Karel V van et Illig Rôoms Ryk
Uit Wikipedia
| 1500-1558 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Keunink van Spanje | ||||||
|
||||||
| Keizer van ’t Illig Rôoms Ryk | ||||||
|
||||||
| Soeverein van de Nederlandn | ||||||
|
||||||
|
Karel V (Gent, 24 februoari 1500 -Yuste (Spanje), 21 september 1558) van ’t uus Habsburg, was keizer van ’t Illig Rôoms Ryk van 1519 tout z’n troonsofstand in 1556. Je was ook soeverein van de Nederlandn en keunink van Kastilië, Aragon (Spanje), Sicilië en Napels als Karel I. J’aad ook Spoansche kolonies in Amerika.
Inoud |
[bewerkn] Zyn familie
Karel was de zeune van Filips den Schoonn en Johanna van Kastilië, bygenoamd de Woanzinnige. Z’n grootouders langs voaders kant woarn Maximiliaan I en Maria van Bourgondië. Z’n grootouders langs moeders kant woarn Ferdinand II van Aragon en Isabella I van Kastilië en under joungste dochter, Catharina van Aragon, was keuniginne van Iengeland en de eeste vrouwe van Hendrik VIII van Iengeland.
[bewerkn] Zyn jeugd
Karel is d’n vierentwintigstn februoari 1500 geboorn in Gent, in ’t Prinsnof. O z’n voader stierf in 1506 erfdegt ie de Nederlandn. Deurdat ’n mo zes joar oud was most 'n e regent en, mor omda Maximiliaan ook nog most regeern over Duutsland en Oostnryk gaft ’n ‘t regentschap over an z'n dochter en dus tante van Karel, Margaretha van Oostnryk. Je steldeg eur in 1507 an als landvoogdesse. Ze vestigdeg eur in Mecheln en miek eur stad d’oofdstad van de Nederlandn. Karel wierd doa dus grootgebrocht en leerdege azo Vlams en Frans klappn. Loater ook nog Spoans, Duuts en Italioans.
[bewerkn] Meerderjoarig
In 1515 wierd ’n in Brussel meerderjoarig verkloard en kreegt ’n ‘t gezag over de gewestn Vloandern, Mecheln, Olland, Zeeland, Enegouwn, Naamn, Broabant, Limburg, Overmaas en Luxemburg. 't Volk was blye van were besteurd te wordn deur etwien van under, mo Karels Spoans keuninkschap en Duuts keizerschap maktn de Nederlandn definitief oundergeschikt an de keizerlikke belangn van de Habsburgers. Margaretha van Oostnryk bleef landvoogdesse tout in 1530 en ze wierd ton ipgevolgd deur 'n zuster van Karel, Maria van Ongareye, weduwe van Lodewyk II van Ongareye. Achter d'n dood van z’n grootvoader Ferdinand II in 1516 wast 'n keunink van Spanje, Sicilië en Napels gewordn en achter d'n dood van z’n andere grootvoader Maximiliaan I Duuts keizer van ’t illig Rôoms Ryk. Je wierd in 1520 gekroond in Aken. Je veroverdeg ook grote gebiedn in Centroal- en Zuud-Amerika.
[bewerkn] Zyn ryk
Je regeerdeg over e ryk woa da de zunne noois ounder gink: ’t Illig Rôoms Ryk, Spanje, Napels, Sicilië, de Nederlandn en de Spoansche kolonies in Amerika.
[bewerkn] Zyn vyandn
Karels grotste vyandn woarn de Turkn, de protestantn en Frans I, de keunink van Frankryk, die geregeld Itoalië binn viel. Binst den Italioanschn oorloge van 1521–1526 won Karel de slag by Pavia ip 24 februoari 1525.
[bewerkn] Vrouwe en kinders
D’n tienstn moarte 1526 trouwdegt ie met Isabella van Portugal, de dochter van Emanuel I van Portugal. Z'n kinders woarn:
- Filips II van Spanje (21 meie 1527 -13 september 1598)
- Maria van Spanje (21 juni 1528 -26 februoari 1603), trouwde mè Maximiliaan II (keizer van ’t Illig Rôoms Ryk)
- Ferdinand 1530
- Johanna van Habsburg (24 juni 1535 -7 september 1573)
- Johan (1539)
Karel aad ook veel maîtresses. Johanna van der Ghenst was de moeder van Margaretha van Parma en Barbara Blomberg de moeder van Don Juan, twêe van z'n bastoardkinders die loater landvoogd woarn.
[bewerkn] Troonsofstand en loater leevn
Deur de vele conflictn mè Frankryk en de Ottomoann gerakte Karel vree vermoeid. Je sukkeldeg ook mè z’n gezoundeid en te middn van z’n latste conflict liet ‘n ’t vervolg van d’n oorlog over an z’n zeune Filips II. In 1555 stound ’n de Nederlandn of an Filips en in 1566 ook Spanje, Napels, Sicilië en de Spoansche kolonies. De keizerskrone en de Oostnrykse erflandn stound ’n of an z’n broere Ferdinand I. Doadeure wierd Karels weireldryk van de Habsburgers verdeeld tusschn ’n Spoanschn tak (met de Nederlandn) en ’n Oostenrykschn tak (met de keizers van ’t illig Rôoms Ryk). ’t Ende van z’n leevn brocht ‘n deure in ‘t San Jéronimoklooster in Yuste woardat ’n d’n eenentwintigstn september 1558 stierf.
