gâe̤ng iū-cìng, chĭng-cìng, ái-cìng dēng-dēng siŏng-guăng gì siŏh piĕ giòng-liĕk gāng-cìng gì tūng-chĭng. Gŏng-gé̤ṳ mâ̤ dè̤ng gì siông-hâ-ùng, ái â̤-sāi ô cĭng kuák gì é-sé̤ṳ.
Mŭk-luŏh |
[Siŭ-gāi] Dêng-ngiê
Ék-buăng gōng, ái sê bī nè̤ng gâe̤ng nè̤ng cĭ-găng gì gāng-cìng, sêng-cé bău-guák dó̤i cê-gă (bī-ṳ̀-gōng: ĭ iā dé̤ṳng-é ciā cṳ̆-niòng-giāng; ĭ nòng-nā̤ cĭng tiáng ĭ); ô sèng-âu iâ â̤-sāi bī dó̤i siŏh iông nó̤h hĕ̤k-ciā siŏh iông dâi-gié gì gāng-cìng (bī-ṳ̀-gōng: ĭ iā siê siăh-hŏng). Cê-diēng sèu-sèu ciŏng ái dêng-ngiê có̤ cêng-go̤ chĭng gì liông-cìng gâe̤ng hī-ái. Găk kēu-ngṳ̄ diē-lié, ái iâ bău-guák lê-tă, ù-sṳ̆, iū-cìng, chĭng-cìng, dēng-dēng.
Ái bà̤-lēng-bĕng gì gāng-cìng â̤-sāi sê hâung (恨), nô (怒), hĕ̤k-ciā sê hièng (嫌); ái ô-sì dĕk-biék bī mò̤ séng-ṳ̆k gì "sùng" gì ái-cìng, ciā sèng-âu ái gì huāng-méng é-sé̤ṳ cêu-sê sáik-ṳ̆k.
[Siŭ-gāi] Guăng-diēng
[Siŭ-gāi] Sĕng-ŭk-hŏk guăng-diēng
Sĕng-ŭk-hŏk-gă sŏng-séng, ái sê nè̤ng gì buōng-nèng cĭ-ék, chiông bók-lō̤ ĕu hĕ̤k-ciā sê chói kák. Ái gì guó-tiàng â̤ buŏng có̤ săng kuŏ: sáik-ṳ̆k (lust, sê séng gì iū-hĕk, sê gău-puói có̤i chĕ̤ gì dông-lĭk), ngék-īng-lĭk (attraction, gū-lâ̤ nè̤ng cĭk-dṳ̆ng nèng-liông diŏh gău-puói ciā dâi lā̤), gâe̤ng āi-luông (attachment, niông nè̤ng ṳ̄ng-nâi dó̤i-huŏng gáu òng gì sì-găng lì huáng giāng).
[Siŭ-gāi] Sĭng-lī-hŏk guăng-diēng
Sĭng-lī-hŏk nêng-ùi, ái ô săng cṳ̄ng sìng-hông: chĭng-mĭk (intimacy), sìng-nŏk (commitment) gâe̤ng iĕk-cìng (passion). Chĭng-mĭk sê bī lâng ciáh nè̤ng hŭng-hiōng nguòng-buōng sṳ̆k diŏh cê-gă gì bé-mĭk ī-gĭk sṳ̆-sĕng-uăk gì sá̤-ciék; Sìng-nŏk sê hĭ-uông ciā guăng-hiê â̤ īng-còng; Iĕk-cìng sê dék bàng-siòng gì, sâ sāng-sĕng ái gì gĭ-buōng chṳ̆ng-dông.
[Siŭ-gāi] Diék-hŏk guăng-diēng
Téng gū-cā gáu gĭng-dáng, nè̤ng dŭ siŏng-séng "ék-giéng-cṳ̆ng-cìng" sê ái-cìng mâ̤ káung-gê̤ṳ gì lĭk-liông. Có̤i cā tō̤-lâung cuòi gì hŏk-ciā sê sèng 4 sié-gī gì gū Hĭ-lé-nà̤ diék-hŏk-gă Ĕng-pé-dŏ̤-káik-lĕk (Ĭng-ngṳ̄: Empedocles, Hĭ-lé-nà̤-ngṳ̄: Ἐμπεδοκλῆς). Ĭ nêng-ùi còng-câi lâng cṳ̄ng lĭk: ái (philia) gâe̤ng dáu-cĕng (neikos). Cī lâng cṳ̄ng lĭk-liông iâ â̤-sāi dò̤ lì gāi-sék ṳ̄-dêu diē-lié sū-iū gì ông-dông.
Cĭ hâiu gì Báik-lăk-dù gâe̤ng Ĕng-pé-dŏ̤-káik-lĕk gì cī lâng cṳ̄ng lĭk gāi-sék có̤ ngék-īng-lĭk (attraction) gâe̤ng bà̤-chék-lĭk (repulsion). Báik-lăk-dù nêng-ùi séng-cék chă-bók-dŏ̤ gì ŭk-cék hô-siŏng ngék-īng, pī-ṳ̀-gòng, tù ngék-īng tù, cūi ngék-īng cūi, huōi ngék-īng huōi, dēng-dēng.
[Siŭ-gāi] Cŭng-gáu guăng-diēng
«Séng-gĭng» tì gáu gì ái bī ék-buăng ái gì kái-niêng kuák cêng sâ̤. Ái ké̤ṳk nêng-ùi sê siŏh cṳ̄ng sṳ̆-iéu gū-lâ̤ gì hèng-dông. Gĭ-dók-gáu gū-lâ̤ nè̤ng kó̤ ái bĕk-nè̤ng, ng-nié cê-gă gì puói-ngēu, iâ bău-guák bèng-iū, sêng-cé sê siù-ìng. Găk «Gŏ̤-lìng-dŏ̤ Cièng-cṳ̆» dâ̤ 13 ciŏng diē-lié ô siŏh dâung guăng-ṳ̀ ái gì uâ:
4 Ìng-ái ô kuăng-ṳ̀ng, cṳ̀-pĭ; ìng-ái mò̤ dó-gê; ìng-ái mò̤ cê̤ṳ-kuă, mò̤ giĕu-ngô̤, 5 mò̤ hèng hĭ lā̤, mò̤ giù iáh cê-gă, mò̤ gék-ké, mò̤ gié-sáung nè̤ng gì ngài; 6 ng huăng-hī bók-ngiê, nâ huăng-hī cĭng-lī; 7 huàng sê̤ṳ bău-hàng, huàng sê̤ṳ sŏng-séng, huàng sê̤ṳ āi-uông, huàng sê̤ṳ ṳ̄ng-nâi. 8 Ìng-ái táu-dā̤ mâ̤ hié-chiē: nâ gōng muôi lì gì dâi, ciā cài-nèng buóh hié kó̤; gōng gáuk-guók gì uâ, ciā cài-nèng buóh sák; dĭk-sék iâ buóh hié kó̤.
Lâung-mâng gì ái-cìng diŏh «Séng-gĭng» diē-lié iâ ô chók-hiêng, dĕk-biék găk «Ngā-gŏ̤ Cṳ̆» diē-lié. Diòng-tūng siông, «Ngā-gŏ̤ Cṳ̆» ké̤ṳk nêng-ùi sê biēu-dăk Siông-dá̤ dó̤i Ī-sáik-liĕk-nè̤ng ī-gĭk gáu-huôi gì ái. Chiông «Ngā-gŏ̤ Cṳ̆» dâ̤ 8 ciŏng:
6 Nguông nṳ̄ ciŏng nguāi gé lŏ̤h nṳ̄ gì sĭng gâe̤ng éng siŏh-iông, bóng lŏ̤h nṳ̄ gì chiū-bié gâe̤ng éng siŏh-iông; ĭng ciā ái-cìng sê giòng, chiông sī-uòng; páik-chiék gì ái-cìng sê giĕng-gó, chiông ĭng-găng. Bô sê dīng iĕk, chiông táng siĕu gì huōi, chiông Ià-huò-huà chók gì huōi-iêng. 7 Duâi cūi mò̤ dăng-dŏng miĕk ciā ái-cìng; gĕ̤ng-ò̤ iâ mâ̤ hók-mŭk ĭ. Nè̤ng chŭi-iòng găng-nguông ciŏng ék-chiék gă-cài uâng ciā ái-cìng, ciā cài iâ dék-dék ké̤ṳk nè̤ng duâi káng-kĭng.
«Séng-gĭng» nêng-ùi ái sê Siông-dá̤ gì dĕk-séng. «Iók-hâng Ék-cṳ̆» 4:8 ô gōng gáu "Siông-dá̤ sê ìng-ái". Gŏng-buōng siông, Siông-dá̤ cêu sê ái gì huá-sĭng.
[Siŭ-gāi] Ùng-huá guăng-diēng
[Siŭ-gāi] Hĭ-lé-nà̤ ùng-huá
Hĭ-lé-nà̤-ngṳ̄ ô cī piĕ sṳ̀ biēu-dăk ái: philia, eros, agape, storge gâe̤ng xenia. Chŭi-iòng cī piĕ sṳ̀ é-sé̤ṳ dŭ ô kṳ̆-biék, dáng-sê buóh uòng-ciòng hŭng-biék ĭ-că̤ mâ̤ ṳ̀ng-ê.
Agape (ἀγάπη) cêu sê hiêng-dô̤i Hĭ-lé-nà̤-ngṳ̄ diē-lié gì ái. Cī guó uâ "s'agapo" é-sé̤ṳ cêu sê "nguāi ái nṳ̄". Ciā sṳ̀ "agapo" sê dông-sṳ̀ "nguāi ái". Cuòi sê siŏh cṳ̄ng sùng-cĭng gì, lī-siōng gì ái, ng sê sĭng-tā̤ gì sáik-ṳ̆k. Gó-chṳ̄, "agape" â̤ káng có̤ sê "dó̤i lìng-hùng gì ái".
Eros (ἔρως) sê siŏh cṳ̄ng iĕk-liĕk gì ái, ék-buăng gâe̤ng ṳ̆k-uông ô guăng-hiê, ék-buăng ké̤ṳk káng có̤ sê "dó̤i sĭng-tā̤ gì ái". Ciā sṳ̀ "erota" é-sé̤ṳ sê "lā̤ dàng liông-ái". Báik-lăk-dù cê-gă dêng-ngiê lāu "eros" gì é-sé̤ṳ. Chŭi-iòng eros có̤i chĕ̤ sê dó̤i siŏh ciáh nè̤ng nguôi-câi mī gì ái, dáng-sê puâng lā̤ tèng-sṳ̆, ĭ mâing-mâing â̤ biéng có̤ dó̤i ĭ nô̤i-câi mī gì ái, hĕ̤k-ciā sêng-cé sê dó̤i mī gì ái. Eros bŏng-câe̤ lìng-hùng siōng kī mī gì dĭ-sék, iâ bŏng-câe̤ ĭ lī-gāi cĭng-sìng cĭng-lī. Ái-ìng gâe̤ng diék-hŏk-gă dŭ găk eros gì gū-ū â-dā̤ sìng-tō̤ cĭng-lī.
Philia (φιλία) găk hiêng-dô̤i Hĭ-lé-nà̤-ngṳ̄ sê bī iū-cìng, sê siŏh cṳ̄ng lēng-cêng gì, liòng-siêng gì ái. Ciā kái-niêng có̤i cā sê Ā-lī-sê̤ṳ-dŏ̤-dáik tì chók gì. Philia bău-guák dó̤i bèng-iū, dó̤i gă-dìng, dó̤i chĭng-chék dēng-dēng gì ái, sṳ̆-iéu mī-dáik, bìng-dēng gâe̤ng sṳ̆k-sék. Philia sê lī-séng gì, sĕ̤ng-huŏng dŭ tŭng-guó cī cṳ̄ng guăng-hiê sêu-iáh.
Storge (στοργή) sê siŏh cṳ̄ng cê̤ṳ-iòng gì ái, cêu chiông bâ-nā̤ tiáng cê-gă gì giāng siŏh iông.
Xenia (ξενία) sê gōng ciō-nè̤ng gâe̤ng nè̤ng-káh cĭ-găng gì iū-cìng. Cī cṳ̄ng cìng-ngiê diŏh gū Hĭ-lé-nà̤ ùng-huá diē-lié cĭng dê̤ṳng-iéu.
[Siŭ-gāi] Lá-dĭng ùng-huá
Lá-dĭng-ngṳ̄ diē-lié iâ ô siŏh piĕ biēu-dăk "ái" gì sṳ̀.
Amare sê "ái" dék gĭ-buōng gì sṳ̀, găk gĭng-dáng-nĭk gì É-dâi-lé-ngṳ̄ diē-lié gó lā̤ sāi-ê̤ṳng. Lò̤-mā-nè̤ng kĕk ciā sṳ̀ lì biēu-dăk gáuk-cṳ̄ng lôi-hìng gì ái-cìng, câi ĭ sê cìng-gāng gì, lâung-mâng gì, gó sê séng-ṳ̆k gì.
Diligere gâe̤ng observare sê géng-ài gì é-sé̤ṳ, táu-dā̤ mò̤ dò̤ lì biēu-dăk nàng nṳ̄ cĭ-găng gì lâung-mâng ái-cìng.
Caritas sê bī ìng-cṳ̀ gì ái, ék-buăng sāi-ê̤ṳng diŏh cŭng-gáu sŏng-guăng gì siông-hâ-ùng.
