Betchfessî ey
Èn årtike di Wikipedia.
Li betchfessî EY, c' est on betchfessî scrijha eployî po des mots k' ont, å coron, on son prononcî èy so Lidje et îy so Nameur, li Coûtchant walon, li Basse-Årdene, et l' payis d' Måmdey. Li cogne lidjwesse est pus stroete oyowe, mins pus diferinne do francès ki l' ôte.
Ådvins |
[candjî] Les mots avou l' betchfessî EY
[candjî] Kimons nos
[candjî] Cawetes
- cawete -reye
- sacwantès cawete -eye des nos d' plaece.
[candjî] Codjowaedjes
[candjî] Viebes del 2inme troke da Hendschel (lodjî)
li betchfessî ey si rtrove :
- å pårticipe erirece femrin :
- les båsheles ont doirmou betchfesseyes; elle estént må lodjeyes.
[candjî] Viebes del 2inme troke da Hendschel en -iyî (criyî)
li betchfessî ey si rtrove :
- dins l' codjowaedje e l' indicatif prezintrece singulî
- i speye li manaedje.
- å suddjonctif prezintrece singulî
- Pôreut vali k' i n' sipeye nén l' machine.
- å cmandeu singulî
- Sipeye totafwait, tins k' t' î es !
- å pårticipe erirece femrin.
- l' assîte est spiyeye
[candjî] Viebes del 3inme troke da Hendschel (tcheryî)
li betchfessî ey si rtrove
- dins l' codjowaedje e l' indicatif prezintrece singulî
- dji tchereye å grin.
- å suddjonctif prezintrece singulî
- Dji vou ki t' tchereyes les saetchs di rgon.
- å cmandeu singulî
- Djans, tchereye pus lon !
- å pårticipe erirece femrin.
- Tote li moye di four est tchereye evoye.
- å condicioneu et futurrece a totes les djins
- dji tchereyreu; dji tchereyrè
[candjî] Veyes et viyaedjes
- cawete -eye des nos d' plaeces.
- Måmdey (so plaece: Mâmdi, Mâmdîy).
[candjî] Foû-rîles
- vey (pont d' vîy mins li dobe rifondowe vir el pout replaecî).
- Mots calkés do francès.
- parey, soumey.
- nén rfondou avou -ey : botaye.
[candjî] Codujhance do betchfessi EY divant ene cawete
[candjî] Ridaedje EY => IY
Å mitan do mot, li betchfessî EY ridvént sovint IY
- avou l' cawete -in : Måmdey / Måmdiyin;
- a l' infinitif et dins dins les codjowaedjes i speye / i va spiyî; veye / viyaedje).
[candjî] Dispårdaedje des prononçaedjes do betchfessî EY
[candjî] Crombès rimes
[candjî] Istwere do betchfessî EY
[candjî] Diyalectalijhaedje do betchfessî EY
[candjî] Uzaedje do scrijha EY come betchfessî
Li betchfessî ey a stî enondé pal tåvlotêye "rifondaedje" di l' UCW e 1995. C' est insi k' il a passé, sins arokes, å Raploû d' Tchålerwè sol rifondaedje (1996).
[candjî] Shuvions E + Y ki n' sont nén l' betchfessî EY
Li shuvion E + Y si pout rescontrer ådfoû do betchfessî EY :
[candjî] Vraiyès foû-rîles
(vraiy mots walons)
- vey, veyou, veyåve
- leyî; codjowaedjes et parints di braire, leyî, tchaire.
[candjî] E avou Y di beloyance
Li yod ristope èn ahiket.
- dans les mots sincieus do grek ou latén avou "e"+voyale,
- djeneyalodjike, teyoreye, meteyorite, teyolodjeye, aneyanti, seyance.
- betchete neyo- (noû-) : neyodîme (Nd), neyoplasse.
- betchete djeyo- : djeyometreye, djeyografeye, djeyolodjeye.
- sacwants calcaedjes do francès : reyussi
- nos etrindjirs walonijhîs: Djeyordjeye, neyerlandès.
- dins sacwants calcaedjes do francès (mots avou "oi") : citweyin
Ci n' est nén trop målåjhey di fé l' diferince; li betchfessî ey ni s' ritrove k' al fén des mots, ou al fén d' on bodje shuvou d' ene cawete (eg: åjhey => åjheymint; abeye => abeyisté), a des ôtès plaeces ci n' est nén li betchfessî ey, mins on y di beloyance inte deus voyales.
[candjî] Shuvions betchfessîs AE u OE + Y
- betchfessî ae : waeyén, djaeye.
- betchfessî oe : k' i soeye, croeyant.
[candjî] Dipus d' racsegnes.
[candjî] Alére
- L. Remacle, La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, p. 87-88 & 89-91.
[candjî] Mapes a studyî
- aweye : mape ALW 1.1.
- veye : mape ALW 1.98.
- coûtcheye : mape ALW 2.79.
