Chinh phụ ngâm
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Chinh phụ ngâm (征婦吟, khúc ngâm của người chinh phụ), còn có tên khác là Chinh phụ ngâm khúc (征婦吟曲) là tác phẩm thơ của Đặng Trần Côn, ra đời trong khoảng năm 1741 giai đoạn sơ kỳ Cảnh Hưng và về sau được nhiều người dịch ra thơ Nôm.
Đây là thi phẩm chủ yếu viết theo lối tập cổ, có độ dài 483 câu thơ[1]. Các câu thơ trong bài có độ dài ngắn khác nhau, theo thể trường đoản cú, câu dài nhất khoảng 12, 13 chữ, câu ngắn chỉ 3, 4 chữ.
Mục lục |
[sửa] Tóm tắt
Chinh phụ ngâm có hình thức là một lời độc thoại nội tâm mà vai chính, cũng là vai duy nhất đứng ra độc thoại trong truyện là một người vợ có chồng tham gia cuộc chiến do triều đình phong kiến chủ xướng, kể về nỗi khổ, nỗi cô đơn buồn tủi phải xa chồng. Tác phẩm mở đầu với khung cảnh của chiến tranh ác liệt và nhà vua truyền hịch kêu gọi mọi người tham gia chiến cuộc. Trong bối cảnh này, nàng chinh phụ hình dung cảnh chồng nàng lên đường phò vua giúp nước, ra đi với quyết tâm giành hàng loạt thành trì dâng vua, hùng dũng trong chiếc chiến bào thắm đỏ và cưỡi con ngựa sắc trắng như tuyết.
Cuộc tiễn đưa lưu luyến kết thúc, người chinh phụ trở về khuê phòng và tưởng tượng ra cảnh sống của chồng nơi chiến địa. Những xúc cảm về một hình ảnh "lẫm liệt" của chồng phút chia ly đã dần mờ nhòe, thay thế vào đó là nỗi lo sợ khủng khiếp về số phận của chồng giữa chiến trường khốc liệt, đầy oan hồn tử khí, và niềm đau khổ khôn nguôi về thân phận đơn chiếc của bản thân nàng.
Trong phần tiếp theo, câu chuyện chủ yếu diễn tả tâm trạng trăn trở, cô quạnh của người chinh phụ. Đó là việc chồng quá hạn không về, cũng không có tin tức gì, và người chinh phụ đành phải tính thời gian bằng chu kỳ quyên hót, đào nở, sen tàn. Đó là tâm trạng "trăm sầu nghìn não" khi người chinh phụ quanh quẩn trước hiên, sau rèm, vò võ dưới đêm khuya vắng, đối diện với hoa, với nguyệt. Đó là tâm trạng chán chường khi tìm chồng trong mộng nhưng mộng lại buồn hơn, lần giở kỷ vật của chồng mong tìm chút an ủi nhưng sự an ủi chỉ le lói, thấy thân phận của mình không bằng chim muông, cây cỏ có đôi liền cành. Cuối cùng, chán chường và tuyệt vọng, người chinh phụ đã không còn muốn làm việc, biếng lơi trang điểm, ngày đêm khẩn cầu mong được sống hạnh phúc cùng chồng.
Kết thúc khúc ngâm, người chinh phụ hình dung ngày chồng nàng chiến thắng trở về giữa bóng cờ và tiếng hát khải hoàn, được nhà vua ban thưởng và cùng nàng sống hạnh phúc trong thanh bình, yên ả.
[sửa] Một số câu thơ
Dưới đây là một số câu thơ mở đầu Chinh phụ ngâm được chia làm 3 cột, cột nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn[2], cột phiên âm Hán Việt và cột dịch thơ song thất lục bát theo bản dịch chữ Nôm[3] tương truyền của Đoàn Thị Điểm:
| Nguyên văn chữ Hán | Phiên âm Hán Việt | Dịch thơ Nôm |
|---|---|---|
| 天 地 風 塵 | Thiên địa phong trần | Thuở trời đất nổi cơn gió bụi |
| 紅 顏 多 屯 | Hồng nhan đa truân | Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên |
| 悠 悠 彼 蒼 兮 誰 造 因 | Du du bỉ thương hề thuỳ tạo nhân? | Xanh kia thăm thẳm tầng trên Vì ai gây dựng cho nên nỗi này |
| 鼓 鼙 聲 動 長 城 月 | Cổ bề thanh động Trường Thành nguyệt | Trống Trường Thành lung lay bóng nguyệt |
| 烽 火 影 照 甘 泉 雲 | Phong hỏa ảnh chiếu Cam Tuyền vân | Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây |
| 九 重 按 劍 起 當 席 | Cửu trùng án kiếm khởi đương tịch | Chín tầng gươm báu trao tay |
| 半 夜 飛 檄 傳 將 軍 | Bán dạ phi hịch truyền tướng quân | Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh |
| 清 平 三 百 年 天 下 | Thanh bình tam bách niên thiên hạ | Nước thanh bình ba trăm năm cũ |
| 從 此 戎 衣 屬 武 臣 | Tùng thử nhung y thuộc vũ thần | Áo nhung trao quan vũ từ đây |
| 使 星 天 門 催 曉 發 | Sứ tinh thiên môn thôi hiểu phát | Sứ trời sớm giục đường mây |
| 行 人 重 法 輕 離 別 | Hành nhân trọng pháp khinh ly biệt | Phép công là trọng, niềm tây sá nào |
| 弓 箭 兮 在 腰 | Cung tiễn hề tại yêu | Ðường giong ruổi lưng đeo cung tiễn |
| 妻 孥 兮 別 袂 | Thê noa hề biệt khuyết | Buổi tiễn đưa lòng bận thê noa |
| 獵 獵 旌 旗 兮 出 塞 愁 喧 喧 簫 鼓 兮 辭 家 怨 有 怨 兮 分 攜 有 愁 兮 契 闊 |
Liệp liệp tinh kỳ hề xuất tái sầu Huyên huyên tiêu cổ hề từ gia oán Hữu oán hề phân huề Hữu sầu hề khế khoát... |
Bóng cờ tiếng trống xa xa Sầu lên ngọn ải, oán ra cửa phòng... |
[sửa] Bản dịch
Hiện nay, Chinh phụ ngâm có 7 bản dịch và phỏng dịch bằng các thể thơ lục bát (3 bản) hoặc song thất lục bát (4 bản) của các dịch giả Đoàn Thị Điểm, Phan Huy Ích, Nguyễn Khản, Bạch Liên am Nguyễn và hai tác giả khuyết danh[1]. Bản dịch thành công nhất và phổ biến nhất xưa nay, theo thể song thất lục bát, có độ dài 412 câu (theo bản in chữ Nôm cũ hiện còn, ký hiệu 1902:AB.26) hoặc 408 câu (một bản in khác lưu tại Thư viện Paris) có người cho là Đoàn Thị Điểm, có người cho là của Phan Huy Ích và những phát hiện mới gần đây có xu hướng nghiêng về dịch giả Phan Huy Ích[1][4].
Chinh phụ ngâm cũng được dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới. Bản dịch tiếng Pháp thực hiện bởi những nhà văn trong nhóm Mercure de France, bản tiếng Nhật do Giáo sư Takeuchi dịch, và tiếng Hàn do Bae Yang Soo[5] thực hiện.
[sửa] Giá trị nghệ thuật
Chinh phụ ngâm ra đời trong bối cảnh phong trào nông dân khởi nghĩa chống triều đình phong kiến nửa đầu thế kỷ 18 đang dâng lên mạnh mẽ, đã trở thành tiếng nói đề cập đến cuộc chiến tranh phi nghĩa do nhà nước phong kiến Lê-Trịnh phát động lúc bấy giờ nhằm đàn áp nông dân khởi nghĩa[1]. Nhà thơ đã nhìn nhận và tố cáo chiến tranh từ hai phía: từ phía người chinh phu, chiến tranh mang bộ mặt chết chóc, tàn lụi; từ phía người chinh phụ ở nhà, chiến tranh là cô đơn, sầu muộn, từ đó khẳng định sự phi nghĩa của chiến tranh đối với cuộc sống bình thường giản dị của con người. Hạnh phúc lứa đôi, hạnh phúc của tuổi trẻ được đặt tác giả đề cập không chỉ trên phương diện tinh thần, mà ít nhiều mang màu sắc một sự khát khao mãnh liệt được gần gụi, được ân ái[1], trong sự đối lập với lý tưởng công danh của chế độ phong kiến thậm chí đối lập với cả những quan niệm thông thường về "quả phúc" của nhà Phật, thể hiện một giá trị nhân đạo sâu sắc. Tuy vậy, tính chất của chiến tranh chưa được tác giả ý thức rõ rệt, do đó, ở đoạn đầu khúc ngâm hình ảnh người chinh phu lúc ra đi còn mang tính lý tưởng hóa, và cuối khúc ngâm, còn là hình ảnh, dù chỉ là trong tưởng tượng với những sắc màu ảo tưởng, về sự tái hồi trong vinh quang của người chồng.
Về nghệ thuật, cả nguyên tác và bản dịch lưu hành phổ biến hiện nay đều có những thành tựu đặc biệt xuất sắc. Bút pháp tượng trưng, ước lệ được nâng tầm khi Đặng Trần Côn đã chắt lọc từ kho tàng văn thơ chữ Hán cổ ra những câu phù hợp nhất với ý tứ của mình và dụng công sắp xếp thành kết cấu hoàn chỉnh, như một sáng tạo mới mẻ[1]. Thể thơ trường đoản cú được Đặng Trần Côn sử dụng giàu nhạc tính, tiết tấu biến hóa sinh động tùy yêu cầu của nội dung. Bản dịch hiện hành Chinh phụ ngâm (của Đoàn Thị Điểm hay Phan Huy Ích) cho thấy dịch giả biết phát huy những ưu điểm vốn có của nguyên tác, và gạn lọc cả những thành tựu của các bản dịch trước đó, sử dụng ưu thế của thể thơ song thất lục bát, đã vươn tới một sáng tạo tài tình bằng ngôn ngữ trong sáng hiện đại, kết cấu thanh vận khéo léo, láy âm điệp chữ tinh tế, gieo vào lòng độc giả âm hưởng xao xuyến vừa quen thuộc vừa đa dạng, và hầu như lúc nào cũng gây được hiệu quả thẩm mỹ[1].
[sửa] Xem thêm
[sửa] Chú thích
- ^ a b c d e f g Từ điển văn học (bộ mới), Nhà xuất bản Thế giới, H. 2003, trang 260-261
- ^ Chinh phụ ngâm khúc (bản nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn.
- ^ Chinh phụ ngâm diễn ca (bản dịch Nôm).
- ^ Chinh phụ ngâm diễn âm tân khúc của Phan Huy Ích
- ^ Xuất bản Chinh phụ ngâm bằng tiếng Hàn
[sửa] Tham khảo
- Từ điển văn học (bộ mới), Nhà xuất bản Thế giới, H. 2003.
[sửa] Liên kết ngoài
- Chinh phụ ngâm khúc (bản nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn, Nguyễn Huy Hùng phiên âm Hán Việt.
- Chinh phụ ngâm khúc diễn ca (bản dịch Nôm tương truyền của Đoàn Thị Điểm).
- Chinh phụ ngâm (tiểu sử tác giả, cấu trúc tác phẩm với 13 phần).
- Bàn thêm về bản Chinh phụ ngâm tìm được ở Huế năm 1972.
- Xuất bản Chinh phụ ngâm bằng tiếng Hàn.
