Motî:tchén
Èn årtike di Wikipedia.
tchén
I. [o.n.]
1. biesse ås tetes, magneuse di tchå, k' on-z a aclevé dispu todi, et k' a divnou li meyeu soçon des djins. Loukîz a : brake, lexhe. F. chien.
>> djonne di tchén: tchinot. F. chiot. >> tchén d' coû: tchén elaxhî dins ene coû po wårder l' måjhon, li cinse. F. chien de garde. >> tchén d' tchesse: sôre di tchén dressé po-z aler al tchesse. >> tchén d' vatches: tchén ki va ås vatches. >> tchén d' bierdjî: a) sôre di grand tchén ki wåde les bedots. F. chien berger. b) sôre di tchén k' on fwait schoûter åjheymint, et k' on s' sieve di zels po totes sôres d' ovraedjes (police, ricweraedje di drouke, evnd.). >> tchén d' waide: tchén d' bierdjî. >> tchén d' barakî, tchén d' gobieu: mwinre tchén ki n' a nén bel air. >> tchén d' tcherete: tchén k' haetchive ene tcherete, dinltins (sovint foirt maigues). >> pôves nozôtes et les tchéns d' tcherete u (tot cåzant årvier) vive nozôtes et les tchéns d' tcherete: fråze po dire k' on-z est målureus. >> si rwaitî come des tchéns d' casson: si rloukî sins rén dire, tot cåzant d' djins ki sont-st oblidjîs d' esse eshonne (vijhéns, manaedje ki n' va k' so ene fesse). F. se regarder en chien de faïence. >> si margayî come des tchéns d' barakî: si margayî avou des laids mots, sins k' onk ni state po l' ôte. >> tchén fwait tchén: si vs estoz hagnant avou ls ôtes, el seront avou vos. Franwal: ahåyant po: "la violence engendre la violence". >> on caractere di tchén: on laid caractere. >> T' est èn ome, dit-st i l' bierdjî a s' tchén: ervazî après li mot d' felicitaedje "t' est èn ome"; rl a: lexhe. >> shuve (ene sakî) come on ptit tchén: aler tot la k' i va. >> èn nén dner s' pårt ås tchéns: magnî voltî èn amagnî. Fr. se régaler, se délecter de". >> I n' våt nén les cwate fiers d' on tchén: i n' våt rén vormint (paski les tchéns n' ont ddja pont d' fiers). >> On n' loye nén les tchéns avou des såcisses: i n' fåt nén temter ene sakî sins avance. Fr. il ne faut pas tenter le diable". >> Kî m' inme inme mi tchén: i fåt accepter les dfåts d' ene djin k' on voet voltî. >> fé l' tchén po-z awè des oxheas: fé l' biesse po-z awè çk' on vout. >> braire come èn aveule k' a pierdou s' tchén: criyî foirt po ene tchitcheye. >> I fwait come les tchéns, i brait dvant l' côp: I s' plind d' ene sacwè ki n' a nén co avnou. >> Cwand k' on vout bate on tchén, on trove todi bén on baston (on bordon, ene vedje): on trove todi ene fåsse escuze po-z ataker èn innmi pus flåwe. >> ça va bén, dit st ele li mere a s' tchén:: dijhêye cwand rén n' va. >> ça vs va ?:: ça m' va come on tchén k' a yeu ene pire: ça n' mi va nén. >> C' est on rude tchén po les pouces: (tot baltant) C' est on mwais tchén. >> Li ci ki coûtche avou s' tchén k' a des pouces, i ls atrape: On-z atrape les dfåts des djins k' on dmane toltins avou zels. Franwal: ahåyant po: "Dis-moi qui tu hantes, je te dirai qui tu es". >> Il a dpus d' cwårs k' on tchén d' barakî n' a d' pouces: il a bråmint des cwårs. Franwal: ahåyant po: "riche à millons". >> Erloye ti tchén, gn a l' minne k' abaye: fråze po dire a ene sakî k' il a si brayete å lådje. >> Ça va tourner a tchén: Ça va tourner må. Franwal: ahåyant po: "Ça sent le roussi". >> Il eva, monté so s' vea; et i rvént, monté so s' tchén: il a sayî d' aler fé forteune ôte pårt, et ndaler grandiveuzmint; mins il a rivnou co pus pôve k' i n' aveut ndalé. >> ça n' est nén fwait po les tchéns: i s' endè fåt siervi. Li divoirçaedje n' a nén stî fwait po les tchéns. >> On bate bén s' tchén k' on nel towe nén: i fåt alouwer les cwårs sins lzès furler. >> Leyîz° cåzer les djins et hawer les tchéns. >> i fåt hoûler avou les leus et bawer° (u: hawer) avou les tchéns. >> on tchén avou on tchapea°. >> Li Hôte Tchén-rowe, li Basse Tchén-rowe: no di des rowes di Ståvleu.
2. Dierin dbout d' ene foumêye cigarete. Les tchéns, on lzès rmetrè d' costé po rfé ene cigarete avou (E. Wartique & E. Thirionet).
3. boket do fizik, ki vént bouxhî sol dirî del bale eyet l' fé pårti.
II. [no addjectivrece]
1. ki n' a pont di rconixhance, ki n' dene waire di dringuele a ene sakî ki l' a-st aidî. Il a stî tchén avou ses neveus. F. ingrat(e). >> èn nén esse tchén: diner ene boune ricompinse å ene sakî ki vs a-st aidî. Ele n' a nén stî tchén avou s' meskene: ele lyi a leyî tos ses meubes. F. généreux (se), désintéressé.
2. pice-crosse, ki n' dene waire di cwårs. >> esse tchén d' ses cwårs°. >> èn nén esse tchén: bén payî ene sakî. >> (mocresmint) èn nén esse tchén des poennes des ôtes: les fé bouter sins rlaye. Franwal: ahåyant po: "surexploiter". >> èn nén esse tchén des cwårs (u: des liårds°, u: des çanses) des ôtes. >> I n' sont nén tchéns d' ene eguegne: i n' si rastinèt nén d' endè fè ene po fé araedjî ene sakî.
Etimolodjeye: latén "cane", 1050.
| tchene 2 [f.n.] lexhe. Fefeye, c' est m' tchene, dji vos l' avouwe Tos ls ans ele shût on rossea tchén (tchanté pa Bob Dechamps) El tchene est co dislaxheye (A. Balle & M. Vray).
| tchinot, tchinote [o.f.n.] djonne di tchén. F. chiot. Coinrece aschate walon-gåmès.
Omonimeye:
- tchene (f.n.; sôre di plante)
Parintêye :
Mots d' aplacaedje.
- dint d' tchén.
- tchén-bessi.
- tchén-tchôd.
- tiesse di tchén
- tchéntchén
