Trần Tuấn Khải
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
 Á Nam Trần Tuấn Khải |
|
| Sinh ngày: | 4 tháng 11 1895 tại Nam Định, Việt Nam |
|---|---|
| Mất ngày: | 07 tháng 3, 1983 (88 tuổi) tại Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam |
| Nghề nghiệp: | Nhà thơ |
| Tác phẩm chính: | Duyên nợ phù sinh I và II Gương bể dâu I Bút quan hoài I và II Mảnh gương đời (xem thêm) |
Trần Tuấn Khải (4 tháng 11 năm 1895 – 7 tháng 3 năm 1983) là một nhà thơ Việt Nam. Các bút danh của ông là: Á Nam (thường dùng), Đông Minh, Đông Á Thị, Tiểu Hoa Nhân, Lâm Tuyền Khách, Giang Hồ Khách, Lôi Hoàng Cư Sĩ.
Mục lục |
[sửa] Tiểu sử
Trần Tuấn Khải người làng Quan Xán, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định. Xuất thân là nhà nho nghèo, có truyền thống yêu nước. Cha ông là Trần Khải Thụy đậu cử nhân khoa thi Hương tại Nam Định năm Canh Tý (1900). Năm lên 6 tuổi, ông bắt đầu học chữ Hán với cha. Và mẹ ông cũng là người thuộc nhiều ca dao, thi phú, lại hết lòng dạy dỗ con, vì vậy mới 12 tuổi, ông đã biết làm đủ các thể thi bằng chữ Hán.
Năm Giáp Dần (1914), cha ông lâm bệnh mất tại nơi nhiệm sở. Khi ấy, Trần Tuấn Khải vừa đúng 19 tuổi và cũng vừa lấy vợ được 1 năm. Qua năm 1919, ông trở lại làng Quang Xá dạy học, được ít tháng ông lại xuôi ngược khắp miền Bắc, rồi đưa vợ ra Hà Nội. Nhưng ít lâu sau, thấy chồng ghét cảnh náo nhiệt, bà Khải bán nhà đến mua một trang trại ở ấp Thái Hà, ven đô Hà Nội.
Năm 1921, ông xuất bản tập thơ thứ nhất Duyên nợ phù sinh I, được giới văn học đương thời lưu tâm. Năm sau, ông được mời vào Ban biên tập nhật báo Khai Hóa tại Hà Nội và nhận lời viết giúp cho nhiều báo khác.
Đến khi ông cho xuất bản Bút quan hoài I, gồm nhiều bài bi tráng và được nhiều người hoan nghinh; Pháp ra lệnh cấm lưu hành và tàng trữ tập thơ đó (1927)
Trần Tuấn Khải mấy lần định xuất dương mà không thành (1915 -1916: dự định qua Đông Hưng (Trung quốc), 1927: dự tính sang Pháp). Pháp dò la biết ông có ý định trên, đồng thời có đến liên hệ các nhà cách mạng, như Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng ở Huế; những nhà hoạt động lưu vong như Đào Trinh Nhất, Hoàng Tích Chu, Trần Huy Liệu, Nguyễn Trường Tam v.v… ở Sài Gòn nên lùng bắt ông. Nhờ có người hay tin vội đưa ông ẩn trốn trong hang động Huyền Không trong dãy Ngũ Hành Sơn (Quảng Nam)
Năm 1932, tác phẩm “Chơi xuân năm Nhâm Thân” được xuất bản, nhưng ngay sau đó bị Pháp ra lệnh tịch thu, khám nhà rồi bắt giam Trần Tuấn Khải và chủ nhà sách Nam Ký. Ông bị giam hơn 2 tháng rồi bị kêu án 2 tháng tù treo về tội viết sách "phá rối trị an, xúi dân nổi loạn". Trong nhà giam Hỏa Lò, Trần Tuấn Khải gặp được Nghiêm Toản và nhiều nhà tri thức có tâm huyết.[1].
Ra tù, vợ chết, con nhỏ chết. Chôn cất vợ con xong, ông trở về Thái Hà, lại bắt viết bài cho các báo. Năm 1938, ông cưới người vợ thứ họ Nguyễn.
Năm 1954 ông vào Nam, làm việc tại Thư viện quốc gia, Viện khảo cổ, chuyên viên Hán học tại Nha văn hóa và các báo Đuốc Nhà Nam, Văn hóa nguyệt san, Tin văn...
Năm 1966, ông cùng một số trí thức tiến bộ kí tên yêu cầu chính quyền Việt Nam Cộng hòa trực tiếp hiệp thương với Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam nhằm vãn hồi hòa bình, nên bị buộc nghỉ việc[2]. Sau đó, ông là chủ tịch danh dự lực lượng bảo vệ văn hoá dân tộc năm 1966 – 1967[2].
Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, ông giữ chức cố vấn Hội Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh từ 1975 cho đến khi mất vì bệnh già tại cư xá Trần Quốc Toản (cư xá Liautey của Pháp), hưởng thọ 88 tuổi (1983).
[sửa] Tác phẩm
Duyên nợ phù sinh I (1921), Duyên nợ phù sinh II (1922), Bút quan hoài I và Hồn tự lập I (1924), Bút quan hoài II và Hồn Tự Lập II (1927), Với sơn hà I (1936), Với sơn hà II (1949), Hậu anh Khóa (1975).
Tiểu thuyết: Gương bể dâu I (1922), Hồn hoa (1925), Thiên thai lão hiệp (1935- 1936).
Kịch: Mảnh gương đời (1925)
Dịch thuật: Thủy Hử (1925), Hồng lâu mộng và Đông chu liệt quốc (1934)...
[sửa] Thành tựu nghệ thuật
Tự điển văn học có nhận xét như sau:
- Văn xuôi của Trần Tuấn Khải tựu trung vẫn là lối văn cổ, từ hình thức đến nội dung đều có phần lạc hậu, chưa theo kịp đà phát triển của văn xuôi lúc bấy giờ. Thơ ca mới là phần chính trong sự nghiệp sáng tác của Trần Tuấn Khải và cũng là phần ông đạt được một số thành công nhất định.
- Thơ Trần Tuấn Khải thường nói đến tình cha con, nghĩa vợ chồng, tình làng nghĩa nước, nghĩa dồng chủng, đồng bào, lòng thủ chung , nhân ái…; đó là nếp sống, là đạo đức truyền thống của dân tộc.
- Và thơ ông đều có ngụ ý nhắc nhủ về non sông, đất nước. Đất là cái nhìn ưu thời mẫn thế của tác giả, đồng thời đấy cũng chính là tình cảm phổ biến của nhiều người lúc bấy giờ: thiết tha với độc lập dân tộc... Chính vì thế mà thơ ca của ông được quần chúng yêu thích.
- Các bài như “Gánh nước đêm”, "Tiễn chân anh Khóa", "Mong anh Khóa", "Gửi thư cho anh Khóa", trong một thời gian dài đã được truyền tụng rộng rãi.
- Về mặt nghệ thuật, ngoài những bài được sáng tác theo thể thơ Đường luật, ông còn viết bằng các thể thơ thuần Việt như:lục bát, song thất, các điệu hát ví, hát xẩm, sa mạc, hát nói... và phần thành công chính là ở đây (NXB KHXH, Hà Nội, 1984, tr. 438).
Nguyễn Tấn Long viết[3]:
- Thơ Trần Tuấn Khải không chứa đựng triết lý bí hiểm, tư tưởng cao siêu, nó giản dị như một chân tình, nó rỡ ràng như sự phơi bày trọn vẹn cả tấc lòng; người đọc dễ dàng đạt ý và rung động qua trực cảm, vì Á Nam đã cấu tạo thơ mình bằng nhạc điệu quen thuộc của dân tộc, cho nên sức tryền cảm rất bén nhạy.
- Khảo sát thơ cụ, chúng tôi bắt gặp đó đây những tư tưởng đã thành châm ngôn và cũng không ngoài việc gieo vào lòng người một ý chí bất khuất, một hùng khí ngùn ngụt, một nghĩa vụ thiết yếu của con người đúng với danh nghĩa “làm người” của nó.
Trần Tuấn Kiệt, soạn giả bộ Thi ca Việt Nam hiện đại, thuật chuyện[4]:
- Chúng tôi từ nhỏ, lúc còn học ở trường tiểu học Sa Đéc, được thầy dạy vài câu thơ cùa Á Nam Trần Tuấn Khải, không biết vì sao mà chúng tôi cảm thấy say sưa với những dòng thơ đó:
- Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm
- Cõi trời Nam giá thảm đìu hiu
- Bốn bề hổ thét chim kêu,
- Đoái nom phong cảnh như khêu bất bình.
- …Thơ ông đã gieo vào lòng chúng tôi một mối cảm thông hoàn cảnh đất nước. Như một ánh sáng chói lọi mở cho con mắt trẻ trung của chúng tôi nhìn thấy cảnh điêu tàn của quê hương…
- Tôi đọc Bút Quan Hoài của Trần Tuấn Khải từ lúc còn nhỏ, thuộc lòng hai bài:
- Trời hè đương lúc nấu nung,
- Nước đâu cô nỡ dứt lòng bán rao?
- Bây giờ thiên hạ khát khao,
- Khô gan ráo cổ kêu gào Nước luôn…
- Và:
- Cái bước đêm khuya thân gái ngại ngùng,
- Nước Non gánh nặng, cái đức ông chồng hay hỡi có hay?...
- Đầu óc con nít học trò, cảm thấy hai bài thơ chứa đựng tư tưởng thâm trầm và bi thương về Nước, của người dân mất Nước, tự nhiên chiêm ngưỡng tác giả như một thần tượng…
- Tôi không quên lúc học lớp nhì, 14 tuổi, tôi mượn được quyển Bút quan hoài. Tôi chép vào quyển vở mới một số đoạn thơ thích nhất... Quyển vở thơ Trần Tuấn Khải quí báu của tôi, như là tiếng gọi của lương tâm!
[sửa] Thơ Trần Tuấn Khải
Tiễn Chân Anh Khoá Xuống Tàu (trích)
- …Anh khóa ơi ! Còi tu tu tàu sắp kéo cầu
- Đường trần em sắp sửa gánh sầu từ đâỵ
- Trông anh, em chẳng nỡ rời tay,
- Nói riêng em dặn câu này anh chớ có quên:
- Anh khóa ơi ! Người ta lắm bạc nhiều tiền,
- Anh em ta phận kém duyên hèn mới phải long đong.
- Một mình anh nay Bắc lại mai Đông,
- Lấy ai trò chuyện cho khuây lòng lúc sớm khuya !
- Anh khóa ơi ! Chữ tương tư vai gánh nặng nề,
- Giang hồ anh sớm liệu trở về kẻo nữa em mong,
- Tính toán sao cho phỉ chí tang bồng ?
- Ở nhà em cũng dốc một lòng giữ phận thuyên quyên…
- (1914)
Hai chữ nước nhà (trích)
(Nghĩ lời ông Phi Khanh dặn ông Nguyễn Trãi khi ông bị quân Minh bắt giải sang Tàu)
- …Con ơi con nhớ lấy lời cha khuyên:
- Giống Hồng Lạc hoàng thiên đã định
- Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay
- Trời Nam riêng một cõi này
- Anh hùng, hiệp nữ xưa nay kém gì!
- Than vận nước gặp khi biến đổi
- Ðể quân Minh thừa hội xâm lăng
- Bốn phương khói lửa bừng bừng,
- Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!...
- …Cha xót phận tuổi già sức yếu
- Lỡ sa cơ đành chịu bó tay
- Thân lươn bao quản vũng lầy,
- Giang sơn gánh vác sau này cậy con
- Nữa mai mốt giết xong thù nghịch
- Mũi long tuyền lau sạch màu tanh
- Làm cho đất rộng trời kinh
- Bấy giờ quốc hiển gia vinh có ngày!
- Nghĩa vụ đó con hay chăng tá ?
- Tính toán sao vẹn cả đôi đường
- Cha dù đất lạ gởi xương,
- Trông về cố quốc khỏi thương hồn già
- Con ơi! hai chữ nước nhà!
[sửa] Chú thích
- ^ Trần Đức Dụ trong bài Á Nam Trần Tuấn Khải, NXB TP. HCM, 2005, tr.218-219. Nguyễn Tấn Long cho biết thêm: năm 1932, Trần Tuấn Khải cho xuất bản quyển Chơi xuân, trong đó có nhiều bài lâm ly, cảm khái, gợi lòng căm phẫn của quốc dân Việt nên bị Pháp cấm lưu hành và bắt tác giả cần tù mấy tháng. Sau đó, Trần Tuấn Khải vẫn tiếp tục cho xuất bản Bút quan hoài II…(Thi nhân tiền chiến, quyển hạ, NXB Sống Mới, Sài Gòn, 1969, tr.10)
- ^ a b Theo Nguyễn Quang Thắng và Nguyễn Bá Thế, Tự điển nhân vật Việt Nam, NXB K.H.X.H, 1992, tr.893
- ^ Nguyễn Tấn Long, Thi nhân tiền chiến, quyển hạ, NXB Sống Mới, Sài Gòn, 1969, tr. 13
- ^ Theo Nguyễn Tấn Long, sách đã dẫn, tr. 12
- ^ Văn thi sĩ tiền chiến, NXB Văn Học, 2007,tr. 322-323
- ^ Đọc thơ Á Nam Trần Tuấn Khải, trích trong Thơ văn Á Nam Trần Tuấn Khải, NXB văn Học, Hà Nội, 1984
