Catåre malén
Èn årtike di Wikipedia.
Li catåre malén, c' est ene maladeye des djonnès biesses et des vatches, avou on catåre (nåze, ouy rodje) et l' efouwaedje del boke, k' elle è crevèt al fén.
Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "catåre" et "malén".
Ådvins |
[candjî] Mineyolodjince
Li maladeye si voet so les åmeas et les åmayes, di dpus d' moes. Gn a sovint k' ene biesse di rascråwêye so li ståve. Li microbe sereut spårdou pås berbis ki fjhèt les djonnes dins les minmès cinses. E l' Afrike Nonnrece (Nonne-Afrike, Botswana, Malawi, Mozambike) li virûsse est edjîstré pås gnous, ene sôre d' antilope avou des grandès coines Li maladeye ni s' prind nén d' ene biesse malåde a s' vijhene, k' on dit, todi. Li maladeye si rescontere el Walonreye, ôte pårt e l' Urope, ey e l' Afrike bijhrece et nonnrece. Èn årtisse a s' boûsse e l' Afrike bijhrece, endè voet cénk a dijh cas so èn an. E l' Årdene, on ndè voeyeut cobén on cas d' tenawete, diviè ls anêyes 1970.
[candjî] Ricnoxhaedje del maladeye
[candjî] Senes clinike
Gn a del five, pacô dipus d' 41 grés C.
Gn a des crexhoûles ås glandes sipalreces et coxhreces. Eto, e l' Afrike bijhrece, on s' brouye sovint, å cminçmint, avou l' five ås crexhioules.
Mins les senes les pus sbarants sont sol tiesse :
Li muzea est plin d' crapes, ki rmontèt å dvins do nez (did la, li lomaedje di "catåre"). C' est del moite tchå, di cåze del grangrinne les finès pea do nez. Eto, gn a ene måle alinne ki rexhe foû do nez, k' on pout sinte deus metes lon.
Les ouys sont djondous eto. Li biesse les tént clôs. Si on lzî drouve di foice, on voet ene blantche pea so l' ouy, et des ptitès voennes ki vnèt di scwere sol blanc d' l' ouy, eviè l' boird del coirnêye.
Tote li boke est efouwêye. Gn a pacô des rondès schaveures dins l' fene pea del boke.
[candjî] Malårdaedje
Å pus sovint, nosse biesse va malårder ût dijh djoû divant d' crever. Rålmint, li maladeye durrè ene cwénzinne di djoûs. Ene biesse so 20 pout schaper mins ele dimeure mwinre et tchêpieuse ene shijhinne di moes å long.
[candjî] No del malaedeye dins sacwants lingaedjes
- e walon et e sacwants lingaedjes coinreces di France: catåre paski c' est l' nez et les ouys come on bon matchurea; malén paski l' biesse creve al fén.
- e l' inglès: Malignant catarrhal fever: minme idêye k' e walon, mins tot radjoutant l' five.
- e l' afrikaans kopziekte (maladeye del tiesse) paski totes les finès peas del tiesse sont-st avindowes: ouy, nez, boke.
- e francès: coryza gangreneux (matchurea å grangrin), pask' i gn a del grangrinne dins les trôs do nez.
