Arile Carlier

Èn årtike di Wikipedia.

El prijhon d' Lovén e 1942, djusse divant d' esse evoyî e l' Almagne

Arile Carlier a skepyî li 26 d' octôbe 1887 å Moncea et mori a Tchålerwè li 17 di may 1963. Il esteut pårlî di mestî.

C' esteut on scrijheu e walon et on rcwereu sol walon, mins eto on bouteu politike pol dislaxhaedje del Walonreye. A 15 ans, i scrijheut ddja des contes e walon, estant co a l' atenêye, et les fé rexhe dins li Tonea d' Tchålerwè, so l' no d' pene di Lyra do Moncea (Lyra du Moncha). Mins, ddja adon, i va eplaidî lu-minme ene pitite gazete e walon l' Arozoe (l' arozwè).

Pus tård, i va l' ULB et awè s' rôlea di docteur e droet (1911). I fwait si stadje d' avocåt dé Jules Destrée (1911-1914). So ç' tins la, i cacha après les mots walons a Måtche-dilé-Scåssene, copurade les cis des carioteus, et-z eplaidî Glossaire de Marche-lez-Ecaussines (rahouca "O51" dins l' djivêye des motîs do walon).

Après, i scrirè e walon dins l' Tonea, dins l' Cok d' Awousse et dins l' Houlåd, la k' i sinéve El Machinisse.

Il a scrît eto e francès sol walon so les vîs cayets, les nos d' djins et l'istwere des belès letes e walon.

So tote si veye, i n' a nén låtchî do ramexhner des mots walons so tot l' Coûtchant walon. Ci n' est k' après s' moirt k' i fourît relîs et arindjîs pa Willy Bal po divni li Dictionnaire de l' Ouest-wallon.

[candjî] Si veye foû do walon.

A pårti di 1934, i sotént l' abé Mahieu k' est e margaye avou les evekes. Ambedeus, il ahivèt li Soce Istorike pol Disfinse et l' Conoxhance del Walonreye (1938), ki dvénrè l' Institut Destrée (1960).

Tins del geure di 40, i s' egadje el "Walonreye Libe", on movmint clandestin. Il est ramassé e moes d' awousse 1941, et evoyî el prijhon e l' Almagne disk' å moes d' awousse 1943.

Carlier esteut po l' otonomeye del Walonreye, ey eto po tos les dislaxhiveus movmints ki lûtént po l' indepindance.

Il esteut eto egadjî dins l' diswalpaedje economike del Walonreye. Si ala-t i el Chine avou ene ekipe di prospecteus walons, po on pordjet di tchmin d' fier.

Il est rwaitî come onk des cints pus grands Walons do 20inme sieke pa l' Institut Destrée.