Li Rantoele (gazete)
Èn årtike di Wikipedia.
Li Rantoele gazete, c' est ene gazete e walon eplaideye dispu 1996 pal SNR "Li Rantoele". Ci fourit ene des prumirès gazetes di prôze nén racontrece e walon, avou Li Chwès.
Ådvins |
[candjî] Istwere et covietes del Rantoele-gazete
[candjî] Fén 1994 : Enondaedje do pordjet
C' est l' Lorint Hendschel k' a yeu, e moes d' decimbe 1994, l' idêye di fé come ene gazete po s' atôtchî inte des prumîs rfondeus et ôtes vayants bouteus pol walon. Il a ç' côp la scrît ene dobe pådje, dissu cogne A3, a Lucyin Mahin, tot l' lomant “li Rantwèle” (li rfondowe d' adon pol mot rantoele). Li "rvowe" lete kimince pa ene lete :
- Binamé soçon Lucyin,
- Neni, n' alez nén croere k' ene novele rivowe walone vént do disclôre. C' est djusse ki dji djowe avou l' idêye d' on fouya ki sievreut d' loyén etur les (r)cåzeus. (…) i fåt fé fé li pus possibe, nén seulmint paski, vos come mi, nos avans ddja bråmint des afwaires e trexhe, mins aprume po fé ene vraiye rantoele ki si spådrè, pitchote a midjote, so tote li Walonreye.
Adonpwis, gn a des noveles del tåvlotêye "Normålizåcion" di l' UCW, so les noûmots eployîs pås scolîs del sicole di walon d' Nameur, so Emile Gilliard, evnd.
[candjî] 1995 : Prumire anêye di sayes
E 1995, Lucyin Mahin, shuvant les ecoraedjmints da Hendschel, va scrire tos les moes on papî d' gaztî so des sudjets al môde, metans :
- les forveyowès imådjes (limero 0-1)
- Li margaye inte IBM et Intel å dfwait des prumirès tchikes å Pentium (limero 0-2)
- Del medcene sol dopigne … tot ratindant èn efant po dopigne (limero 0-3)
- Li biytaedje d' on "golden Boy" so les martchîs ås tites di Singapour (limero 0-4)
- So l' evoyaedje å lon des pinsêyes (telepateye) (limero 0-5)
Tos ces papîs la estént fwait a môde di responda. C' esteut onk des prumîs côps ki des årtikes e walon estént fwaits come ça.
Adonpwîs, e moes d' djulete 1998, Stefane Quertinmont s' a-st anoncî po-z esse mwaisse-sicrijheu del gazete. Mins, divant çoula, i va voleur mete so pîs ene SNR po-z aspoyî pus stocaesmint li pordjet d' gazete. C' est adon ki l' soce "Li Rantoele" a disclôs.
[candjî] Prumire rîlêye di limeros (1996-2000)
Li prumî vraiy limero rexhe e l' esté 1996. Ci serè ene gazete ki rexhe tos les troes moes, et nén on moetî, come on-z aveut sayî aprume. Li no a ene miete candjî, a cåze des halinaedje po rfonde çou ki va divni li betchfessî OE : c' est “Li Ranteule”. L' adrovaedje est scrît pa Stefane Quertinmont dizo l' tite “Li Rantoele : paski pocwè ?”, la k' il esplike les idêyes ki djårnèt dispu ttaleure troes ans emey ene troclete di djonnes waloneus. Après, gn a des papîs da Dominike Heymans so li rfondaedje, Lucyin Mahin pol coirnêye eternåcionåle, Pierre Otjacques so les 100-z ans del binde d' imådjes, Louis Baijot so les viyès tecnikes, Lorint Hendschel so les copiutreces, Pire Otdjåke, co on côp so li spôrt, et l' Lucyin Mahin, so l' economeye. Come ene vraiye gazete, dabôrd, et tote e walon.
Tote ? nén vormint; gn a ene volante foye å mitan k' esplike e francès çou k' est li rvowe, et eto kimint lére les betchfessîs scrijhas, ca tote li rvowe est scrîte e rfondou walon.
Li rvowe fwait ason 8 blankès pådjes di cogne A4, djusse des bounès fotocopeyes. Mins, dispu l' lº 14 (bontins 2000), gn è va aveur 12 pådjes. Li gazete va dmorer inla disk' å limero 16, e l' erire-såjhon 2000.
Di tot ç' tins la, l' eplaideu responsåve, c' est Pire Otdjåke, et l' meteu e pådje, Tiri Dumont. L' abounmint costêye 200 FB po èn an.
A cmincî do lº 9 (ivier 1998); gn è va aveur deus pådjes di rawete, å mitan, li Rantoele Belès letes. C' est des tecses literaires, ci côp cial, sicrîts e rfondou u e Feller, et ki sont relîs pa Bernard Louis.
A pårti do lº 13, gn a eto deus pådjes d' ene BD å mitan, li fiesse do fleurtins, da Luc Bailly.
Foû des prumîs Rantoelîs, vola sacwants scrijheus k' on rtrove cobén dins l' gazete: Emile Pècheur, Jean-Claude Somja (lº 5), Roger Viroux (lº 6), Yves Paquet, Jean-Pierre Hiernaux (lº 7), Joseph Lahaye. André Gauditiaubois (lº 8), Joël Thiry (lº 9); Johan Viroux (lº 9, 10 & 13), José Schoovaerts (lº 12), André Lamborelle (lº 13 & 14), François Nyns (lº 15 & 16).
Après l' 15, gn a ene aberteke, la k' on fwait mete totès sôres d' anonces.
[candjî] Deujhinme rîlêye di limeros (2001-2002)
Li deujhinme rîlêye di limeros a ene cogne di lucse : c' est 5 limeros (17 a 21) avou do glaecî papî. Todi 12 pådjes, avou ene Aberteke sol cou del gazete. L' abounmint a rmonté a 250 FB.
On trove sacwants noveas scrijheus : Roger Nicolas k' eplaide deus papîs e tchampnwès (l° 17 & 18), Christine Tombeur (l° 17, 21), Jean-Pierre Dumont (l° 20, 21), Jean-François Brackman (l° 21), Pablo Saratxaga (l° 21).
Li Binde d' imådjes da Luc Bailly s' atcheve e lº 17, et c' est ene ôte BD, da Maurice Moray, ratournêye e walon pa R. Viroux, k' atake so les 4 pådjes divintrinnes e lº 18. C' est eto des limeros la k' gn a des bates di dvizes so li rfondaedje (mins po s' endè houwer evoye). C' est eto di ces trevéns la kel soce "Li Rantoele" si va schetler inte les Fellerisses et les rfondeus.
[candjî] Li ptite rîlêye (fén 2002)
C' est ene pitite rîlêye di 3 limeros, ki rsont e papî ôrdinaire, avou l' imådjete del Rantoele e grand sol coviete, avou, å dzo, cwate payizaedjes des cwate coines del Walonreye. C' est l' prumî côp kel pris vént en uros. C' est todi 8 uros po l' anêye.
Ci côp cial, gn a 12 pådjes divintrinnes, eyet les cwate del coviete, e djaene coleur.
[candjî] Li rîlêye Schoovaerts (2003-2005)
Li rîlêye Schoovaerts est lomêye insi paski c' est l' Djozé Schoovaerts k' a fwait les dessins pol coviete (avou, a tot côp bon, ene bele crapåde et on cok), do l° 25 å l° 35. C' est lu eto ki s' a metou a l' epådjnaedje al plaece da Tiri Dumont. Gn a sovint des ptits dessins ådvins, etchessîs dins l' tecse, come dins li rvowe electronike Rabulets. Åresse, sacwants tecses sont rprins direk foû des Rabulets. Gn a insi pacô des tecses literaires ki si vnèt herer å mitan del prôze nén racontrece.
Les cwate pådjes d' å mitan, c' est ene novele binde d' imådjes da J. Schoovaerts lu-minme, L' Avespré, mins ki si state å lº 32.
Li dobe lº 25/26 a 24 pådjes divintrinnes (inte di zeles, 8 pådjes pol BD). Les ôtes lº tournèt a 16 pådjes ådvins, et l' coviete.
Sacwants noveas scrijheus : Georges Sfasie, Laurent Dabe, Jean-Marie Lecomte, Joseph Baccus, Simon Stasse, Paul-Henri Thomsin, Guy Denis, Jean-Pol Grandmont, André Demoulin.
A cmincî do lº 30, on cmince a vey des tecses riprins di l' eciclopedeye Wikipedia, inte di zels, les corwaitaedjes des lives e walon ki vnèt d' rexhe.
A pårti do lº 32 l' tite del rivowe si va scrire come li cmon no e rfondou: “Li Rantoele”, avou on betchfessî scrijha.
Å lº 34, l' abounmint passe a 10 €.
[candjî] Li rîlêye Mahin tot seu
A conter do l° 36, c' est Lucyin Mahin k' a rprins l' bouye d' adjinçner l' Rantoele-gazete.
Elle est adjinçnêye tot shuvant èn ôre di sudjets, a pô près todi l' minme : coirnêye eternåcionåle; Walonreye; economeye; spôrts; cinema; syinces, bén-magnî walon, voyaedjes, tuzance djeneråle, lingaedje walon (troes cwate pådjes). Al 16inme pådje, gn a ene coine di kesses des lijheus.
Sacwants noveas scrijheus : Maggy Marenne, Jean Goffart, Cécile Van Oorbeek, Roland Georges.
Ci-cial sicrirè, dins tchaeke limero, ene coirnêye so le spôrts, lomêye : les tchafiaedjes da Ptit Louwis, sipoté "Sportman".
Cicile Van Oorbeek tént ene coirnêye di recetes e walon.
[candjî] Li rîlêye Mahin-Schoovaerts
A cmincî do l° 41, après deus cwate limeros avou des tchabåraedje da Djihinne Mahin, José Schoovaerts riprinda l' gorea, come dessineu pol coviete.
Dins l' 42, les cwate pådjes do mitan estént e coleur.
Tant k' å l° 45, li voviete esteut e coleur, avou eto, les cwate pådjes do mitan.
[candjî] Li walon eployî
Gn a mwints papîs ki sont e rfondou walon, sicrît direk pås scrijheus.
End a des ôtes ki sont rmetous e rfondou pås eplaideus, avou l' åjhmince des scrijheus.
Gn a sovint ene esplikêye e francès po les lijheus saveur prononcî les betchfessîs scrijhas tcheke a s' môde. Do l° 1 å limero 16, c' esteut metou come pî-note. A cmincî do l° 28, c' esteut scrît so ene pådje divintrinne del coviete. Vocial çou k' gn aveut sol l° 43 :
- xh se prononce généralement ch et jh se prononce j (les 2 se prononcent h à Liège); ea se prononce ia ou ê (fr. eau); én se prononce généralement in (én ou é a Charleroi); ae se prononce è à Liège, a à Namur et en Sud-Ardenne, et â à Charleroi dans le suffixe -âdje), oe se prononce généralement wè (eû à Liège, mais aussi è, û, ë, wa, oû, wê, etc.), sch se prononce sk ou ch (mais h a Liège); oi se prononce wa à Namur, wè à Liège, ôn à Charleroi et oû à Nivelles, å se prononce au à Namur, â en Haute-Ardenne, et variablement au, â, ou a à Charleroi; ô se prononce nasalisé en Ardenne et à l’ Est du Brabant (presque on), et oû à Nivelle; sh se prononce ss à l’ Est et ch à l’ Ouest; oen se prononce souvent on à l'Est et win à l'Ouest.
Sacwants årtikes sont eto scrîts e sistinme Feller.
Gn a padecô ossu sacwantès letes di lijheus ki sont leyeyes e francès.
[candjî] Saetchaedje
Li Rantoele est saetcheye a 150 egzimplaires. Sacwants limeros di rclame ont stî tirés a 500 egzimplaires.
[candjî] Hårdêye difoûtrinne
- Waibe del Rantoele-gazete (on ndè pout aberweter des vîs limeros)
- Totes les årtchives del Rantoele gazete
