Motî:tchene 1

Èn årtike di Wikipedia.

tchene 1 [f.n.]

1. plante, e sincieus latén Cannabis sativa, semêye po ses montants k' on fjheut des coides et des toeles avou, et po ses grinnes. On seméve del tchene dins tos les viyaedjes (ramexhné pa L. Boulard). Djihan et Djhene Ki coyént l' tchene; Djihan trota; Djhene s' ewaera (ramexhné pa L. Remacle). On smincive del tchene po les oujheas (ramexhné pa L. Remacle). Ça s' a fwait li 14 di djulete 1748: les Bôhinots ont dvou payî å signeur li tiraedje å dozinme, nén seulmint sol grin, mins ossu sol lén, li tchene, li toubak et les canadas (rat. pa L. Baijot). rl a: baståde tchene. F. chanvre. >> gn a spès come del tchene: c' est des plantes ki vnèt bén spès. F. pousse touffue, drue. >> pwin d' tchene: çou ki dmeure del grinne di tchene cwand on l' a pressé po-z aveur l' ôle. Cwand on dnéve des pwins d' tchene ås biesses, les vatches ni savént veler et crevént (ramexhné pa L. Boulard). F. tourteau de chanvre. >> rascoyî del tchene: el code. >> broyî; u: sipindjî l' tchene: bouxhî dso po broyî li schoice. F. teiller.

2. fiyaesse et fyis k' on-z a après l' broyaedje et li spindjaedje del plante. Del coide di tchene. Elle aveut rapicî s' robe di toele a ses hantches avou ene pitite coide di tchene (Guillaume Smal). F. (fibre de) chanvre. >> sercî l' tchene: pårti l' fiyaesse avou on seri. >> toide del tchene: aprester les fyis tot les toirdant. F. cordonner. >> tresson, ficele di tchene, coide di tchene: prodûts do toirdaedje. F. tresse, corde, cable. >> fyi d' tchene: prodût do serçaedje. Ele fijheut co ses linçoûs avou des fyis d' tchene (diviè 1860). >> tchetea d' tchene: fyi d' tchene trimpé dins del hårpixhe. El coibjhî fwait do tchetea e passant del tchene dins d' l' hårpixhe (F. Deprêtre et N. Nopère). Fé on djeudfi avou del tchene (A. Balle).

3. sicoreye fwaite avou ces coides la. rl a: trike, baston, mårtinet, chlake, sicorijhe. F. fouet. >> atraper; u: aveur; u: ramasser del tchene: esse batou. rl a: dobleure; rl a: tchene, tchener. F. raclée, semonce, correction.

4. çou ki toume djus di l' aprestaedje des fyis. On fwait des djwints avou on rond plonk et del tchene di ttåtoû (A. Balle). rl a: sitope.

5. grinne di ç' plante la, eployeye po sognî les oujheas et come amoice po les pexhons. Conte les halenes, mete del tchene al tere åtoû des cabus. Dj' aveu on bea ptit såverdea; Dj' el nourixheu avou del tchene (L. Sonveaux). Les royteas estént ki pepiént les grinnes di tchene dins leu ptit batchea (L. Mahin). Dji m' tchedje di l' amoirçaedje, des viers, del tchene et des molons (F. Barry). Il aveut on cwåtron d' belès rossetes escrotêyes al tchene (F. Barry). rl a: tchenôle, tchinne-simince, tchenveuse. F. chènevis. >> diner del tchene a les pénsons po les estchåfer; u: a on lignroû pol mete so feu: nourixhaedje des oujheas tchanteus, des colons, po les fé cover. >> awè mindjî del tchene: esse amoreus. F. amoureux.

Disfondowes: tchène, tchane, tchanve (omrin u femrin), tchanwe, tchauwe, tchambe, tchôpe, tchame; Pc came (omrin); Gm tchanve.

| tchenvire [f.n.]

1. tchamp d' tchene; e l' Årdene, il avént èn åre, deus åres, et esse metou li long d' on bî. Do tins passé, i gn aveut des tchenvires e nosse viyaedje (A. Balle). I vos fårè mete des spawtas dins les tchenvires (H. Forir). Li brigåde anti-drouke rimonta li ptite voye ki zigzaguéve etur les tchenvires. Li tchenvire, ki n' fwait nén co èn åre, mi rapoite dipus ki 40 djournås d' oidje dins les tienes. rl a: corti ås ouves. F. chènevière, champ de cannabis. >> Li / al Tchenvire: no di des plaeces di Mimerlé (so plaece: tchanvlîre); di Tchonveye (so plaece: tchanvire). >> Fontinne del Tchenvire: no d' ene plaece di Préle (so plaece: Fontène del Tchanêre).

2. cortiaedje (corti metou å mitan des tchamps). Il avént ene tchenvire dé l' etan Tchampion (ramexhné pa L. Mahin). Il a stî mete si tchenvire et s' canadire dé l' bwès: les oujheas et les singlés åront bon ! F. potager, maraichage.

Disfondowes: tchèn'vîre, tchèn'lîre, tchanvlîre, tchambrîre, tchanvîre, tchanêre, tchaniêre, tchènêre; vî scrijha: chennvîr.

| tchenrete [f.n.]

1. pitite tchenvire.

2. pitit cortiaedje. >> Li Tchenrete: no di des plaeces di Transene et Ucîmont (so plaece: La / Al Tchambrète).

Disfondowe: tchambrète, tchèn'vîrète, tchèn'rète.

Etimolodjeye: bodje "tchene", cawete -rete metowe po -rece; corti tchenrece; rl a: corti ås ouves. Coinrece Basse-årdene.

| tchenrê [o.n.] tchenrete.

Etimolodjeye: bodje "tchene", cawete -rê. Sorcoinrece bote di Djivet.

Disfondowes: tchambré, tchèn'viria.

| tchenveus [o.n.] tchene (plante). F. chanvre.

Disfondowes: tchanweu, tchôweu. Coinrece Bote di Djivet.

| tchenveuse [f.n.]

1. fiyaesse di tchene (fibre de chanvre). Batisse Hoyåd a rçû cénk sicalins deus sôs po del tchenveuse, et l' minme pris po on tchapea (vîs papîs, 1750).

2. sicoreye fwaite avou ces fyis la. F. fouet. >> fote del tchenveuse: bouxhî so (ene djin, ene biesse). A Our°, li diale î court, a Glaireuse, on lyi fote del tchenveuse. rl a: tchenter. F. rosser, fouetter.

3. tchene-simince. F. chènevis.

Disfondowes: tchèn'veuse.

| tchenleus, e [addj.] deur come del tchene, tot djåzant d' naveas, di féves avou toplin des fyis dvins. F. ligneux, filandreux.

Disfondowes: tchanvleus. Coinrece Basse-årdene.