Oradea
Wikipedia'dan
Oradea (Macarça Nagyvárad, Almança Großwardein) Romaniadağı şähär ide, Bihor öyäzendä, Transylvaniada urnaşqan. Xalqı sanı - 206.527 keşe (2002); şähär tiräsendäge bistälär belän isäplängän xalıq sanı 220.000 keşe. Oradea Romanianıñ iñ räxätlänep yäşäwçe şähärlädän berse bula.
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Cäğräfiä
Şähär Macarstan çige yanında, Crişul Repede yılğası yanında urnaşqan.
[üzgärtü] Taríx
Oradea turında täwge iskärtmä Latínça Varadinum isemle bularaq, 1113. yılda bula. Xäzerge waqıtqa çaqlı saqlanmağan Oradea Kirmäne (xäräbälär genä saqlanğan) turında täwge iskärtmä Mongol-Tatar yabırıluına aldınnan 1241. yılda bula. 16. yözkä qädär şähär üsmi. 1700. yıllardan Wien injinere Franz Anton Hillebrandt şähärne Baroque stilendä planlaştıra. 1752.dän başlap Rom-Katolik Cämiğ Çirkäwe, Yepiskop Sarayı häm Muzeul Ţării Crişurilor (Criş Cire Muzéyı).
[üzgärtü] Íqtísad
Oradea elektän Romanianıñ iñ gärläp üsäwçe şähärlärdän berse, çönki ul Macar çige yänäşäsendä urnaşqan häm ul ilneñ Könbatış Awrupiğa qapqası. 1989. yıldan soñ Oradea íqtísadí yañartu kiçerä, lâkin yañartu, ğomumän, sänäğättä tügel - uñaylıqlarda bula.
Oradea'nıñ eşsezlek däräcäse 6,0% ide, urta Romanianıñ däräcäsennän azraq, läkin Bihor öyäzeneñ däräcäsennän 2%qa zurraq. Oradea Bihor öyäzneñ xalqınıñ 34.5% genä bularaq, öyäzeneñ sänäğät produktınıñ 63% citeşterä. Töp citeşterülär - cíhaz, tuqıma häm kiemnär, aşamlıqlar.
2003. yılda Lotus Market kommersí üzäge Oradea'da açıla, şähärdä iñ berençe säwdä üzäge.
[üzgärtü] Şähär xalqı
[üzgärtü] Taríxí
- 1910: 69.000 (Rumınnar: 5.6%, Macarlar: 91.10%)<br>
- 1920: 72.000 (R: 5%, M: 92%) <br>
- 1930: 90.000 (R: 25%, M: 67%) <br>
- 1966: 122.634 (R: 46%, M: 52%) <br>
- 1977: 170.531 (R: 53%, M: 45%) <br>
- 1992: 222.741 (R: 64%, M: 34%) <br><br>
[üzgärtü] Xäzerge
2002. yılda isäp alğan.
- Rumınnar: 145,295 (70.4%)
- Macarlar: 56,830 (27.5%)
- Çegännär: 2,466 (1.2%)
- Almannar: 566 (0.3%)
- Slovaklar: 477 (0.2%)
- Yähüdlär: 172
- Ukrainnar: 76
- Bolğarlar: 25
- Urıslar: 25
- Serplar: 17
- Çexlar: 9
- Töreklär: 9
[üzgärtü] Quarters
Şähär şundı rayonnarğa (quartallarğa) bülänä: (Rumınça: cartiere):
- Centru Oradea (şähär üzäge)
- Vie
- Nufărul
- Rogerius
- Velenţa
- Cantemir
- Ioşia
[üzgärtü] Transport
Şähär keşetaşunı OTL yörtä. Şähärdä 3 tramway marşrutı (1R, 1N, 2, 3R, 3N) häm berniçä autobus marşrutı. Şähärdä 3 poyızd stansílar: üzäk, Vest häm Est. Vest stasísı Ioşia quartalında, Oradea isemle üzäk stansí, şähär üzägendä urnaşqan (Vie quartalı yanında).
[üzgärtü] Míğmarlıq
Oradea arxitekturı Kommunist çorı şähär çitendä urnaşqan bínalarınnan häm matur taríxí (ğomumän Baroque stilendä) Austro-Macarstan çorı şähär üzägendä urnaşqan yortlarınnan tora.
Kommunist çorında häm Kommunistlardan soñ berniçä yıllarda bu taríxí yortlarnıñ küpçelege tuzalar. 2002. yıldan soñ alarnıñ küp sanı restavrasílanalar, şähärgä taríxí üzençel kilbät qayta.
[üzgärtü] Küñel açu
Şähär yänäşäsendä Băile Felix şälâmät spaları urnaşqan.
Qızıqlı häykällär:
- Muzeul Ţării Crişurilor - 365-täräzäle baroque muzéyı
- Catedrala barocă - Romanianıñ baroque cämiğ çirkäwlärennän iñ zurısı
- Cetatea Oradea - bişpoçmaqlı Oradea Kirmäne
- Biserica cu Lună - Awrupıda berdänber Ay fazaların kürsätüçe çirkäw säğäte
- Pasajul 'Vulturul Negru' - 'Black Eagle' Passage
- Muzeul 'Ady Endre' - böyek Macar şäğirneñ yortı
- Teatrul de Stat - Däwlät Teatrı, anıñ planın Awrupıda 19. yözdä 100läp teater tözätkän ike Austrialı arxitektorlar tözätte
- Oradea'da törle dinnärdän 100 kälisä, alarda 3 sínagog häm Könşığıç Awrupınıñ iñ zur Baptist çırkäwe.
[üzgärtü] Tanılğan şäxeslär
- Attila patşası
- Ödön Beothy
- Carl Ditters von Dittersdorf
- Michael Haydn
- Frida Kahlo
- Bela Kun
- Julia Varady
(de:Liste der Erzbischöfe von Großwardein)
[üzgärtü] Läñker
- Oradea webcam
- Oradea Online
- Oradea tourism
- Oradea'nıñ räsmi säxifäse
- Oradea Jurnal Bihorean säxifäse
- Oradea Realitatea Bihoreana säxifäse
- Oradea'nıñ matur fotoräsemnär The Real Transylvania säxifäsendä
